Onze Stam. Jaargang 1907

[p. 254]

De Kunst aan Zee.

Pol de Mont's redevoering in de Kursaal te Oostende.

Het is zoowat dertig jaren geleden - zoo ving spreker aan - dat twee studenten naar het concert van de Kursaal kwamen luisteren, en dat zij, terwijl ze zich lieten wiegelen door eene heerlijke muziek, in zich voelden kiemen dezelfde gedachte: veropenbaring van hetgeen ons klein land heeft voortgebracht in letteren en kunsten. Een van die studenten staat voor u - zegde spreker, de andere was Aalbrecht Rodenbach.

Eene moeilijke en kiesche taak was het zeker, te handelen over de ontluiking van taal en letteren, na de omwenteling van 1830, en het was den redenaar enkel mogelijk, zooals hij 't zelf getuigde, de groote en breede lijnen te trekken, waarlangs zich de literatuur van Dietschen klank ten onzent heeft ontwikkeld. Het is eerst en vooral een wonder, dat er in ons Belgisch vaderland nog spraak is van Vlaamsch bewustzijn en van een Vlaamschen landaard, want dat volk heeft zich onder wezenlijk rampzalige omstandigheden moeten inspannen tot geestesarbeid. Het Voorloopig Bewind had verklaard, dat het Fransch de eenige officieele taal zou zijn; ook de ingenomenheid met het Fransch was zóó groot, dat het als een mirakel gelden mag, indien na 1830 de herleving der Vlaamsche letterkunde plaats grijpen kon. De eerste kampioenen waren mannen opgeleid in de hoogeschool van koning Willem; een niet minder verdienstelijk schrijver was evenwel de self made man Jan-Frans Willems, die geen hooger studiën had gedaan en nochtans de spil zou worden van de Vlaamsche Beweging.

Naast Willems, traden op Prudens van Duyse, Bormans, David, Blommaert, enz. Het laten verschijnen van de dierenfabel van den vos Reinaerde. was het eerste werk van Willems, die daarenboven er nog eene volksuitgave van bezorgde.

Met lof en eer behooren te worden herdacht K.L. Ledeganck, Prudens van Duyse en de liefelijke Mej. Doolaeghe, beter gekend onder den naam van Mevrouw Van Acker. In dit tijdstip van wording ziet men nog als lichtpunten gloren de stichting van Serrure's Belgisch Museum en de uitgave van David's Vaderlandsche Geschiedenis.

Merkbaar is de invloed van de Noord-Nederlandsche letterkunde op Theodoor van Rijswijck en op H. Conscience, alhoewel deze laatste een meer Vlaamsch gekleurd Nederlansch schrijven wou. In van Rijs vijck echter verneemt men heel duidelijk nagalmen uit Bilderdijk, Helmers en Tollens. Conscience's aandeel was evenwel grooter; hij schonk aan zijn volk ‘De Leeuw van Vlaanderen’ en die eigenaardige kleine verhalen als ‘De Loteling’, ‘Hoe men Schilder wordt’, die hem eene plaats in de wereldletterkunde hebben verzekerd. Domien Sleeckx, alhoewel meer realist, evenals Zetternam, maakte ook de aandacht gaande en ijverde op velerlei gebied. In Jan van Beers lag het voornemen om een burgerlijk epos te telen, want

[p. 255]

bij hem slaat men gade, naast eene roerende, weeke teederheid, eene onweerlegbare gezonde werkelijkheid in de beschrijving der toestanden. Virginie en Rosalie Loveling (de twee Nevelsche nachtegalen) waren begaafd met een scherpen blik bij het opmaken van schetsjes en novellen. Hare kleingedichtjes zijn meestal pereltjes van eenvoudige schoonheid.

Julius De Geyter uit Lede, die later zijn ‘Keizer Karel en het Rijk der Nederlanden’ zou uitgeven, daagde op als een glansrijk meteoor met zijn maatschappelijk epos ‘Drie Menschen van de Wieg tot aan het Graf’. Guido Gezelle was te Roeselare de baanbreker van een christen vlaamsch durven op dichterlijk gebied en de schepper van een heerlijk naturalisme, van eene roerende en veelzijdige poëtiek.

Antoon Bergmann, met zijn ‘Ernest Staes’, brak ook af met de verouderde romantiek, terwijl Antheunis en Jan van Droogenbroeck zongen voor huis en school op tot dusver ongekende wijzen.

