Opwaartsche Wegen. Jaargang 2

[p. 223]

Boekbespreking.

Op het eiland. Langbroek op Marken. Door M.J. Brusse. Met penteekeningen van W. Wouters. R'dam, W.L. & J. Brusse 1923.

Boeken van Brusse zijn altijd intressant. Daar is in al zijn werk een leven en een beweging; daar is een werkelijkheid en een juistheid, die zijn boeken altijd kenmerken. Men weet bij elk gebeuren, dat het alles op geschreven is uit 't volle leven. Zoo tusschen de menschen in. En wanneer men al maar lezend-luistert naar dat vertellen - gezellig vertellen - dan ziet men alles, dan begrijpt men alles, men hoort alles. Men is dáár, waar Brusse is.

Het is een wonderbaarlijk vermogen de dingen zoo te geven, in aller duidelijkste en meest kenmerkende woorden, maar dan toch zóó, dat het Brusse is en Brusse blijft. Het is Hollandsch. Zooals een matroos, een zeeman, een visscher Hollandsch zijn. Realistisch, stoer, ernstig en oprecht.

Meermalen meent men dat hij zijn gesprekken met zijn menschen woordelijk heeft opgeschreven, en hij al maar interviewend te werk is gegaan, en heel geen eigen woorden gebruikt; toch is dit allerminst het geval. Zijn journalistieke vaardigheid, maar ook zijn zuivere gevoeligheid en taalvermogen beheerschen heel zijn werk.

En nu is er dan weer een nieuw werk van Brusse.

Hij heeft als ‘Langbroek’ tusschen de Markers een zomer op het eiland gewoond. Hij heeft ook op Marken geleefd. Getracht te zijn en te doen, als deze geheel eigenaardige eilanders. Menschen die alle vooruitgang en alle cultuur hebben laten voorbij golven. Daar is nog een sfeer van een paar eeuwen terug.

Daar op ons eigen, rijke, mooie Marken wonen wondere menschen, zuiver zichzelf gebleven, verstandige menschen. Van geslacht op geslacht, zoomaar stoer eenvoudig, in en met de natuur, die hun bedrijf, hun bestaan is. Een vrij volk, fier in zijn onafhankelijkheid van de menschen, kinderlijk in zijn ondergeschiktheid aan wind en weer en zee.

Als men nu in 't algemeen 't werk van Brusse kent, dan begrijpt men dat hij juist dáár een zomer zocht, tusschen dit open-eerlijke volk. En wat is 't een prachtig werk, dat Brusse geeft. Met zijn juiste woorden, en uiterst zuivere zinnen, teekent hij ze, ouden en jongen, in hun onzeker bestaan, als ze uit trekken naar hun oogstveld, waar ze niet zaaien. Hoe ze weten de balsturige nukken van den Plas ... maar ook hun blijde thuiskomst en de eenheid van de eilandsche-gemeenschap.

Wilt ge ook een zomer op Marken zijn...? Lees dan Brusse.

Maar, nu ik zooveel goeds heb gezegd, kom ik met bezwaren, die even klaar naar voren gebracht moeten worden.

Want is ook dit boek van Brusse zuiver, als al zijn andere werk, er is hier één gebrek waaraan Brusse nooit kon ontkomen.

Immers is daar op Marken niet alleen een onafhankelijkheid en zelfstandigheid hoog gehouden, daar is een kinderlijk berusten en afwachten van wat over

[p. 224]

hen komt, maar daarboven is een zekerheid, berustend op innerlijke overtuiging, dat alles is, zooals 't is naar 't wijze weten van hun God. Daarin vinden ze hun kracht, daaraan ontbloeit heel hun stoerheid. Daardoor wisten ze stand te houden op hun kleine wereld, in hun afzondering van eeuwen, en hun isolement van ouder op kind. Dat heeft Brusse niet begrepen. Hij heeft 't wel opgeschreven en nauwkeurig uit hun mond beluisterd, maar hij heeft 't hun aangerekend als een andere bizonderheid. Maar daardoor gaf hij 't als iets bijkomstigs, uitwendigs, zonder te begrijpen of te willen begrijpen, dat juist deze ongekunstelde vroomheid het diepere kenmerk van het eilandsche leven is.

Hij had het kunnen weten, wanneer hij minder objectief was geweest, zich anders één had gevoeld met deze zeer eenvoudigen.

Het mooie hoofdstuk, blz. 99 is daar geschreven als één lang loflied van stilheid van een ziel gestemd bij het eeuwige lied dat ook Gods eer zingt: ‘God geeft het zijn beminden als in den slaap.’ Of, zooals de visscherman 't Brusse zelf zei - terwijl de wijde, wijde openheid om hen heen was, en de eindelooze koepeling van den sterrenhemel hen beschermde, en over zee het verstilde gerucht uit de verte kwam: ‘Maar daarom voel ik niet minder m'n afhankelijkheid op zee, want ik breng alles terug tot m'n beginselen. En met Psalm 127, vers 11, weet ik, bij al m'n doen en overleg in m'n bezigheden, dat 't is of ik 't slapende krijg.’ (blz. 106.)

En op al deze woorden volgt geen wederwoord, omdat hij 't niet begrijpt en 't niet gevoelt.

Wanneer 't Zondag is en allen naar de kerk zijn, omdat ‘een redelijk mensch ‘op Zondag daar hoort, die de genade deelachtig is van twee goeie ooren zooals een oude doove visscherman 't hem zei, dan voelt hij alleen de stemming, en dan hoort hij alleen 't geteem van de grutto's, en 't psalmodieeren van de leeuwerikken.

Daarom is Brusse niet doorgedrongen tot de zielen en daarom heeft hij ze niet begrepen, maar daarom ook is 't geen innerlijk boek. Het is daarom een teekening in kleuren, in uiterste zuiverheid van lijn en plastiek, maar meer niet,

Als een droom herdenkt hij 't zelf: ‘Wonderlijk mooi lag er 't eiland met zijn zwart- en-bonte huisjes, als zwevende in den rossen weerschijn van waar de zon was ondergegaan. Die grasgroene strekking, die kantige lijnen van de terpe'buurtjes met de kleurtjes ingevuld, tegen de avondlucht; de laaie gloed in de venstertjes, de fijn toegespitste masten van de botters in de haven, waar de vuurtjes vriendelijk heenlokten: 't glansroode, 't glansgroene, doorzichtige. En de klots er omheen van de zee...’

Een droom, geen werkelijkheid. Daarom is Brusse's werk op 't eiland mislukt...

v. D.