Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 236]

Het laatste spel
door Greeth Smitskamp.

‘De zet is aan u, dokter.’

Hij schrok verward op uit zijn peinzen, en keek kleurend als een schooljongen in het rustig glimlachende gezicht van de vrouw tegenover hem. Maar direct herstelde hij zich weer, en zei met een hoffelijke buiging in haar richting: ‘ik vrees dat u vanavond een al te gemakkelijk partner aan mij hebt, juffrouw Vogel.’

Ze knikte even en leunde dan achterover in haar lagen stoel, volgend de gebaren van zijn breede, welverzorgde hand boven het rood- en wit ivoor der schaakstukken.

Om hen lag de kamer in avondrust. De bleekroode schemerlamp op den schoorsteenmantel wierp over het hoofd der vrouw heen een stralenbundel op het schaakbord, en liet de kamerhoeken in 't halfduister. Vaag drongen geluiden van de dorpsstraat in het stille vertrek door en met tusschenpoozen klonk, als van uit de verte, de bel van de winkeldeur beneden.

Ze was nu rechtop gaan zitten, en tuurde ingespannen naar het spel, steunend de kin in de smalle beringde hand. De man tegenover haar keek naar het grijze, golvende haar, dat glinsterde als rood koper in den gloed van de lamp. Haar gelaat was in de schaduw, en als een bleeke, vreemde vogel bewoog haar witte hand over het bord. En plotseling wist de man dat hij het dezen avond zeggen zou. Hij kon nu niet meer elke week een langen avond tegenover haar zitten, en zwijgen van de dingen die in zijn hart waren, het werd te moeilijk. In een vreemde verwondering bedacht hij weer hoe machtig dit op hem aan gekomen was, hoe het zijn kalm, stil leven uit evenwicht had gebracht. Maar in een gevoel van onmacht wist hij gelijk dat het niet gemakkelijk was van liefde te spreken als het lichte land van de jeugd al zoo lang verlaten werd.

Een tijd lang speelden zij zwijgend door. Tot de koekoeksklok achter hem acht hooge, heldere slagen de stilte in tinkelde, en zij opstond om thee te schenken. Hij keek toe hoe de slanke, kleine gestalte op de theetafel toeliep, en haar handen de witte kopjes klaar schikten, waar roode glimvlekken van het licht op dansten. En terwijl ze, het grijze hoofd licht gebogen, twee kopjes inschonk, bezag hij in

[p. 237]

stille aandacht het fijne, bijna meisjesachtige profiel in de teere omkruiving der zilveren haren. Ze was niet mooi, dacht hij mijmerend, maar ze had in haar gelaat, haar handen het bekoorlijke van een fijn, oud heiligenbeeldje. En om haar was immer de rustige sfeer van een stil, innerlijk licht.

Ze reikte hem zijn thee. En toen ze weer samen in de beslotenheid van den lichtkring zaten drong sterker dan ooit het verlangen op hem aan om dit alles vast te kunnen houden. Om niet langer als een hongerende zich een enkelen avond te mogen verzadigen aan haar tegenwoordigheid, maar haar mee te voeren naar zijn groot, somber doktershuis, waar alles wachtte naar haar licht.

Opeens schoof hij bruusk zijn stoel naar achteren. ‘Het gaat niet vanavond,’ zei hij kort, wijzend op het spel, ‘laten we liever wat praten’.

Ze keek hem aan, met haar klare grijze oogen, en even voelde hij een onrust in zich opstijgen onder dien helderen blik. Toen zei ze zacht: ‘Zouden we niet liever doorspelen?’

Maar toen hij geen antwoord gaf nam ze behoedzaam het bord op en zette het op de lage boekenkast. ‘Als we nog willen uitspelen,’ verklaarde ze glimlachend, zich omwendend tot den stillen man bij het tafeltje.

Hij zag het schaduwspel in de plooien van haar zwartzijden japon, en de matte glinsteringen van de granaten speld in de kanten op haar borst, waarboven haar oud gezichtje als zacht-rood overbloosd lag. De avond, peinsde hij in een afdwalen van gedachten, de avond kleurde alles mooier, inniger. En hij hoorde bij hen, oude menschen. Niet meer de dag in zijn klaren overmoed, zijn fel verwachten. Neen, de avond was goed, goed. Dwalend raakten zijn gedachten verder af, toch steeds toevend en wijlend om dit late geluksverwachten, dat in zijn eenzaam leven was opengebloeid als een blanke bloemkelk, stil en bezonnen, en dat nu schuchter en licht te leven stond in den schemer van vervulling. Het leven was hem geweest, mijmerde hij, als een juweelenschrijn, waarvan hij den sleutel niet had kunnen vinden. En in zelfverkoren eenzaamheid was zijn bestaan vergleden in zoeken, zoeken in een nevelig land. Maar nu, als een openbaring was hem het weten geweest dat er in hem een sterke bron van onvermoede teederheid gebleven was. Een teederheid die met bevende schreden den onzekeren weg zocht naar haar hart.

Het geluid van haar rustige stem deed hem opschrikken. Ze stond nog bij de breede vensterbank, en schikte twee stoelen aan. ‘Laten we bij het raam gaan zitten’, zei ze zacht, ‘het is nog niet heelemaal donker.’

Hij zette zich zwijgend, en luisterde als van verre naar het opgewekt praten van haar vriendelijke stem, terwijl hij de dorpsstraat inkeek, waar als een bleek parallelogram het schijnsel van de uitstalkast op de ongelijke keien viel, een lichtbaken in den schemer.

De avond van den vroegen voorjaarsdag was nog niet geheel gevallen, maar het lichte duifgrijs der vluchtige wolken was al versomberd tot donkerder kleuren.

