Onze Stam. Jaargang 1911

[p. 99]

[Nummer 4]

Latijnsche taal
Dietsche taal.

I.

Wat kan er aangenamer zijn dan den oorsprong zijner moedertaal te kennen? Onder Karel den Calewe, Koning der Vranken, die aan onzen eersten graaf Boudewyn Yzerenarm, in 863, zijn graafschap gaf, was de Latijnsche taal alleen in zwang in deze streek. Zij was nog in zwang voor publieke akten in de jaren 1200. Maar Margareta, gravinne van Vlaanderen, schreef die akten in het vlaamsch te beginnen met 1252. Zoo werd het vlaamsch, onze moedertaal, in Vlaanderen vastgesteld.

Het gebruik der latijnsche tale was zoo gemeen te Doornik, dat de H. Piatus, apostel van het Doorniksche, er het geloof binnen de derde (III^e) eeuw in het latijn verkondigde. Ten tijde van den H. Eleutherius, Bisschop van Doornik, die in- of omtrent het jaar 523 overleed, was het latijn in deze evenvermelde stad nog in zwang. Hij predikte in deze tale even als zijne voorzaten. Het Latijn bleef nog lang daarna als levende tolk bestaan. Hierin kan men de reden vinden, waarom eenige gemeenten, staande tusschen Kortrijk en Oudenaerde (Audenaerde), eerstmaal te voorschijn kwamen onder latijnsche namen. Ondertusschen was er te Doornijk een omwenteling geschied. De Duitschers, onder den naam van Franken, hadden de Romeinen verslegen en de stad overweldigd. Clodius of Clodion, vader

[p. 100]

van Meroveüs, vestigde er zijnen koninklijken troon en begon er, ten jare 430 of 431, te heerschen: Clodius in gladio primus possidet et arcu. De overwinnaars van Doornik en van het Doorniksche Duitschers wezende, spraken duitsch. Aldus waren zij de oorzaak dat de latijnsprekende inwoners van deze landstreek duitsche woorden en uitgangen vermengelden met het latijn, zoodanig dat er uit deze mengeling van duitsch en latijn allengskens eene derde taal ontstond, te weten, het romaansch, hetwelk later fransch of waalsch genoemd wierd. Het tudesque bestaat nog in Henegouw (Hainaut), want in vijf dorpen spreekt men heden 't vlaamsch, dat niets anders is dan de Teutoonsche of Dietsche taal, doch wat veranderd. Hier volgen de namen dezer gemeenten: Enchien, Marcq, S^t Pierre-Capelle, Bievene en Deux-Acres. Ziedaar nu drij talen in voege: het duitsch, het romantisch en het latijn; de priesters en de geleerden gebruikten het latijn; in de noordstreken van oud-België sprak men duitsch, later vlaamsch genoemd; in de zuiderstreken en in Henegouw kreeg het romaansch de overhand. Alzoo predikte de opvolger van den H. Eligius, de heilige Mummelenus, die deze drij talen machtig was, in het romaansch te Doornik. Zijne opvolgers op den bisschoppelijken stoel van Doornik predikten in de zelfde tale. Uit deze verhandeling kan men de reden vinden waarom men tot hedendaags op zekere parochie ‘over de Schelde’ de fransche of waalsche tale gebruikt. Te Roeselaere waren de leerlingen van het priesterscollegie in 't jaar 1830, ten tijde dat de Bisschop Faict ter school ging, verplicht latijn te spreken binst de speeluren.

II.

Het Nederlandsch is niet, gelijk meest alle andere europeesche talen, eene bastaardspraak, die op vreemden bodem haren oorsprong is gaan zoeken. Zij is geene arme bedelares, die elk oogenblik de behoefte gevoelt, bij uitheemsche spraken eenige woorden of uitdrukkingen te gaan ontleenen. Onze taal heeft eigen grond, eigen rijkdom.

Indien ze soms wat hard en streng schijnt te klinken in den mond van het min ontwikkelde volk, deftig en zoetvloeiend klinkt ze daarentegen in geleerdenkringen, in hare letterkunde.

[p. 101]

Het Nederlandsch bezit een bijzonder grooten rijkdom bij het samenstellen der woorden. Daar waar andere talen vak- en kunstwoorden gaan ontleenen, vormt zij de hare met eigen woorden uit eigen taal geteeld; zoo: Sterrekunde, Taalkunde, Aardrijkskunde, enz.

_* * _*

Het Nederlandsch geeft soms uiterst treffende voorbeelden van verwantschap met het Engelsch. Zoo:

Als de wijn is in den man,

Is de wijsheid in de kan.

In 't Engelsch:

As (when) the wine is in the man,

Is the wisdom in the can.

Het lezen van oude Engelsche en Nederlandsche schrijvers kan niet anders dan deze overtuiging versterken.

Hoe verder men gaat in het kiezen van voorbeelden uit de germaansche talen, hoe grooter gelijkenis onder elkander men aantreft; hetgeen klaar bewijst dat alle uit den zelfden stam oorspronkelijk zijn.

Het oudste document uit onze taal is eene vertaling der Psalmen en het dagteekent van 't jaar 800. Als die woorden naar behooren uitgesproken worden, zijn er vele nog hedendaags, voor den Nederlandschsprekende verstaanbaar.

Psalm 36. 2-5.

‘1⁰ Ginathi mi, Got! ginathi mi, wanda an thi gitruot saiwala min.
2⁰ Ruopen sal ic te Gode hoista, Got thia wala dida mi.

1⁰ Begenadig mij, God! Begenadig mij, want op U vertrouwt mijne ziel.
2⁰ Roepen zal ik tot den hoogsten God, God die mij wel deed.’

[p. 102]

De werken van Jacob van Maerlant,

‘..... die vader es der Dietsche dichteren algader’

ondanks zeven eeuwen oud, zijn nog verstaanbaar voor iemand die een weinig zijne moedertaal kent. Welke natie is er, die hetzelfde mag zeggen van hare oude schrijvers?

Het Nederlandsch is eene rijke bron van altijd nieuw genot. Cats alleen is eene ware mijn van prettige kwinkslagen, wijze raadgevingen en gezonde philosophie. He is the poet of the people, zegt Bothworth, every where pracctical, and useful, every where original, and often sublime. Het is voor den letterbeoefenaar eene hulp, een leidsman zelfs, in de studie der andere noorsche talen.

Rob. de Beaucourt de Noortvelde.