Onze Kunst. Jaargang 23

[p. 67]

Kunst in Industrie

Wanneer er teekenen zijn, die er op wijzen dat de ‘Nederlandsche Bond voor Kunst in Industrie’ op tijd is gekomen, dan is dit er misschien een van: dat deze organisatie onmiddellijk haar natuurlijke tegenstanders tegenover zich ziet. En aan twee kanten. Dat zijn dan natuurlijk allereerst de aan het handwerk getrouwen in leven en streven, die ontkennen dat van kunst sprake kan zijn waar het mechanisch werktuig mee gaat doen. Die juist en alléén dat wat de onmiddellijke handgreep verraadt erkennen als element van het schoone in een ding van kunstnijverheid. De bezielde, de gevoelige hand, die hier het symmetrische trillend verstoort, die daar een aarzelenden of vasten druk heeft achtergelaten, die gezocht heeft en getast, die fouten maakte maar ook het subliem-onbewuste deed en die het voorwerp als vibreerend achterliet in de ruimte toen de creatie was volbracht. Maar recht daar tegenover de andere consequenten: die in plaats van de machinale voortbrenging te duchten, om een dreigende mechanisatie van den geest, haar juist als een geestelijke overwinning zien, daar nu de mensch zijn feilloos werktuig zonder vermoeienis heeft gevonden, dat de stof beheerschen, en in 't groot verwerken, en zijn handen vrijmaken kan. Dien het oude oog der schoonheid hindert, dies werpen zij 't van zich; want een nieuwe wereld is daar die zij belijden willen; en deze zal haar eigen, ongekende schoonheid baren. Een schoonheid zonder de sentimenteele onzekerheden en de droomzuchtige nervositeit der half-wakkere wereld die wij verlaten hebben; maar daarom zullen wij ons ook onthouden, vooral, - zoo zeggen dezen, - van ‘artistieke’ inmenging, die het proces slechts vertragen kan; daarom zullen wij de machine haar gang laten gaan; de zuiver-rationeele industrie zal haar vervolmaken, met niets dan practische bedoelingen en met de niet gezochte schoonheid der ongerepte strakke vormen eener nieuwe wereld tot resultaat. Ook dezen, natuurlijk, wijzen een opzettelijk verband tusschen kunstenaars en industrieelen af. En daartusschen de gevoelig-redelijken of redelijk-gevoeligen die het moderne werktuig niet uitsluiten willen omdat het, om te beginnen, niet weg te denken is uit ons leven; maar die gelooven

[p. 68]

W. PENAAT: Interieur.

[p. 69]

dat een beter beginsel dan winstbejag-alleen het leiden moet, om het te doen beantwoorden aan zijn roeping. Het ‘massa-artikel’ moet, moet onafwijsbaar, zijn rol spelen in ons leven; het kan in zijn vorm, bij de kenmerken van zijn mechanisch ontstaan, een teeken dragen van den geest, die het werktuig begrijpend, er de mooiste mogelijkheden van wint; die het menschelijke brengt in wat uit eigen wet en beweging alleen het emotieloos-intellectueele zou produceeren.

* * *

Wij laten de theoretische kanten van het vraagstuk hier rusten. In het snelle en nog niet overzienlijke gewoel van een zich vervormend leven, zooals het onze nu geworden is, nemen de ‘standpunten’ onvermijdelijk een scherpe eenzijdigheid aan, of zij zouden worden weggespoeld; daarom ook moet bij wijlen in onze aandacht het veld van beschouwing omheind worden en van alle tegen-argument worden afgezonderd. De rijpe vruchten zullen in ieder geval zijn voor een tijd die onze strijdvragen historisch zal bezien en beglimlachen. Niemand gelooft eindpunten te hebben bereikt; ook de jonge ‘Nederlandsche Bond voor Kunst in Industrie’ niet die in October 1925 zijn eerste tentoonstelling heeft gehouden in het Paviljoen te Haarlem. Integendeel, hij vindt zich staan aan een begin en acht daarom zijn resultaten, waaronder een groote belangstelling in ruimen kring gewekt, te bevredigender. De tentoonstelling werd druk bezocht en velen voelden een verademing; want wat dit werk vooral samenbond tot een genietbaar tentoonslellings-geheel, was een naar eenvoud gewende smaak. Men kwam hier niet om verrukkingen te beleven, maar werd ook niet door buitensporigheid opgejaagd; men kon gaarne afzien van een gespitste kritiek op ieder voorwerp om de weldadige sfeer van menige combinatie; het woord kunst zou hier wellicht wat bescheiden moeten klinken in veel gevallen, maar het wilde dat ook wel, juist om zich op zijn eigen, ware plaats te weten. Want in deze sfeer, waar het mooie-voor-zoo-velen-mogelijk moet groeien, past de stemverheffing van het zuiver-individualistische kunstwerk minder; integendeel er moet een streven naar onderlinge aanpassing zijn en een klank-overeenkomst die het bewegen naar eenzelfde doel verraadt. Van het begrip stijl zijn wij ver; een consequente vorm is misschien in deze werkwijze nog niet gevonden; ook hier zagen wij standpunt, en opvattingen, van dichtbij bekeken moeilijk geheel verzoenbaar; - doch bereikt was een zekere harmonie, bij algemeen overzicht, waarvan het genieten den tot rust gestemden kijker heenvoerde over een schaarsheid hier, een zwakheid daar. Er bleef hem een positieve winst, - en dat is veel; de Bond is nog maar een heel jonge Bond.

