Opwaartsche Wegen. Jaargang 3

[p. 323]

Kerstprediking
door
H. Enema.

De vroege schemering begon reeds te vallen, toen dominee Rengers zijn fiets door het hek reed, en moeizaam voortduwde door 't natte zand van het tuinpad. Toen hij de klink van de schuurdeur oplichtte, flikkerde de vlam van het petroleumlampje, dat slechts 'n schaars licht gaf, bijkans geheel neer van de tocht. Met 'n linkse zwaai reed hij de fiets tegen een van de kanten. Kreunend sloot zich de deur.

Dan zocht hij tastend zijn weg door het halve schemer, totdat hij de knop van de binnendeur vond. Een ogenblik later stond hij in de lege keuken, terwijl de warmte hem doortintelde, en een prikkelend levensgevoel door zijn verkleumde ledematen zond. Hier ontdeed hij zich van zijn natte kleren. De jas, zwaar van de regen, zakte loom in elkaar op 'n stoel, de doorweekte sneeuwschoenen dresten een voor een neer op het vloerzeil.

Toen liep hij met lome stap naar de studeerkamer, 't Licht sprong op van onder zijn duim, en gaf aan alles in de kamer een scherpe lijning. Boekekasten rijden zich langs de wanden. Een massief bureau vulde het middenvlak. Op dat bureau plakte fel 't wit van 't prekeboekje, opgeslagen op de eerste bladzij. De twee eerste regeltjes waren beschreven, dat was de tekst. De rest was nog geheel blank. Het zwart van een vulpenhouder streepte deze verwijtende witheid.

Alles lei nog juist zo, als hij het die morgen verlaten had. Die tocht van vandaag was wel een heel hinderlijke onderbreking geworden!

Morgen Kerstmis, en van de kerstpreek nog niets dan de tekst! Onder zulke ongelukkige omstandigheden als dit jaar, had hij die nog nooit gemaakt. Telkens was hij weggeroepen, 'n Patient in 't ziekenhuis te Zwolle, 'n begrafenis, en nu vanmorgen die boodschap uit 't Veen.

Als dominee Rengers dacht aan wat hij deze dag gezien had, begreep hij niet, hoe 't morgen ooit Kerstfeest kon zijn. Terwijl hij in z'n luie stoel bij de grote turfkachel 'n ogenblik lag uit te rusten, beeldde hij 't zich nog eens in. 'n Hut met openingen, waardoor grillige sneeuwvlokken naar binnen dwarrelden, 'n ineen

[p. 324]

gezakte kachel waarop 'n paar turven lagen te roken, en in de donkerste hoek op 'n half vergane matras het weggemergelde vrouwelichaam. In het benige gezicht stonden de ogen groot en brandend van koorts.

En dan ook dat andere: de man, die hem binnenliet, en z'n ene hand angstvallig om de kraag van zijn jas hield vastgeklampt. In 't ene ogenblik, dat 't volle licht 't vertrek binnen viel, had hij nog juist gezien, hoe het 't jak van de vrouw was, dat hij daaronder zo schuw verborg.

Dominee Rengers had geholpen. Dominee Rengers hielp altijd, zeiden de mensen. Maar terwijl hij zelf z'n fiets moeilik voortschoof over de verende veenpaden, had hem al maar 't besef gepijnigd, hoe onbeduidend deze hulp was en hoe ontoereikend. 't Kwaad zat dieper.

't Kwaad zat bij de boeren. Als die hun land maar eens exploiteren wilden! Als die hun kapitaal, dat ze toch allen hadden, maar eens in hun land, hun bezitting wilden steken! Dan zou er geen werkeloosheid meer zijn, dan zouden ze handen te kort komen hier op 't dorp. Hoe vaak had hij 't hen al niet uitgelegd, telkens opnieuw, en ze hadden ja gezegd, zoals dat hoort tegenover een dominee, en ze hadden gedacht aan de belasting, die er dan meer te betalen viel, en aan de risico, die zelfs dominee niet geheel ontkennen wilde, en ze waren hun gang gegaan.

Wat wist een dominee nu van hun werk? Een schoenmaker moest zich bij zijn leest houden, maar een dominee even goed bij zijn preken. Dat je je geld, je kapitaal dienstbaar moest maken aan je naaste, wàs 'n stuk van een preek. Liefdadigheid? Ze gaven ieder jaar aan de diaconie, veel meer zelfs dan 'n andere gemeente, maar verder: preken in de kerk, en boereverstand in de boerderij!

