Onze Stam. Jaargang 1908

[p. 1]

[Nummer 1]

De oorsprong der talen en hunne verspreiding.⁽¹⁾

I. De taal en haar ontstaan.

De taal is het middel waardoor de levende wezens uitdrukken wat uiterlijk hunne zintuigen treft of innerlijk in hen omgaat...De taal is niet het uitsluitend eigendom van den mensch, ook de dieren hebben ze noodig om elkander te begrijpen en hunne voorstellingen mee te deelen. Men maakt echter een onderscheid tusschen:

a)	De geluids- en gebarentaal, die wel bepaalde begrippen uitdrukt, maar gebrek heeft aan buiging en betoning: zingen der vogels, sjirpen der krekels, enz; zij bestaat ook nog bij de menschen.
b)	En de beklemtoonde begripstaal, die zich onderscheidt door een grooten rijkdom van min of meer beklemtoonde klanken, en door hare buiging. Dit is de menschelijke taal, die niet in wezen, maar in graad van de voorgaande verschilt.

Hoe is nu die taal ontstaan? Algemeen neemt men in de taalkunde aan, dat de spraak zich uit de eenvoudigste beginselen heeft ontwikkeld: b) is dus ontstaan uit a).

Over het begin dier ontwikkeling nu bestaan verschillende gissingen. Darwn beschouwde de muzikale geluiden als de grondslagen der spraak. Die veronderstelling werd verworpen en de muzikale noten ruimden de plaats in voor uitroepingen,

(1) Inhoud van vier openbare lessen, gegeven in het ‘Hooger Onderwijs voor het Volk’ uitgaande van het A.N.V. Oostende.

[p. 2]

klanknabootsende woorden, dus natuurklanken, die concrete begrippen vormden.

De laatste stelling is de volgende;

‘De taal is eene PHYSIOLOGISCHE werking van het menschelijk organisme, die zich gelijktijdig ontwikkeld heeft met hare organen (strottenhoofd en tong) en met de hersenfunctie.’ (Vergelijk met de ontwikkeling der taal bij het kind).

Zoo ontstaan eerst eenvoudige klanken, dan taalwortels en eindelijk afgeleide woorden.

Hieruit volgt dat alle talen, de meest ontwikkelde niet uitgezonderd, ontstaan zijn uit eene gemeenzame oortaal. Waar is die oortaal geboren? Op die vraag zullen wij trachten te antwoorden in het tweede gedeelte dezer voordracht.

II. De bakermat van het menschdom.

Hier komen wij op het terrein der natuurkunde, die in de laatste jaren zulken grooten invloed op de taalkunde heeft uitgeoefend.

Alleen de studie van den aardbodem kan ons inlichten over die zoo belangrijke en nog voortdurend betwiste vraag: waar is de mensch ontstaan? En ziehier tot welke gissingen dit vraagstuk aanleiding heeft gegeven.

1^0)

Volgens Darwin komt Afrika die eer toe, volgens Haeckel Zuid-Afrika OF Zuid-Azië, volgens Klaatsch en anderen Australië. Deze hypothese heeft men bij gebrek aan voldoende bewijzen laten varen.

2^0)

De tweede veronderstelling, die in het Noorden den oorsprong zoekt van den mensch, schijnt dichter bij de waarheid te komen. Als bewijzen worden aangevoerd: a) Opgravingen gedaan te Constadt (1700) in Würtemberg, te Spy bij Namen, in het Neandertal bij Düsseldorf (1856), in Noord-Croatië bij Krapina (1899), in Amerika. b) De oudste beschavingen bevinden zich ongeveer op dezelfde hoogte van den aardbodem: Mexico, Egypte, Mesopotamië, China.

[p. 3]

c) Overleveringen wijzen er op dat de Ariërs, Mongolen, Egyptenaren, Roodhuiden en Azteken uit het Noorden zijn afgezakt. Daaruit heeft men opgemaakt dat al die volkeren uitstralingen zijn van een ras, dat hooger op leefde, misschien wel aan de Noordpool.

