Onze Kunst. Jaargang 6

Boeken & tijdschriften

Die Meisterwerke der Gemäldegalerie der königlichen Museen (Kaiser-Friedrich-Museum) in Berlin 153 Photogravüren in 12 Lieferungen à 125 Mk. Photographische Gesellschaft, Berlin

Reeds meermaals hebben wij met ingenomenheid melding gemaakt van de uitgaven der Photographische Gesellschaft te Berlijn. De groote, op licht getint papier gedrukte fotogravures van deze firma behooren zonder eenigen twijfel tot het beste, wat op dit gebied kan verkregen worden. Voor den kunstkenner zijn zij het meest betrouwbare studie-materiaal; voor den liefhebber, de fraaiste wandversiering.

De onlangs verschenen keuze van 153 afbeeldingen naar meesterwerken in het Kaiser-Friedrich-Museum te Berlijn, verdient weer ten volle onze belangstelling - vooral omdat het leeuwenaandeel aan Noord- en Zuidnederlandsche meesters werd afgestaan: 83 platen op de 153!

Deze fotogravures, groot 70 × 50 cm. zijn zoowel afzonderlijk als met het compleete werk verkrijgbaar. De keuze is ruim genoeg. We vinden er, onder de Nederlandsche primitieven: 7 van Eycks, 3 van der Weydens, werken van Bouts, van der Goes, den meester van Flémalle, Memlinc, David, Massijs, Lucas van Leyden, Marinus, de Meester der Mariadood, - en, onder de zeventiend'eeuwers: 11 Rubensen, 5 van Dijcks, 3 Teniersen, een Snyders, een Jan Bruegel, twee de Vossen, een Jordaens, een Brouwer, 6 Frans Halsen, 10 Rembrandts, 3 ter Borchs, 2 Steens, 4 Ruisdaels, 2 Delftsche Vermeers, werk van van Goyen, van der Neer, van Ostade, Cuyp, van de Cappelle, du Jardin, Metsu, de Hooch, Maes, van de Velde, en Hobbema. En alles eerste-rangswerk! Immers is het Berlijnsche museum een der meest uitgelezen verzamelingen ter wereld, waaruit al het minderwaardige zorgvuldig is geweerd. Dit alleen reeds is een waarborg, voor de deugdelijkheid van het hier gebodene.

Het is ons dan ook een genoegen om deze uitgave der Photographische Gesellschaft zonder eenig voorbehoud aan te bevelen.

B.

Die Kunst (October)

In dit tijdschrift vinden wij een belangwekkend artikel van Wilhelm Bode, dat een inzicht geeft in de beteekenis der verzameling-Rodolphe Kann, welke onlangs aan de Londensche kunsthandelaars Duveen voor een millioen pond sterling werd verkocht, De kunstbezitting, die thans verspreid staat te worden,

[p. 231]

is niet een privaat-verzameling zooals er meer zijn. ‘Zonder overschatting, zegt Bode, kan men de verzameling oude schilderijen de belangrijkste en meest uitgebreide verklaren, welke nog in partikulier eigendom zich bevindt.’ Andere collecties mogen wel evenveel werken van groote meesters bevatten, geen enkele, zegt hij, kan op zulk een getal besliste meesterwerken wijzen. De verzameling-R. Kann is daarin geheel te vergelijken met de Wallace-kollektie, die sinds zij publiek domein werd, een voorname aantrekkelijkheid van Londen vormt.

Het ontstaan en de ontwikkeling van des heeren Kann verzameling wordt ons door Bode uitvoerig beschreven. Hoe kort slechts heeft de geestdriftige eigenaar van zijn schatten kunnen genieten! Twaalf jaar geleden besloot de heer Kann, vooral ten behoeve van zijn kunstwerken, een eigen huis te bouwen. In 1902 werd dit met de heerlijkste kunst gesierde gebouw door hem betrokken en reeds in 1905 bezweek hij aan een ernstig lijden, dat hem de laatste jaren slechts ten halve het genot van zijn kunstschatten had vergund.

Bode vertelt dan, hoe Kann weinige dagen vóor zijn dood zijn laatsten wil omtrent zijn verzameling aan een notaris heeft medegedeeld en hoe deze hem beloofde alles op schrift te stellen. Een nog plotselinge dood heeft de uitvoering van dit voornemen verhinderd. Wat Kann's wil geweest mag zijn - nuttelooze vraag eigenlijk op het oogenblik - niemand vermag het met zekerheid vast te stellen, want het onwaarschijnlijke is gebeurd: de notaris, die alleen hieromtrent iets stelligs wist, overleed enkele dagen na Kann. Wèl kan Bode verzekeren - en als vriend van Kann mag men hem recht van spreken toekennen, - dat wat thans met de verzameling gebeurt, juist dàt is, wat haar eigenaar steeds gezegd heeft te willen voorkomen.