En morgen kwamen nu al deze mensen in de kerk, dacht dominee Rengers verder, terwijl hij langzaam met z'n vochtige sokken langs het lofwerk van de kachel streek. In de kerkvoogdenbank zou de boer van de Jachthoeve tronen. Tijdens de dienst zat hij altijd stijf rechtop, en hij luisterde met 'n krieties gezicht. Zo keek hij ook, als hij 'n koe kocht op de markt, en wilde zien, of deze geen verborgen gebreken had. Op de eerste bank van 't middenstuk Willemse van ‘Wees een Zegen.’ Zijn schijnheilige glimlach scheen op zijn gelaat vastgegroeid, en hij knikte herhaaldelik onder de preek, terwijl hij later altijd in enige kleine punten met dominee verschilde. Aan 't andere eind van de bank zou de boer van ‘Ver-zicht’ zitten. Hij was lange jaren in de stad op school geweest, en kwam dan ook slechts bij biezondere gelegenheden in de kerk. Hij droeg dan een bril met grote ronde glazen in hoornen montuur.

Dominee Rengers zag ze, zoals ze daar de volgende morgen zouden zitten, om uit zijn mond hun kerstzegen te ontvangen, en hij wist, dat ze kwamen met de heimelike zekerheid, dat ze recht hadden op die zegen, omdat zij 't waren, die zorgden voor 't traktement van hun dominee.

En opeens moest hij lachen. 'n Gekochte kerstzegen, hoe gek, hoe dubbeldoor-

[p. 325]

gedraaid gek! De zegen van 't arme kind in de kribbe, gekocht door de rijke boeren van Ammersveld! Zij verdrongen zich om de kribbe met hun kwitanties van contributies en giften als toegangsbewijzen. Terwijl het toch slechts herders waren geweest, die mochten begroeten, wat voor hogen verborgen was.

En hij als regisseur van deze plechtigheid! Hij lachte weer, smadelik, terwijl hij zich opwerkte uit zijn ligstoel, om de schuif in de kachelpijp recht te zetten. 't Werd te warm. En hij zou zich juist weer laten neervallen, toen hij zich bedacht, en aanschoof aan zijn bureau, 'n Kras door de tekst, dan 'n haastig bladeren, totdat hij Lucas 2 gevonden had. Daar stond 't, vers 15: En het geschiedde, als de engelen van hen weggevaren waren naar den hemel, dat de herders tot elkander zeiden: Laat ons dan heengaan naar Bethlehem.’ Haastig krabbelde hij deze woorden op 't papier, dan jachtte de pen verder langs de regels.

Domine Rengers schreef z'n kerstpreek. 't Werd wel een zonderlinge preek; een, zoals de boeren van Ammersveld nog nooit hadden gehoord. 't Werd er een, vlammend van een heilige rechtvaardiging! 't Werd een wegdringen van de kribbe van allen, die daar kwamen met de bewijzen van hun eigene liefdadigheid. Zij moesten plaats maken voor de herders.

De herders! Dat waren de mensen van 't Veen, de mensen met de honger der heilsverwachting en met de dorst der gerechtigheid. Méér nog: dat was een uitgeteerde vrouw in de hoek van een rokerige hut, dat was een man met 't jak van z'n vrouw onder z'n jas!

'n Tik op de deur. Dominee Rengers merkte 't pas, toen de waterige stem van z'n huishoudster hem vroeg, waar hij zijn boterham hebben wou. ‘O ja, zet maar vast neer in de huiskamer, juffroùw. Ik kom straks.’

De deurknop piepte even bij 't omdraaien. En de pen kraste gejaagd over 't papier.

De volgende morgen was er een grauwe lucht, waartegen de sneeuw helder oplichtte. Dominee Rengers stond, verborgen achter de vitragegordijnen, de kerkgang aan te zien. 'n Feestgang leek het. De goude en zilvere schittering der hoofdkappen, en de kleurige wisseling in de rokken der vrouwen gaven aan het geheel een blijheid, die slechts af en toe grillig onderbroken werd door het effen zwart der mannen. 't Liep druk.

Toen kwam de juffrouw zeggen, dat 't tijd was, en een ogenblik later bevond hij zich in de consistorie, waar de kerkeraad om de kachel stond en zich de handen wreef. 'n Korte begroeting, 'n praatje over het weer en de opkomst, dan schoven ze allen om de schraagtafel en de oudste ouderling sprak zijn gebed. Dat was een gewoonte, waaraan dominee Rengers zich eerst gestoten en geërgerd had, maar die hij later had leren aanvaarden als 'n vorm, die nu eenmaal tot de kerkdienst behoorde, maar die verder zonder veel betekenis was. Deze morgen echter kregen die oude, afgesleten woorden een nieuwe betekenis voor hem.

[p. 326]

‘Here, zendt Gij Uw licht en Uw waarheid neder, dat die ons leiden en geeft Gij Uwen geest, dat die ons heden morgen tot Troost zij.’

Troost, moest dominee Rengers nu denken, terwijl de eentonige woorden van de oude verder gingen, Troost zou deze morgen zijn preek niet brengen, wel Recht.