De langzame verkoeling van den aardbodem verplichte die bewoners steeds een warmer en zachter klimaat op te zoeken, dreef hen dus naar het Zuiden tot in het midden ongeveer van Europië en Azië, waar zij stuitten op het groote gebergte dat die landen daar verdeelt van West naar Oost. Daar zouden zij verplicht geweest zijn zich te vestigen en ook hunne levensvoorwaarden te veranderen volgens klimaat en omgeving. Zij zouden dus de voorouders zijn van de Indogermaansche volkeren, die zich op zulke groote geestelijke eigenschappen kunnen roemen en door hunne cultuur de wereld beheerschen. Over die afkomst zouden wij niet te blozen hebben.

Het stamras van dien homo primigenius (van de eerste soort) of homo europaeus, zooals D^r L. Wilser hem gedoopt heeft, zou zijn de homo priscus, die in het Noord-Westen van Europa leefde op het Scandinavische Schiereiland. Zijne vestiging zou dateeren van op het einde van het tertiaire tijdvak,⁽¹⁾ of het begin van het quaternaire.

De eer van deze laatste hypothese komt toe aan een Nederlander, D^r Hartogh Heys van Zouteveen, den knappen vertaler en bewerker van Darwin's werken.

In Darwin's Afstamming van den mensch, deel I, bladzijde 322 heeft hij een hoofdstuk ingelascht over: ‘Het oorspronkelijk vaderland van den mensch en de oudste volksverhuizingen in het Palaeolitische tijdvak,’ naar aanleiding van een opstel van Markies de Saporta, verschenen in Mei 1883 in de Revue des deux Mondes.

Daarin zet hij voor het eerst de stoute veronderstelling vooruit,

(1) Men verdeelt de vorming van den aardbodem in 4 tijdvakken: primair, secundair, tertiair en quaternair. Op het einde van het tertiatr zou de ijsiijd ingetreden zijn; het quaternair is het tijdvak van de verspreiding van den mensch over de wereld.

[p. 4]

dat de mensch ontstaan is aan de Noordpool en zich van daar uit verspreid heeft over Amerika en Europa in de richting Noord-Zuid. Veel later pas hebben Duitsche geleerden ook die theorie verkondigd, die thans door de meeste anthropologen, en vooral door D^r Wilser uit Heidelberg, met hardnekkigheid verdedigd wordt.

Bibliographie.

Darwin:	1) De afstamming van den mensch, vertaald door D^r H. Hartogh Heys van Zouteveen. Dl. I, blz. 322-345; - dl. II. p. 314.
	2) Het ontstaan der soorten, bl. 592.
E. Haeckel:	Die Lebenswünder - blz. 541.
	Die Welträtsel - blz. 145.
	Anthropogenie - blz. 512 en volgende.
Ludwig Wilser:	Die Menschwerdüng. Stuttgart 1907.
	Artikel in Onze Stam, 1907, blz. 181.
Politisch-Antropologische revue.	I, blz. 241.

III. De verdeeling der talen en de Indogermaansche groep.

Volgens bouw en ontwikkeling verdeelt men de talen in 3 groepen.

1.	De isoleerende: eenlettergreppige onveranderlijke wortels, waarvan de beteekenis in den volzin afhangt van plaats en klemtoon. (Chineesch, Annamitisch, Siameesch, Birmansch, Tibetaansch.)
2.	De agglutineerende: plakt aan de wortels voor of achtervoegsels om de betrekkingen tusschen de denkbeelden uit te drukken. (Talen van Midden- en Zuid-Afrika, Autralië en de omliggende eilanden, den Kaukasus, Turkije, Mogolië, Japan, Lapland, Finland, Groenland, Siberië.)
3.	De inflecteerende: de wortels veranderen en nemen buigingsuitgangen aan. Men verdeelt ze naar de drie zonen van Noah, (Cham, Sem en Japeth) in: Chamitisch (Egyptisch, Lybisch en Ethiopisch), Semitisch (Babylonisch, Assyrisch, Hebreeuwsch,

[p. 5]

Phenicisch, Arabisch), Japhetisch of Indogermaansch, (talen van Europa, Klein-Azië en Indië.)

Het Indogermaansch (3 à 2000 jaar voor Christus).

Oorsprong: wordt gezocht in Azië, den Kaukasus, Zuid-Rusland, Skandinavië. Volgens de hypothese zal ook de opvatting hunner beschaving verschillen.

