Opwaartsche Wegen. Jaargang 1

[p. 232]

Boekbespreking.

Vrijwillige Armoede? Kunnen Gereformeerde Christenen met het gemis van Nieuw-Testamentische Gezangen bij den Nieuw-Testamentischen Eeredienst vrede hebben? door Surculus. Uitgave van H.J. Spruyt, Rijswijk (Z.H.).
De psalmen en hun lyriek, door Andreios. Uitgave van H.J. Spruyt, Rijswijk (Z.H.).

Twee brochures over één onderwerp, dat op 't oogenblik aan de orde van den dag is. Beide zeer lezenswaardige pleidooien en interessant voor hen, die in deze vraag uit het kerkelijk leven der Ger. Kerk belang stellen. Hoewel deze beide geschriften volstrekt buiten het terrein van ons tijdschrift liggen, zouden we ons toch kunnen voorstellen, dat er onder onze lezers zijn, die wenschen, ze nader te leeren kennen. Tenminste kan het velen onzer niet onverschillig zijn, of het kerkelijk gezang aan zekere eischen, niet alleen van traditie, doelmatigheid en stichtelijkheid, maar ook van schoonheid voldoet. Zij zullen in Surculus en Andreios verwante zielen ontdekken.

H.P.

Vaderlandsche Geschiedenis naar J. de Liefde, bewerkt door J. Lens, met illustraties van J.H. Isings Jr e.a. Uitgave van D.A. Daamen, Den Haag.

We zullen ons niet bezighouden met de vraag, wat eigenlijk van deze uitgave de bedoeling is geweest. Vast staat, dat de Vaderlandsche Geschiedenis daarin met pieteit is behandeld en dat naar zoo groot mogelijke volledigheid is gestreefd. De geschiedenis is namelijk bijgewerkt tot aan het jaar van de z.g. November-revolutie toe, illustraties van Rijkslevensmiddelenbons e.d. ontbreken niet. Dat maakt een zeer goede indruk.

Voor gebruik in het huisgezin is dit werk, zoowel door de populaire opvatting als door den prettigen stijl uiterst geschikt. De uitvoering is alleszins lofwaardig. Royaal formaat, goede illustraties en een fleurige band.

H.P.

Toen de heide riep door J.A. Visser. Uitgave van D.A. Daamen, Den Haag.

Ook dit werk is niet als kunst bedoeld. Maar toch in zoover niet zonder literaire kwaliteiten, als in de vertelling, die Ds. Visscher ons hier doet, zijn ervaringen bij de verbreiding van het Evangelie op de beruchte Friesche heide, in den vorm van een objectief geschreven verhaal zijn samengebracht. De hoofdpersoon, Ds. van der Vaerden, een geacht en bemind stadspredikant weet zich, na 'n gesprek met een zwerver en het ontvangen van een kort, eigenaardig briefje, plotseling geroepen, zijn standplaats op te geven en heen te trekken naar deze verlaten streek, waar het Evangeliewoord een schier onbekende klank is.

Van de vruchten van deze loutere liefdearbeid vertelt het boek De stijl is zeer aangenaam. Zooals het werken van Ds. Visser, verdient ook zijn boek de belangstelling van een wijden kring der onzen.

H.P.

[p. 233]

De Barmhartige Samaritaan. Bijbelsch drama in drie bedrijven, door Willem Smulders. Pr. Uitg. Arn. M Greven. MDCCCCXXII, Zevenbergen.

De dichter heeft de bekende gelijkenis van De Barmhartige Samaritaan verwerkt tot een toneelstuk. Het is vanzelfsprekend, dat hij de stof moest uitbreiden om drie bedrijven te vullen. Dat is een lastige opgave voor iemand, die in zijn Inleiding zich als eis stelt de gegevens van de gewijde tekst zoveel mogelijk te eerbiedigen en slechts in zoverre aan te vullen ‘dat het schriftuurlik karakter der gebeurtenissen en personen bewaard blijft en in dieper reliëf te staan komt.’

Deze aanvullingen komen in het kort hierop neer: De Barmhartige Samaritaan Elcana is een broer van de Samaritaanse vrouw, met wie Jezus het bekende gesprek bij de bron te Sichar had. Daardoor krijgt de schrijver gelegenheid de indruk van Jezus' woorden op de inwoners van Sichar te verhalen.

De man, die door de roovers wordt mishandeld, is een van de wisselaars, die door Jezus uit de Tempel is gegeseld. Hierdoor ontstaat de gelegenheid om een tempeltoneeltje te schetsen, waarin de wisselaars hun vijandschap tegenover Jezus duidelik tonen en ze zich tenslotte beklagen bij Eleazer, een Priester, Samuel een Schriftgeleerde en Salomi, een Leviet.

Dezelfde Eleazer en Salomi zijn het, die Caleb, de wisselaar aan de weg voorbijgaan.