Amerika's gretig zich meester maken van wat in Europa aan de edelste kunst voor geld te krijgen is, was hem steeds een ergernis. Aan hem nader bevrienden had hij dan ook wel eens medegedeeld, dat hij zijn verzameling na zijn dood aan het algemeen wilde doen ten goede komen.

Bode vindt het niet aannemelijk, dat hij aan de stad Parijs een Musée Rodolphe Kann heeft willen nalaten, zooals sommigen aannemen. Voor het beginsel van dergelijke privaat-musea voelde hij geen sympathie.

Het waarschijnlijkst is, dat hij zijn primitieven en Franschen aan het Louvre, zijn oude Hollanders en de meeste Vlamingen aan het Berlijnsch Museum en zijn Engelschen en latere Italianen aan het Städel-Museum in zijn geboortestad Frankfort heeft willen vermaken.

Maar de bespiegeling van wat had kunnen geschieden is nu vrijwel nutteloos. Onderwijl gaat Amerika met den buit strijken. Er schijnt sprake van geweest dat het Metropolitan Museum te New-York het geheel zou aankoopen, maar daar is niet van gekomen. De koopers voor bijna alle werken zijn partikulieren, toch zal, daar in Amerika de publieke zin groot genoeg is, om kunstbezit eerder aan openbare musea dan aan erfgenamen te doen nalaten, ten slotte de verzameling Kann wel aan het algemeen ten goede komen, echter... in Amerika.

Naar Bode mededeelt zal de verzameling nog eenige maanden in het paleis der Avenue d'Iéna te Parijs worden bijeen gehouden, zoodat een laatste gelegenheid bestaat de kunstschatten voor hun verstrooiïng bijeen te zien.

Haar grooten naam dankt de verzameling vooral aan de talrijke Rembrandt's. Er waren er niet minder dan dertien, waarvan echter een als legaat is overgegaan aan Maurice Kann, den ouderen broeder van Rodolphe, sinds eveneens overleden.

De beste leerlingen en volgers van Rembrandt zijn evenals de voornaamste interieur-schilders allen vertegenwoordigd: Johannes Vermeer, Pieter de Hooch, Nicolaas Maes, Gabriel Metsu, Gerard Ter Borch, Jan Steen, bijna zonder uitzondering met hoofdwerken. Landschappen vindt men er: zes van Jacob van Ruysdael, vier van Hobbema, uitgezochte werken van Isaac van Ostade, van Goyen, Salomon van Ruysdael, Aert van der Neer. Verder Paulus Potter, Wouwerman, Cuyp, van den laatste enkele meesterwerken. Van Frans Hals vier portretten. Vermeldenswaard zijn vooral ook de prachtige stillevens van A. Van Beyeren en Jan Fijt.

[p. 232]

De groote Vlamingen Rubens en Van Dyck, zijn door uitnemende portretten en daarnaast ook door groote kompozitie's vertegenwoordigd. Van Vlaamsche primitieven: een prachtige Rogier van der Weyden: een Verkondiging; bovendien nog twee kleinere werken van denzelfden, twee vleugelschilderijen en een jongelingsportret van Memlinc. Een Gerard David: Rust op de Vlucht, wel zijn aantrekkelijkste werk...

Daarbij dan nog voortreffelijke Italianen, Spanjaarden, Franschen en Engelschen, die samen met Kann's oude Hollanders en Vlamingen, zoo hooge waarde verleenden aan deze partikuliere verzameling, welke zelfs een vergelijking met de meest openbare kollekties glansrijk doorstaan kon.

Gazette des beaux-arts (october)

Prof. Henri Hymans besluit zijn lezenswaardige studie over de tentoonstelling van het Gulden Vlies.

The Burlington Magazine (October)

D^r N. Beets schrijft over enkele geschilderde glasramen van King's College Chapel te Cambridge, waarvan althans sommige van den Antwerpschen glasschilder Dirck Vellert stammen, aan wien dezelfde schrijver in Onze Kunst een reeks studies wijdt. Hij hoopte later de vier-en-twintig glasramen alle uitvoeriger te behandelen.

The studio (October)

Deze aflevering bevatte o.a. een studie van Franz Rutter over Anton Mauve. Daarbij niet minder dan twintig reproducties naar Mauve's werk, waaronder twee in kleurendruk.