Het verschil in klankleer, woordvoorraad en syntaxis schijnt er op te wijzen dat de Idg. als veroveraar zich in de verschillende landen hebben gevestigd en den invloed hebben ondergaan van de veroverde bevolkig.

Gebied:	van de Himalaya tot aan de Pyreneën.
Verdeeling.	1.	a) Indisch:	Oud-Indisch of Sanskrit; - Middel-Indisch of Prakrit. - Nieuwindisch of Hindoestani.
		b) Iranisch:	talen van Perzië, Bactrië, Beloetsjistan en Afghanistan, het Zend of Avestisch (boek van Zoroaster: 1000 v. Chr.)
	2.	Armenisch:	dateert uit de 5^e eeuw na Christus.
	3.	Albaneesch:	de talen van Oud Illyrië en de talen uit Klein-Azië.
	4.	Grieksch:	de oud-Grieksche dialecten en het nieuw Grieksch.
	5.	Italisch:	de talen van oud Italië, het klassiek- en volkslatijn, de Romaansche talen: Italiaansch, Spaansch, Portugeesch, Catalaansch, Provençaalsch, Fransch, Reto-romaansch, Roemeensch.
	6.	Keltisch:	Gallisch, Bretoensch, Iersch, Schotsch van de Highlands.
	7.	a) Baltisch:	Litausch, Lettisch in Koerland en Lijfland.
		b) Slavisch:	Sloveensch, Bulgaarsch, Illyrisch,

[p. 6]

			(Servisch Kroatisch), Russisch, Czechisch, Poolsch.
	8.	Germaansch:	a) Oost-Germaansch: Gotisch, Burgondisch, Wandaalsch, Heruulsch, enz.
			b) Noord-Germaansch of Skandinaafsch: Yslandsch, Noorweegsch, Deensch, Zweedsch.
			c) West-Germaansch: Friesch, Engelsch, Nederduitsch, Frankisch (Nederlandsch) en Saksisch (Platduitsch, Middel en Opperduitsch (Hoogduitsch).
Beschaving:	woningen en versterkte woonplaatsen, akkerbouw en veeteelt, eten en drinken, bezigheden, wapens, familie, getuig, godsdienst, dieren en boomen.
Klankleer:	Klinkers: Korte en lange a, e, o, i, u; tweeklanken ai, au, ei, eu, oi, ou; toonlooze el, em, em, er.
	Bij de ontwikkeling dezer klanken spelen eene belangrijke rol: de verplaatsing van den klemtoon en de ablaut (regelmatige afwisseling tusschen verschillende klinkers of tweeklanken: b.v. nemen, nam, genomen; - deed, daad, gedoe; - glad, glunder, gluren, glimmen, gluipen). Medeklinkers: p, ph, b, bh; - t, th, d, dh; - k, kh, g, gh; - k, kh, g, gh; - kw, kwh, gw, gwh. - Satem talen: Arisch, Armenisch, Albaneesch en Balto-Slavisch. - Centum talen: Grieksch, Italisch, Keltisch en Germaansch.
	Voorbeelden van ontwikkeling van enkele woorden: weten, keus, tien, acht, akker, moeder, broeder, komen, juk, zien, vier.

IV. Het Germaansch.

Het Germaansch of beter Oorgermaansch is de taal gespro-

[p. 7]

ken door de Germanen toen zij nog een enkelen stam vormden. Die taal heeft men moeten opmaken uit hare vertakkingen (cf. Indogerm.) met behulp van enkele voorletterkundige bronnen: Germ. eigennamen, bij Lat. en Gr. schrijvers, Germ. woorden in Finsch-Lapsche talen en de Runenopschriften, gevonden vooral in het Noorden, ook op het vasteland tot in Roemenië. Zij bekleedt eene zelfstandige plaats in het Idgm. om de klankverschuiving: wijziging ondergaan door de Idgm. vaste medeklinkers (b, p, f - d, th - g, k, ch), die een graad van hunnen vroegeren toestand zijn afgeweken.

Voorbeelden:

père, father - pied, foot - fero, beren - frère, broeder; - dix, tien - deux, twee - trois, three - genou, knie - corne, hoorn - cent, honderd - hô (s) te, gast.

