Onze Kunst. Jaargang 9

[p. IV]

MAX ROOSES.
Verkleining der onuitgegeven oorspronkelijke houtsnede van Prof. Ed. Pellens.

[p. 1]

[Deel XVIII]

Max Rooses

Op 18 Maart had op het Antwerpsch Stadhuis een eenvoudige plechtigheid plaats. Aan Max Rooses werd, door het Gemeentebestuur, in den vorm van een plaatwerk met opdracht, een huldeblijk aangeboden tot erkenning van zijne hooge verdiensten als Rubenskenner. Aanleiding hiervan was de voltooiïng van zijn groote werken: het ‘Codex Diplomaticus Rubenianus’ en het ‘Rubens-Bulletijn’.

Deze plechtigheid ging, door haar geheel intiem karakter, vrijwel onopgemerkt voorbij. En zoo paste het ook voor de officieele waardeering van een man, die wars is van alle uiterlijk vertoon, en van een werk, dat toch alleen maar door de meer ontwikkelden ten volle op prijs kan worden gesteld.

Maar wij achten het ons ten plicht om er, juist op déze bladzijden, een blijvende herinnering aan te bewaren, niet enkel ter eere van den gevierde, maar ook ter eere van ons magistraal, dat hier een zeer verheugend blijk van zijn steeds levendige belangstelling voor de geschiedenis onzer schilderkunst heeft gegeven.

Deze eenvoudige plechtigheid mag dan ook een moment heeten in de ontwikkeling der kunsthistorische wetenschap. Zij is de bekroning van een meer dan dertigjarig tijdperk van buitengemeen vruchtbare werkzaamheid, van een heele beweging, waarvan Max Rooses de ziel en het middenpunt is geweest.

Deze beweging had een glorieus begin: de Rubensfeesten van 1877. Naar aanleiding van deze feesten had het Gemeentebestuur van Antwerpen een prijsvraag uitgeschreven, waaraan we twee standaardwerken over de geschiedenis der Antwerpsche Schilderschool te danken hebben: dat van Max Rooses en dat van F. Jos. van den Branden. Kort nadien kreeg Rooses, op voorstel der feestcommissie, van stadswege opdracht tot het samenstellen van den beschrijvenden catalogus van Rubens' werken. Men weet op welke schitterende wijze Rooses zich van die taak gekweten heeft: de unieke verzameling gravuren en fotografieën in de benedenzalen van het Antwerpsch

[p. 2]

Museum, en het monumentale OEuvre de Rubens zijn de vruchten van zijn onvermoeibare werkzaamheid.

In hetzelfde jaar 1877 werd op een kunsthistorisch congres, tijdens de Rubens-feesten gehouden, den wensch uitgedrukt, dat door het Gemeentebestuur van Antwerpen een uitgave zou bezorgd worden van alle historische bescheiden, brieven, enz. betreffende Rubens' leven en werken. Deze wensch werd verhoord, en de Stad Antwerpen benoemde tot dit doel een commissie, samengesteld uit de Heeren L.P. Gachard, de Burbure, P. Génard, Max Rooses, Ch. Ruelens en G. van Havre. Deze commissie besloot tot de uitgave van een Codex Diplomaticus Rubenianus, waarin, naar de oorspronkelijke opvatting, alle mogelijke oorkonden, kronieken, brieven, en zelfs oude biografieën zouden opgenomen worden, maar dat wijselijk tot de uitgave van Rubens' briefwisseling beperkt bleef, toen bleek dat deze alléén reeds omstreeks zes kwatrijnen zou beslaan. Daar het bijeenbrengen, schiften en toelichten van dit enorme materiaal echter zeer veel tijd vorderde, en de commissie intusschen toch teeken van leven wilde geven, werd er toe besloten om, naast het Codex, een periodiek Rubens-Bulletijn uit te geven, waarin het verslag over de werkzaamheden der commissie benevens oorspronkelijke bijdragen over den meester zouden verschijnen.

Van den aanvang af was de medewerking van Max Rooses in den schoot der commissie aanzienlijk; weldra werd zij overwegend.

De commissie had bijna tien jaar noodig om met de uitgave van het eerste deel van het Codex gereed te komen (1887); toen overleed haar secretaris, Ch. Ruelens, welke de zorg voor deze uitgave op zich had genomen, en het werk zou waarschijnlijk voor goed zijn afgebroken, hadde Rooses het niet aangevat en voortgezet. Hij bezorgde de uitgave der vijf volgende deelen, d.w.z. belastte zich met het verzamelen, herzien, vertalen en historisch toelichten van Rubens' brieven, - een reuzenwerk, waarvoor een encyclopedische kennis en een taaie volharding noodig waren.

Ook in het Rubens-Bulletijn was Rooses de vlijtigste medewerker, vooral in de laatste deelen, toen de oude commissie allengs was uitgestorven.

Wij vinden er opstellen van zijne hand over tallooze werken van den meester, over Rubens en Balthasar Moretus, over Rubens' huis, over de zolderstukken der Jesuïtenkerk, over verschillende documenten betreffende den meester, over vreemde reizigers bij Rubens, en vooral belangrijke Addenda en Corrigenda op het OEuvre de Rubens.

Van beide uitgaven, Codex en Bulletijn zijn thans, in den jare 1910, de laatste deelen verschenen.

En bij een terugblik op het volbrachte werk willen wij vóór alles uiting geven aan een gevoel van bewondering en dankbaarheid voor den man, aan

[p. 3]

wiens kunde en werkkracht de verkregen resultaten in de allereerste plaats te danken zijn.