In een bijdrage uit Utrecht, opgenomen in de rubriek Studio-talk wordt het werk van den medailleur Wienecke besproken. Daarbij een groot aantal afbeeldingen naar diens arbeid en een portret van den kunstenaar zelf.

Kunstchronik (17 October)

Kurt Freise schrijft over de tentoonstelling van oude Hollandsche kunst in den Rotterdamschen Kunstkring.

(25 October). Dezelfde schrijver geeft in dit nummer een overzicht van de kwestie der collectie-Six, waarbij hij tevens iets omtrent de geschiedenis dezer verzameling mededeelt.

J.C.G.

Henri Hymans

Het zal dit jaar eene halve eeuw geleden zijn dat de hooggewaardeerde medewerker van Onze Kunst, Henri Hymans, verbonden werd aan de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, waarvan bij nu de opperbestuurder is. Het komt ons voor dat wij die verjaring niet mogen laten voorbijgaan zonder den man, die een zoo groote rol speelt in de kunstwereld van België en meer bepaald in de beoefening der Kunstgeschiedenis, te herdenken. Henri Hymans is een Antwerpenaar van geboorte, een reden te meer opdat ons Antwerpsch kunstblad hem de hulde brenge, die bij zoo dubbel en dik verdiend heeft. Hij werd in onze stad geboren den 8ⁿ Augustus 1836; hij is dus van verleden jaar de zeventig ingetreden, maar, verried zijn kerstebrief dien eerbiedwekkenden ouderdom niet, niemand zou er aan denken hem dien toe te kennen: vlug als hij is in zijn bewegingen, vlug als hij is van geest, werkende tegen den jongsten op en alleen zijne jaren verradende door zijne meerdere kennissen en ervaring. Hij begon zijne kunststudiën in de Akademie van Brussel waar hij zich in 1849 na den dood zijns vaders met zijn moeder was gaan vestigen en beoefende eerst de steendrukkunst, een vak dat hij al spoedig verliet om zich op de studie van esthetiek en kunstgeschiedenis toe te leggen. Zooals wij het hooger herinnerden trad hij in 1857 als beambte in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, waarbij toen als surnuméraire meewerkte aan de inrichting van het prentenkabinet. In 1875 werd hij tot Conservateur van ditzelfde kabinet aangesteld; in 1877 werd hij professor van schoonheidsleer en van algemeene letterkunde aan de Koninklijke aka-

[p. 233]

demie van Antwerpen; in 1886 professor van kunstgeschiedenis aan het Hooger Instituut van Schoone Kunsten derzelfde stad, in 1895 lid van het bestuur der Koninklijke Museën van Schilder- en Beeldhouwkunst te Brussel; in 1904 hoofdbestuurder van de Koninklijke Bibliotheek. Het zou ons veel te ver meesleepen wilden wij de eervolle onderscheidingen aanhalen, die hem binnen en buitenslands werden toegekend. Stippen wij slechts aan dat hij lid van het Akademisch korps te Antwerpen benoemd werd in 1879, lid van het Instituut van Frankrijk in 1896, eerelid der Maatschappij van Oudheidkundigen te Londen; briefwisselend lid der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten van België in 1883, en lid derzelfde Akademie in 1885.

Wij zullen niet zeggen dat hij op zijne lauweren niet ingeslapen is: slapen of slechts sluimeren zijn woorden, die bij zijn naam niet passen; elke nieuwe titel bracht hem eenen nieuwen werkkring aan, en gemakkelijker en overvloediger ging hem de arbeid van der hand naarmate hij hem werd opgelegd. Hij was vooreerst een toonbeeld van bevoegd wetenschappelijk vakman en van ijverig ambtenaar. Onder zijn leiding groeide het prentenkabinet van Brussel tot een der model-inrichtingen van dien aard op; door zijn onvermoeibare dienstvaardigheid werd het een lichtbaken voor ieder, die binnen of buiten het land zijn weg zocht in de dichtbegroeide en weinig begane paden van de prentenkunst. Rijk aan kennissen en welbespraakt als hij is bezat de Akademie van Schoone Kunsten geen uitmuntender leeraar dan hem. Waar zijn titel hem riep tot medewerking was hij altijd onder de meest en nuttigst werkzamen: zoo in de Koninklijke Akademie te Brussel, zoo in de Oudheidkundige Akademie te Antwerpen. Waar zijn hulp werd ingeroepen in belangrijke omstandigheden gaf hij ze dienstvaardig en overvloedig. Wij weten nog in Antwerpen welke belangrijke rol hij speelde bij de inrichting der Rubensfeesten in 1877 en bij die der groote feeststoeten van Landjuweel en van Dijckfeest; hoe voor een groot deel het glanzend welgelukken der tentoonstelling van van Dijck aan hem te danken was; hoe vol toewijding hij medewerkte aan die van Jordaens. En wat hij deed in zijne geboortestad, deed hij in soortgelijke gelegenheden te Brussel en te Brugge. De tijdschriften en woordenboeken, die hem tot medewerker hebben aangeworven hebben alle reden om zich met die aanwerving geluk te wenschen. Onze Kunst is er voor onze lezers een tastbaar bewijs van. Maar hoevele andere mogen zich in even hooge mate er om verheugen: zoo de Biographie Nationale waarin hij zoowat 170 levenschetsen van kunstenaars leverde; de Gazette des Beaux-Arts van Parijs, voor welke hij behalve zijn gewone Belgische kronijken, tal van gewichtige artikels schreef, Patria Belgica, das Museum te Berlijn en zooveel andere meer. Waar hij de stof vindt om die ontelbare bijdragen op te stellen weten wij wel; het is in zijne verbazende belezenheid, gediend door een ijzervast geheugen; waar hij den tijd vindt weten wij niet en blijft ons een onoplosbaar raadsel.