* * *

[p. 70]

H. WOUDA: Slaapkamermeubelen.

[p. 71]

Uit kunst-oogpunt beschouwd is de belangrijke kant van deze pogingen: de groei van den vorm. Want ongetwijfeld zal de vormgeving worden beïnvloed door werktuig en werkwijze. Duidelijk is dat wij in overgangen leven en dat van twee kanten de verandering intreedt. Ten eerste in den kunstenaar. Hij wendt zich meer en meer naar de samenleving en gebruikt daardoor zijn creëerend vermogen ànders; hij verrijkt en bindt het tegelijkertijd. Hij aanvaardt nieuwe middelen én de beperkingen die deze daad hem oplegt, Hij daalt tot een nuttige praktijk en deze stijgt daarmede tot dat niveau waar de dingen meer dan nuttig zijn. Het ding is hem méér geworden dan indruk-wekkende aanleiding; het is niet maar alleen mooi of leelijk als verschijning; het is een levens-factor, een deel van oneindig belangrijk geheel dat hij, veranderend, beleeft; hij moet het met zich zelf vervormen. En onderwijl biedt het leven hem veranderende middelen, Hij tracht ze niet te bestendigen, gelijk de individualistische kunstenaar intuitief geneigd is te doen, omdat deze eerder van elke van buiten komende verandering afbrokkeling van eigen innerlijken, afgezonderden bouw ducht; hij grijpt integendeel de verandering ook dàar aan, ook dàar eigen afkeer van het stilstaande herkennend en belust op nieuwe mogelijkheden. De wijzigende levenshouding van den kunstenaar moét tot sterke vorm-veranderingen leiden in de kunstnijverheid. Een andere vraag is echter wat daarvan blijvend kan zijn en hoe lang. Bij deze vraag staan sommigen niet stil; zij volgen snelle lusten. Andere theoretiseeren geducht en bepalen de toekomst... door hùn venster gezien. Derden volgen een bezonken intuitie, die hun leert dat onder géen omstandigheid de vorm van een doelmatig ding volkomen afdwalen kan van een over-oude gestalte, die geslachten wisselend hebben omkleed, maar die de grondkern was voor altijd, door andere wetten dan tijdelijke kunstrichtingen bepaald. De laatsten leggen zich de moeilijkste beheersching op, zij schijnen vooral zeer gewone voorwerpen te maken; zij verrassen niet of zelden, en - overleven menig getij.

Voor wie met levend oog toeziet is de ontmoeting van kunst en industrie een veelzijdig en belangwekkend schouwspel.

* * *

De afbeeldingen, hierbij gegeven, wekken een beeld van de tentoonstelling. Men zag er uitgaven van Brusse, de toepassing van Van Krimpen's nieuwe letter (‘Lutetia’), drukwerken van de gemeenten Amsterdam, den Haag en Rotterdam; tin van de Gero-fabriek, glas van Leerdam, drukwerken van de Posterijen en Telegrafie, damast van van Dissel, meubelen van de firma Metz en Co en van Pander; ceramiek van De Ram, van de Plateelbakkerij Zuid-Holland en van Sheherezade (den Haag); cretonne van van Vlissingen

[p. 72]

H. WOUDA: Interieur.

[p. 73]

W. PENAAT: Huiskamer.

[p. 74]

MUNTENDAM: Meubel.

CHR. LEBEAU: Glaswerk

[p. 75]

en metaalwerk van Winkelman. Al deze inzendingen door of onder leiding van Nederlandsche kunstenaars tot stand gekomen, van Duco Crop af, die jaren geleden zijn cretonne's maakte tot Groeneveldt toe, die pas kort bezig is bloempotten te vervaardigen. Wij vonden er natuurlijk De Bazel's glaswerk, maar ook dat van Berlage en den jongere Copier; de nieuwe meubelen van Penaat, die voor enkele jaren deel nam aan de pogingen een ‘Driebond’ tot stand te brengen (industrieelen - kunstenaars - gebruikers) en nu de vader van den B.K.I. mag worden genoemd; de meubelen van Metz en Co, Pander (Wouda) en L.O.V. (Muntendam) waren tot kamer-verband geschikt, de kleinere voorwerpen zooveel mogelijk geplaatst in een passende omgeving, zoodat eenigermate de illusie van bewoonbare vertrekken den bezoeker omving. De wijze van tentoonstellen van dingen voor dagelijksch gebruik die zoo tenvolle hun beteekenis, hun leven door óns leven verkrijgen blijft intusschen een moeilijk probleem. Aardewerk was er van den ouden, jeugdig-productieven Colenbrander, van Mansveld, van Lerven, de Lorm; tafelgoederen van Lebeau; behangsels van Heukelom en Verstraten (door Goudsmit in den handel gebracht); boeken verzorgd door de Roos, Lauweriks, van Krimpen, van de Vecht en anderen. Wij willen echter geen afzonderlijkheden bespreken, om liever den nadruk te leggen op het karakter van het geheel, dat in de door den architect Wouda verzorgde inrichting zoo goed tot zijn recht kwam. Want het gemeenschappelijke mocht en moest hier op den voorgrond worden geplaatst, getuige het tweede artikel der statuten van den Bond: ‘De Nederlandsche Bond voor Kunst en Industrie beoogt het tot stand brengen van onderlinge samenwerking, de behartiging van gelijke belangen en de bevordering van gemeenschappelijke doeleinden van die Nederlandsche ondernemingen bij welke kunstenaar en industrieel of uitgever gezamenlijk streven naar de voortbrenging van een fabriekmatig vervaardigd schoon en deugdelijk product.’

Den belangstellenden lezer hopen wij van de levens-ervaringen van dit jeugdig lichaam af en toe op de hoogte te stellen, daar het zich een doel heeft gekozen dat ons zeker allen tot aandacht lokt, de veredeling van die duizend nuttige voorwerpen die ons in ons dagelijksch bestaan omringen en die de industrie ons verschaffen moet.

W.F. Gouwe.