Wij weten heel goed, dat een jonger geslacht Rooses' critisch werk soms heeft beknibbeld of miskend; meeningverschil in zake esthetische opvatting of waardeering hebben wij zelf nooit onder stoelen of banken gestoken. Maar ieder jongere zal met ons Rooses' niet te overschatten verdiensten voor de nieuwe kunsthistorische wetenschap moeten erkennen.

Denken wij even terug aan wat de kunstgeschiedenis dertig, veertig jaar geleden ten onzent was: een saaie, duffe kamergeleerdheid, waaraan we zonder twijfel de uitgave van belangrijke documenten te danken hebben, maar die van de hoofdzaak, waar het om ging: de werken der meesters, bitter weinig af wist; - aan den anderen kant, een holle woordkramerij over kunstwerken, waaraan iedere ernstige bazis ontbrak.

Rooses is een der eersten geweest die, ten onzent, de noodzakelijkheid heeft ingezien om, bij de beoefening der kunstgeschiedenis, ernstige bronnenstudie aan grondige kennis der kunstwerken te verbinden. Als een der eersten is hij er op uitgetrokken, om de wijd en zijd verspreide meesterstukken onzer schilderschool met eigen oogen te gaan zien, - als een der eersten heeft hij de moderne methoden op de kunsthistorie toegepast en er meer dan wie ook toe bijgedragen om haar, van een min of meer belangwekkende liefhebberij, tot den rang eener wetenschap te verheffen.

Dit is en blijft voor ons Rooses' grootste eeretitel, en hierom vooral willen wij ons aansluiten bij de huldebetuiging van het Antwerpsche magistraat.

*^**

Het is ons niet mogelijk om hier een eenigszins volledig overzicht te geven van Rooses' reusachtige werkzaamheid. Wij vermeldden de Geschiedenis der Antwerpsche Schilderschool, het OEuvre de Rubens, het Codex Diplomaticus Rubenianus en het Rubens-Bulletijn.

Wij zouden nog moeten spreken over Rubens' leven en werken, - een grootsche samenvatting van Rooses' studiën over den meester, waaraan kort geleden den vijfjaarlijkschen staatsprijs voor geschiedkundige wetenschap werd toegekend, - over de Meesterwerken van Ant. van Dijck, over Jordaens' leven en werken, over Christophe Plantin, over zoovele reisbeschrijvingen en critieken van allen aard, over tallooze opstellen in binnen- en buitenlandsche tijdschriften, waaronder Onze Kunst een der best bedeelde mocht zijn...

Doch dit is thans niet ons doel. Wij willen enkel nog wijzen op een royale daad, waarmee deze man eens te meer de dankbaarheid zijner stadgenooten - en van alle kunstvrienden - heeft verdiend: de schenking zijner uitgebreide verzameling teekeningen aan het Museum Plantijn.

[p. 4]

Deze gift is al een paar jaren oud. Hoevelen zouden daarvoor niet de groote trom hebben geroerd en door een handige mise-en-scène het volle licht op hun vrijgevigheid hebben laten vallen... Rooses' schenking is vrijwel onopgemerkt voorbijgegaan - wat ondertusschen onze waardeering voor zijn daad alleen kan verhoogen, en het ons ten plicht maakt, er aandacht voor te vragen.

Rooses' verzameling bestaat bijna uitsluitend uit teekeningen van Antwerpsche meesters, oude zoowel als nieuwe - in het geheel omstreeks 400 stuks, waaronder verschillende belangrijke schetsenboeken. Wij vermelden, in alfabetische volgorde, de namen der vertegenwoordigde meesters: A. van den Bogaert, Hans Bol, J.F.A. von Bonn, Henri Bource, Jos. en Math. van Brée, Jan Breughel, Em. Claus, D. Col, Eug. Deblock, Ferdinand en Henri De Braekeleer, F. De Bruycker, Nic. De Keyser, Marten de Vos, Paul de Vos, Alb. de Vriendt, Louis de Winter, Abr. van Diepenbeeck, Ad. Dillens, Louis van Engelen, Frans Floris, Ch. Herreyns, J. Hoefnagels, J. Hoet, Horemans, J. Jacobs, J. Jordaens, L. van Kuyck, Paul Lauters, André Lens, Jos. van Lerius, Henri Leys, Jos. Linnig, W. Linnig vader en zoon, A. en J. Lion, Rob. Londres, Jos. van Luppen, J. Moerenhout, B. Ommeganck, Ch. Ooms, L. van Opstal, A. Overlaet, W. Panneels, B. Peeters, Jos. Ratinckx, J. van Regemorter, P.P. Rubens, J.M. Ruyten, H. Schaefels, H Schaeffer, J. Schubert, C. Schut, Corn. Seghers, Cam. Venneman, H.J. Verbrugghe, A. Verhoeven-Ball, Ch. Verlat, Jules Wagner, Gust. Wappers, Const. Wauters, Frans Wauters en Alex. Wust.

Een onzer medewerkers, de Heer J. de Bosschere, heeft de techniek der oude Antwerpsche teekenaars bestudeerd; juist in de verzameling van het Museum Plantijn, zooals zij thans door Rooses' schenking werd aangevuld, heeft hij daartoe de noodige elementen gevonden. Wij laten het opstel, vrucht van deze studie, hier volgen. Een ander medewerker, Prof. Ed. Pellens, stond ons toe om zijn nog onuitgegeven portret van Rooses hier, op sterk verkleinde schaal, af te beelden. Zoo weze dit nummer van Onze Kunst, aan de oude Antwerpsche meesters gewijd, tevens een blijk van hulde voor hem, dien wij als ons aller meester erkennen.

P.B. Jr.