‘Dat Gij Uwen zegen geeft aan allen, die hier opkwamen naar dit huis des gebeds.’

Allen, niet alleen de veenbewoners, maar allen, dus óók -

‘En in het bijzonder bidden wij U om een zegen voor hem, die ons heden morgen zal voorgaan. Wilt Gij geven, dat hij uit zijnen mond Uw Woord en Uw Waarheid moge verkondigen.’

‘Ja Heer,’ bad dominee Rengers zacht mee, terwijl de kerkeraad reeds opstond. Stoelen werden achteruitgeschoven, en aller wachten was op de predikant, dat die zou voorgaan.

't Orgel had reeds al de tijd gepreludieerd, en nu hoorde men, hoe de gemeente inviel:

‘Hoe zal ik U ontvangen,’

en in eens werd 't geluid sterker, want de ouderling had de deur opengetrokken en het volle zingen kwam hen tegen:

‘Hoe wilt Gij zijn ontmoet’ -

Dominee Rengers streed zijn strijd.

Uiterlik zag men niets aan hem. Zijn gezicht was onbewogen. Hij gaf de ouderling de hand op dezelfde afgemeten wijze als anders. Hoogstens vertoefde hij enkele ogenblikken langer aan de voet van de preekstoel. Maar toen hij vanuit de hoogte zijn gemeente overzag, was ze anders, dan hij ze de vorige avond had menen te zien. Dezelfde mensen waren het nog, en ze zaten op dezelfde plaatsen, maar over hun gezichten schaduwde nu het verlangen naar een kerstzegen. Ze waren gekomen. elk met hun eigen strijd, hun eigen zorgen, om die neer te leggen voor de kribbe van het Kind, dat nog geen zorgen kende. Een ogenblik was het, alsof hij de mensen niet meer zag, maar louter de onvrede, die zij aanbrachten.

En meteen wist hij, dat hij zijn kerstpreek nooit zou houden. Want nu was hij geen regisseur meer, maar iemand, die wist, waar het Heil te vinden was, en die nu daarheen de weg moest wijzen aan allen, die zochten. ‘Laat ons gaan naar Bethlehem’; inplaats van de dreiging moest een belofte komen, inplaats van een wering een noden, een leiden, een trekken.

Die morgen heeft dominee Rengers toen zijn pelgrimstocht gewaagd, 't Was een moeilike tocht, want hij was de leider van zeer velen, en hij kende hen allen bij name, hij wist hun deugden en gebreken, hij wist hun sterkten en zwakheden. Hij moest zijn met een elk van hen, hij moest hen steunen en opbeuren, als ze dreigden te bezwijken, hij moest hen weerom halen, als ze verdwaalden. Maar er was een innerlike drang in hem, die hem deed zijn, waar zijn hulp van node was,

[p. 327]

die hem kracht gaf, waar hij die behoefde, die hem leidde, waar de weg bijna onvindbaar was.

Die morgen ging de gemeente van Ammersveld haar pelgrimstocht naar de kribbe van Bethlehem. De boer van ‘Veldzicht’ was onder hen, die meetrokken. Zijn opvoeding was slechts een schamele heul voor zijn onbelangrikheid. En Willemse van ‘Wees een zegen’ was er. Zijn glimlach was slechts het grijnzende mom van zijn onzekerheid. En de boer van de Jachthoeve ging met hen. Zijn kritiese houding was slechts een onvolkomen bedekking van zijn armoe. Ja, zij waren armer dan de armste veenbewoner, die naast hen voortstrompelde, want zij misten zelfs de erkenning van hun eigen nietige menselikheid.

Maar voor hen allen uit ging een man, die nog armer leek dan zij. Wie was dat? Dominee Rengers zocht hem te naderen, maar telkens waren er weer anderen, die zijn steun behoefden. En toch, die man- als er één hulp nodig had, dan was hij 't toch wel. Geen rug was zo diep gebukt als de zijne, geen voeten gingen zo onzeker. Alleen het grote verlangen, waarmee hij het doel zocht van de tocht, kon deze man staande houden.

Eindelik, eindelik dan was de stal bereikt. Daar lag het Kind, dat arm was met de armen, om armen rijk te maken. Hij was het Heil der wereld, de Openbaring van God's eindeloos erbarmen.

Het amen was de juichkreet van de verloste mensenziel.

Een ogenblik nog bleef de gemeente stil in een roerloos verrukken, en het was dominee Rengers, als zag hij nu alleen nog maar die ene vreemdeling voor zich. Maar diens gezicht was nu niet vreemd meer; het had zijn eigen, welbekende trekken!

En terwijl de gemeente de slotzang inzette, sloeg hun predikant in de eenzaamheid van zijn preekstoel zich de handen voor 't gelaat.