[p. 238]

In de straat was niet veel bewegen, een enkele late arbeider keerde op moede voeten huiswaarts, de leege koffiekruik bengelend over den schouder. Af en toe kwam een haastige huismoeder aanloopen voor een vergeten boodschap, en verdween in de winkeldeur, die haar hoog rinkelend geluid den stillen avond inzond.

De zwijgende man aan het venster tuurde in de verte, waar, over het kanaal heen, aan het einde der lage weilanden een kleine groep populieren hun donkere armen ten hemel strekten. Zacht deinden ze onder de streeling van den avondwind, als bevend van weemoed om de onbereikbare hoogte der opkomende sterren. En opnieuw overdacht hij dat hij nu moest gaan spreken van de dingen die zijn ziel beroerden, en dat die taak moeilijk was, en zwaar.

Plotseling klonk door den stillen avond een hoornsignaal, laag en langgerekt, als een smartelijk-klagende roep, gevolgd door een snellen korten stoot. ‘Kijk, nog een laat schip,’ praatte de stille vrouwenstem tegenover hem. Samen zagen ze toe hoe het schip naderde, donker teekende de zware romp zich af tegen het vervagende grijs van den avondhemel. Op het hooge dek was het kleine silhouet van een jonge, blonde vrouw, die breide. In het want fonkelde een licht, als een wakend oog, en schoof langzaam en geluidloos het raam voorbij waar de twee oude menschen zaten.

Toen begon de breiende vrouw te zingen. Hoog en helder klonk haar jong geluid door den stillen avond, maar naarmate het schip verder gleed werd de zang vager en gedempter, om tenslotte stil-aan te vervloeien in de avondgeluiden.

De twee menschen aan het raam luisterden zwijgend, vreemd bekoord door het wegstervende lied dat éven klaar en levend voor hun zielen had gestaan, om te verglijden als een vredig panorama. En de man voelde plotseling weer de felle aanraking van het leven, hier in deze omgeving, waar de tijd leek stil te staan.

Hij verbrak het eerst hun zwijgen. ‘Nu vaart ze verder met haar lied, en we weten niet waar heen’, zei hij peinzend. De vrouw antwoordde niet direct, maar eindelijk zei ze langzaam, het gelaat uit de schaduw naar hem opheffend: ‘Is het eigenlijk niet een beeld van ons leven? Zoo varen we allen heen, met ons levenslied op de lippen, verder, altijd weer verder.’

‘Ja,’ zei hij met een lichte bitterheid in zijn stem, ‘en we weten niet waarheen, waar de reis heen leiden zal. Ach, en meestal weten we niet eens voor wie we ons lied zingen.’

Ze keek hem aan met een onderzoekenden blik. Toen zei ze ernstig: ‘Toch is er maar Eén voor Wien we het kunnen zingen, voor Wien we het moéten zingen.’

‘Ach,’ zei hij schouderophalend. Even was er de stilte, toen vervolgde hij aarzelend: ‘ik geloof dat het niet het meest 't doèl is waar het op aan komt. Zou het niet van grooter waarde zijn hoé we ons lied zingen? Als we er altijd ons heele

[p. 239]

hart in leggen, als het altijd het lied van onze diepste ziel is, dan geeft het ook niet waarvoor het opstijgt.’

Hij was rechtop gaan zitten, en poogde haar aan te zien, maar ze hield het gelaat afgewend. Toen vervolgde hij op zachter toon: ‘Sommigen van ons zingen het lied voor hun werk, anderen voor de wijsheid, de macht, den droom. Dan ook zijn er enkelen, de gebenedijden, die hun lied zingen voor de liefde.... dat is het schoonste lied. Ach, als het er maar is, als onze zielen maar niet dor en koud geworden zijn, en hun lied hebben laten zwijgen.’

Ze gaf geen antwoord, maar bleef het raam uitzien. Hij zag van terzijde in stijgende ontroering haar fijn, bleek profiel als een kleurlooze anemoon bloeien in den schemer en zei met een aarzelend tasten in zijn stem: ‘Een lied door twee gezongen kan zoo schoon zijn, door twee stemmen die harmoniëeren.’

Ze hief haar hoofd op en zag hem een oogenblik vast aan. ‘Ja,’ zei ze toen langzaam en ernstig, ‘maar als die twee hun lied niet tot een eender doel laten stijgen zal de harmonie moeten breken. En hoe zal de zwijgende ziel haar lied dan weer hervinden? Want breken zàl het lied, onverbiddelijk.’

‘Niet altijd misschien’, wierp hij met een matten toon in zijn stem tegen. ‘Ja,’ zei ze zacht, ‘altijd’.

Een tijdlang zaten ze zwijgend. Buiten was de duisternis gevallen. Toen zei hij met een vreemde stem: ‘Het wordt mijn tijd.’

Zwijgend ging ze hem voor naar de gang, en reikte hem zonder woorden zijn hoed aan. ‘Dank u’, zei hij kort. Ze stak haar hand uit, en hij vatte die, met neergeslagen oogen in zijn strak gezicht. Maar voor hij de trap afdaalde wendde hij zich half tot haar om, en zei met een vermoeide klank in zijn stem: ‘Ik denk dat - dat ik voorloopig niet meer zal kunnen komen, juffrouw Vogel.’

‘Ach’ -, zei ze zacht, half tot zichzelf, ‘en u was zoo'n goed vriend - -’ Maar hij was al weg, en even later hoorde ze slechts zijn zware stap in de avondstilte verklinken. Plotseling voelde ze zich alleen staan in de hooge, breede gang, en met beide handen de plooien van haar rok glad strijkend wist ze zich opeens oùd.

Toen ging ze langzaam naar haar verlaten kamer, en begon met omzichtige handen, een voor een, de ivoren schaakstukken in de ingelegde doos te schikken.

December 1929.