Er is dus langs den humor van Tony eene wezenlijke brug van overgang naar het naturalisme van Cyriel Buysse, wiens ‘Recht van den Sterkste’ evenals Reimond Stijns' ‘Hard Labeur’, spreken zou van het dierlijk zwoegen des Vlaamschen landmans.

Deze knappe realisten schreven reeds mooie werken, alvorens Stijn Streuvels zijne tafereelen van Vlaamsch buitenleven met sappig plantsoen en bollige boeren en jokkende boerinnen zou ophangen; tezelfdertijd werkte reeds Stijns althans, doch in meer romantischen zin te dien tijde, met dien dichterlijken kijk op het leven, die ook op Rodenbach's veder afstraalde bij 't scheppen van zijne ‘Gudrun’.

Het Vlaamsche volk sprak luide zijn wensch, zijn drang tot bestaan. Op alle gebied heeft het van zich laten hooren; ook te Gent in 't Zal wel gaan - met Vuylsteke en Tony, den dichter en den prozaschrijver - was het, dat een krachtig verstandelijk leven zich uitte, in de hoogere burgerij, opdat eens de nazaat de noten plukken zou, die thans regenen in zijn schoot en welke hij met vrucht en pit wil smaken, al moest hij als Pier-la-la zijn doodkist ontstijgen, om te toonen aan de wereld... dat hij is!

F.V.

Bibliographische nota's. -

Bij Versluys verscheen eene beterkoope uitgaaf van Fr. Van Eeden's dichtbundel ‘Ellen, een lied van de smart’, aan 2, 10 fr.

Elzeviers maatschappij, die ons reeds Multatuli's ‘Vorstenschool’ voor o, 35 fr. gegeven heeft, levert ons nu den geheelen, prachtigen, grooten ‘Max Havelaar’ aan o, 75 fr.

De Nederlandsche bibliotheek heeft een herdruk van V. De la Montagne's ‘Gedichten’ laten verschijnen, alsook een boek, getiteld ‘Zelfkeur’, eene bloemlezing van moderne Hollandsche schrijvers.

In de wereldbibliotheek verscheen van D^r H.A. Naber ‘De ster van 1572’, dat niettegenstaande zijn af-

[p. 256]

schrikkenden titel, een uiterst interessant werkje vormt, waarop wij hopen terug te komen.

Verder een niet min aantrekkelijke studie over ‘Het Boedhisme’, dat tegenwoordig de algemeene belangstelling op zich gevestigd houdt.

Bij Ad. Herckenrath zag onlangs het licht: Kropotkin: ‘Idealen en werkelijkheid in de Russische literatuur’, vertaald door Mevr. F. Mac-Leod.

Met 24 portretten. - 6 fr.

In den Nederlandschen Boekhandel verscheen het tweede deel der volksuitgave van Justus Van Maurik's werken ‘Met zen achten’, behelzende acht van Van Maurik's beste novellen. - o, 75 fr.

G. Van Hulzen. Wrakke levens. - Nederlandsche bibliotheek.

De wereldbibliotheek heeft ons nadere kennis doen maken met den knappen schrijver Van Hulzen.

Na ons in zijn eersten jaargang den roman ‘Getrouwd’ te hebben gegeven, laat ze verschijnen in de afdeeling Nederlandsche bibliotheek, een tweeden bundel: ‘Wrakke levens’.

Het boek behelst eene reeks novellen over tuberkuleuzen.

Alle zijn met eene krachtige pen geschetst en toonen ons op eene gevoelige wijze den treurigen toestand dezer arme lijders aan.

In letterkundig opzicht is de novelle ‘Voorgevoel’ zeker de beste van den geheelen bundel.

In dit stuk geeft de schrijver ons eene fijne schildering van alles wat er in een moederhart omgaat, wanneer de moeder een kleine plicht verzuimd heeft, en nu de wroeging haar bin nenste doorploegt, daar ze voelt, dat ze schuld heeft.

Men wordt bij de lezing van dit stuk geboeid door de ontleding die tot het uiterste gedreven wordt; alles is tot het toppunt van beangstiging en benauwdheid gebracht, door het altijd terugkomende treingeschommel, dat aan de altijd weerkomende, overvallende gedachten des te meer kracht en druk bijzet.

De geheele bundel wekt bij ons een diep medelijden, een innig gevoel van deernis met deze arme, treurige, droevige lijders, wier kwaal tot lieden toe nog niet met zekerheid kan genezen worden.

P.