Als rovers kiest de schrijver Barabbas en Dismas. Hiervan maakt hij gebruik om Barabbas als gewetenloze schurk te stellen tegenover de zachtere Dismas, bij wie het geweten nog duidelik spreekt, die dan ook later, als hij aan Jezus' zij aan het kruis hangt, tot bekering komt.

Het komt tot de ontknoping in de herberg, waar Caleb van zijn wonden geneest. Eleazar, Samuel en Salomi zijn door Annas de Hogepriester uitgezonden om te trachten Jezus tegen te houden, opdat Hij niet tijdens de feestdagen in Jeruzalem zou verschijnen.

Aan hen vertelt Jezus na de vraag van Samuel de gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan, zodat deze niet alleen een les is in naastenliefde, maar bovendien een bewijs, dat voor Jezus niets verborgen is.

Inderdaad is de stof zo goed als onaangetast gelaten. Maar bij het rustig overzien van de bouw van het stuk, blijkt het toch wel heel erg een bedenkseltje rond de bekende geschiedenis heengesponnen.

Dat juist de wisselaar, die Elcana zo slecht behandelt in de Tempel, dezelfde moet zijn als die hij later helpt; dat het diezelfde priester en Leviet moeten zijn van de vorige dag in de Tempel, die Caleb laten liggen; dat het weer dezelfden zijn, die door Annas worden uitgezonden om Jezus tegen te houden, juist bij die herberg, waar de wisselaar ligt en dat Jezus juist deze mensen Zijn gelijkenis vertelt, dit alles hangt zo van toevalligheden aaneen, dat het mij niet kan bekoren, ook al is het soms wel vernuftig. En hoewel verdienstelijk in de onderdeelen, is het geheel toch erg mat; ik kan me dan ook niet voorstellen, dat dit stuk een publiek zal kunnen boeien.

De taal is sober, zuiver van toon, maar toch nergens komt het voor, dat we bij het lezen, verrast opzien, omdat het woord van de schrijver ons treft.

Het is wel een sympathiek werk in zijn schuchterheid tegenover de heilige stof, in de goed bewaarde sfeer, maar geheel geslaagd kan ik deze poging tot dramatisering niet noemen.

v. H.

[p. 234]

West-Europeesche Letterkunde, door Dr. G. Kalff, Hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te Leiden, 1e deel. 15^de-16^de eeuw. Bij J.B. Wolters' U.M. Groningen, den Haag, 1923.

Hoewel het in mijn bedoeling ligt in een van de eerstvolgende nummers van ons tijdschrift een enigszins uitvoerige beschouwing van bovengenoemd werk te geven, wil ik toch al vast de aandacht vestigen op dit buitengewoon belangrijk boek.

Prof. Kalff zal in 4 delen een overzicht geven van de letterkunde der West-Europese volken, niet door in één handboek te verenigen naast elkaar de geschiedenis der literatuur van enkele volken, maar hij behandelt die literatuur van West-Europa als een geheel. Er is in de letterkunde van de West-Europese volken zoveel overeenkomstigs, dat voor een man van rijke belezenheid en opmerkingsgave als Prof. Kalff, het mogelik is, de eenheid dier volken naar voren te brengen, ons het belangrijkste te laten zien, dat in een bepaalde tijd geest en gemoed van de Westerse Christenheid vervulde.

Hij begint met de 15^de en 16^de eeuw, een tijdperk, lang veronachtzaamd, maar toch van 't hoogste belang, omdat daar de kiem ligt van veel, wat de volgende eeuw belangrijk maakt, een tijd van gisting en woeling, van groei en nieuwe denkbeelden. Voor onze nationale literatuurgeschiedenis is het ook Prof. Kalff geweest, die velen 't oog geopend heeft voor 't belang van goede bestudering van dit tijdperk.

In dit deel nu van de ‘West Europeesche Letterkunde’ krijgt die tijd achtergrond. Ook dit boek is weer baanbrekend werk. Er is nog veel te doen op dit terrein, maar 't moeilikste werk is gebeurd. Het is maar een enkele gegeven om zoveel kennis te verzamelen, dat hij zo'n geweldig feitenmateriaal kan rangschikken. Slechts een enkele overziet zo deze geweldige stof, dat hij achter de grote verscheidenheid, de eenheid ziet.

Is eenmaal zo'n samenvatting geschreven, dan krijgt daardoor vanzelf elke detailstudie groter waarde, omdat die dan niet verdwijnt bij een massa andere kleine feiten, maar daarvan dadelik de plaats is aan te wijzen in het grote geheel, zij het dan, dat het er een aanvulling of korrektie van is.

Ten slotte nog een enkele opmerking: juist doordat dit niet is een reeks van naast elkaar geplaatste feiten, maar een samenvatting, en mede door de boeiende wijze van vertellen, is dit een boek, dat niet alleen voor de geleerde, maar ook voor de leek een werk is van hoog geestelik genot.

v. H.