Dit is de wet van Grimm, eerst opgemerkt door den onderwijzer Ten Kate (1674-1731), geformuleerd door Jacob Grimm (1785-1863) en aangevuld door Verner (1877), Bûgge en Wackernagel. - Die verschuiving, die nooit faalt, dateert met de veranderingen in verbuiging en vervoeging, de klemverschuiving en het ontstaan der alliteratie, van 1000-400 v. Chr.

Verspreiding der Germanen.

a)	Oostgermanen, ten Oosten der Elbe tot aan de Beneden-Weichsel: Rugiërs, Skiren, Herulen, Gepiden, Vandalen, Bourgondiërs en Goten (Oost- en Westgoten).
b)	Westgermanen, ten Westen der Elbe tot aan de Noordzee en het Zwin: Angelen, Jutten en Saksers, Friezen, Franken, Langobarden, Hessen, Thüringers, Allemannen en Beieren.
c)	Noordgermanen, in Scandinavië, Ysland en noordelijke eilanden (Schetlands, Faroër, enz.): Denen, Zweden, Noren.

Hunne Geschiedenis. - De groote volksverhuizingen en de stichting van tijdelijke, meestal Oostgermaansche koninkrijken: in Spanje door de Westgoten (419-711), in Italië door de Oostgoten (493-555. - Diederik van Bern of Verona). in Afrika door de Vandalen (435-533), in Italié door de Langobarden (568-774), in Engeland door de Angelen, Jutten en Saksers (449).

[p. 8]

De kolonisatie en de nederzetting der Westgermanen: de Friezen op de kusten der Noordzee, de Franken in Noord- en Zuid-Nederland, de Saksen e.a. in Duitschland.

De Germaansche dialecten:

A)	Oostgerm.: GOTISCH. - Thans verdwenen. Codex argenteus: fragmenten uit de 4 evangeliën en de brieven, vertaald in het Oostgotisch door bisschop Wulfila (310-383). - De palimpsesten te Milaan en Wolfenbüttel. Leidende rol bij de studie van het Gm. Bericht van Auger Busbecq, van Comen, gezant te Constantinopel (16^e eeuw).
B)	Westgerm. 1. - OUDNEDERDUITSCH; omvat a) Oud-Saksisch (Platduitsch, Groningen Drente, Overijsel, de Graafschap) - De Hêliand, allitereerend gedicht uit de 9^e eeuw, leven van Jezus, toegepast op de Saksische zeden en begrippen; - fragmenten uit de Genesis, in 1894 door Zangemeister ontdekt.
b)	Oudnederfrankisch. (Nederlandsche dialekten). - Vertaling van 25 Psalmen uit den tijd der Karolingen, in de 17^e eeuw in het bezit van Arnoldus Wachtendonck te Luik: Karolingische of Wachtendoncksche psalmen.
2.	- OUDHOOGDUITSCH: Middenduitsch (Midden-Rijn-en Oostfrankisch, Hessisch, Thuringisch, Silezisch, Oppersaksisch) en Opperduitsch (Zwitserland, Würtenberg, Elzas, Beieren en Oostenrijk). Rijke letterkunde, bestaande uit godsdienstige geschriften, evangelie-harmonieën: Tatian, Otfrîd, Notkêr. - Het Ludwigslied. - Deze groep kenschetst zich door de tweede klankverschuiving: p, t, k, worden f, ss, ch, - d, v, g, worden t, b, k, b.v.: slapen, schlafen - eten, essen - teeken, zeichen - dag, tag - geven, geben - rug, rücken, mug, mücke. - Verder wordt p, t ook pf, ts: pad, pfad - zwart, schwarz.
3.	- OUDFRIESCH (Friesch) Oostfriesche rechtsbronnen uit de 13^e eeuw.
4.	ANGELSAKSISCH (Engelsch) van 449-1100. - Bekend sedert de 8^e eeuw. - De Beowulf, Widsith, Desors Klacht; - Caedmon, Cynewulf, Alfred de Groote, enz.

[p. 9]

C)

Noordgermaansch. - OUDNOORDSCH: Scandinaafsch, meer bep. Yslandsch tot in de 16^e eeuw. (Deensch, Zweedsch, Noorweegsch, Yslandsch). De Edda: sagas (epische gedichten) drapas (lyrische zangen), dateert uit de 9^e eeuw. - De 2^e Edda (+ 1220) of Snorra Edda: een handboek over prosodie door Snorry Sturluson.

V. Geschiedenis onzer moedertaal.

De middeleeuwen (4-16^e eeuw). -

Ontstaan van de Nederlandsche dialecten uit het Oudnederfrankisch en hunne verspreiding over de Nederlanden. - De oudste letterkunde (4-12^e eeuw) bestond uit mondeling overgebrachte overleveringen, waarvan we het bestaan slechts kunnen gissen, en christelijke geschriften. - Invloed der kerk op de verspreiding van de taal der geleerden, het Latijn, en de ontwikkeling van de taal van het volk, dat moest bekeerd worden.

Verandering in de maatschappelijke toestanden, waarvan de latere zoo rijke letterkunde (12^e-16^e eeuw) een trouwe spiegel is: de ridderromans, geestelijk proza, volksliteratuur (lied en tooneel), de didactische school. Uit de toestanden moest eene beschaafde omgangstaal ontstaan, die nationaliteit en solidariteit ontwikkelde. Die taal is altijd gesteund op den tongval van de streek, die economisch en politisch het meeste invloed heeft, in dit geval: VLAANDEREN (cf. Frankrijk: l'Isle de France), waar zij den naam draagt van Dietsc of Duutsc. - Tot den bloei dier taal hebben vooral bijgedragen: Heinric van Veldeke (1170), Jacob van Maerlant (1225-1300) en Jan van Ruusbroec (1294-1381).

Overgangstijdperk (16^e eeuw).

Invloed van het BRABANTSCH op de schrijftaal en van het Fransch tijdens de Boergondische heerschappij. - Verval der gemeenten en der volkstaal: de rederijkkamers. - De godsdienstige strijd, waaruit de splitsing volgt van Noord- en Zuid-Nederland.

De moderne tijden (17^e-19^e eeuwen).

Gevolgen van de afscheiding: verplaatsing van onze taal en letterkunde naar het

[p. 10]

Noorden. Invloed van het Hollandsch (uit Zuid-Holland). Tijdperk van bloei voor het Noorden, van verval voor het Zuiden, dat gedurende twee eeuwen en half (1576-1815) geteisterd werd door vreemde dwingelandij en oorlogsrampen. Van daar taalverwaarloozing en verwildering. Die wonden zijn nog niet geheeld: Vlaanderens achterlijkheid en laksheid zijn er de bewijzen van.

De nieuwere tijd: I. (1815-1830).

Hollandsch tijdvak: Verademing en beoefening van het Nederlandsch, waaraan 1830 algauw een einde stelde.

II. (1830....). Verdrukking van het Vlaamsch. De oorzaken der Vlaamsche beweging, waaruit eene gansche schaar van letterkundigen is ontstaan, die nu weer streven naar eene eenvormige beschaafde taal, maar daarbij ook hun eigen tongval niet opofferen en niet kunnen opofferen. - Alles laat voorzien dat we gaan naar een nieuw verjongd Nederlandsch, dat eene samensmelting zal wezen van Noord en Zuid, en eene bezegeling van beider eenzelvig stamgevoel en bewustzijn.

Besluit:

Het hedendaagsch Nederlandsch is dus het Vlaamsch uit de Middeleeuwen, in de 16^e eeuw gewijzigd door het Brabantsch, en in de 17^e eeuw door het Hollandsch. DIE TAAL IS ONS DUS NIET VREEMD EN HET VLAAMSCH IS NOCH EEN DIALECT NOCH EENE DOODE TAAL.

‘Dat zeggen de ketters, maar zij dolen.’

Het Nederlandsch heeft zijn eigen bestaan, zijne eigene ontwikkeling en ‘beantwoordt dus volkomen aan de eischen die men aan eene TAAL in den vollen zin van 't woord mag stellen.’

Bibliographie:

J. Vercoullie: Algemeene inleiding tot de taalkunde Id. Etymologisch woordenboek der Nederl. taal.

J. Verdam: Uit de geschiedenis der Nederl. taal. (2^e druk).

Dr. R. Verdeyen.

[p. 11]

N.B. Wie nader inlichtingen wenscht over de Nederl. dialecten, leze: D^r J. Te Winkel: Geschiedenis der Nederlandsche taal (met kaart), bij Blom & Olivierse te Culemborg.