En nu hebben wij nog slechts gesproken van zijn tijdschriftartikels en van zijne vlugschriften; wij gewaagden nog geen woord van zijn grootere werken, de stevige grondvesten, waarop zijn naam berust. Als zulke noemen wij de Histoire de la gravure dans l'Ecole de Rubens, bekroond door de Koninklijke Akademie van België; le Livre des Peintres de van Mander, vertaling van van Mander schildersboek met uitvoerige en kostelijke historische aanteekeningen en aanvullingen; Lucas Vosterman, catalogue raisonné de son oeuvre; De Geschiedenis van de gravuur in België in de Graphischen Künste van Weenen, de beschrijving van Brugge en Ieperen en van Gent en Doornik in Seemann's Berühmte Kunststätte (les Villes d'art célèbres); l'Exposition des primitifs flamands à Bruges, die Belgische Kunst des 19. Jahrhunderts.

Al die werken, heel die lange wel vervulde jaren werden gewijd aan de studie der Vlaamsche Kunst, aan de toelichting harer geschiedenis, aan de verspreiding harer kennis. Hymans had het hooge voorrecht door de veelomvattendheid van zijn kennissen niet alleen over de mannen van één tijdperk, maar over die van al de eeuwen, waarin onze kunstroem straalt, te mogen meespreken en

[p. 234]

te kunnen onderrichten. Zoowel de primitieven, als de mannen der eeuw van Rubens en als die van onzen tijd kent hij grondig; over allen leverde hij nieuwe bouwstoffen, opende hij nieuwe gezichtspunten, ontstak hij heldere lichten. Er is niemand in ons land die zooveel deed om de geschiedenis van onze kunst te doen kennen als hij, niemand die meer bijdroeg om haar aldus meer te leeren hoogschatten.

En hij sloot zich niet op in zijn eigen land; wij zegden reeds hoe hij meewerkt aan de beste tijdschriften van Frankrijk, Duitschland en Oostenrijk; wij voegen er nog bij dat hij verscheiden van de belangrijkste bijdragen over de Antwerpsche kunstenaars leverde aan de Encyclopedia Britannica. Van zijn jaarlijksche reizen, heel Europa door, bracht hij telkens wat wetenswaardig mee en daar ook deed hij den naam van de Belgische Wetenschap in eere houden. Het is misschien wel iets of wat beschamend voor ons, maar zoo geheel ongehoord toch is het niet, dat hij in het buitenland nog hooger wordt geschat dan in zijn eigen land.

Al zijn boeken zijn meesterwerken en onder zijne ontelbare tijdschrift-artikels is er haast geen, waarin hij niet eene nieuwe ontdekking heeft veropenbaard, een verrassend standpunt heeft ingenomen, een onbekend geschrift, een verloren kunstwerk heeft doen kennen, een verkeerd toegekend schilderij aan zijn waren maker doen toeschrijven. Waar anderen voorbijstapten zonder te zien of op te merken, daar was hij getroffen door een herinnering, daar herkende hij een lang vergeten of verloren kunstwerk, en daar vond hij stof om zijn doorzicht en belezenheid te doen bewonderen. Maar niet alleen door die mild rondgespreide drukwerken bewees hij onschatbare diensten, meer nog deed hij dit in partikuliere mededeelingen. In brieven en gesprekken stond hij te woord aan ieder die om de eene of andere inlichting bij hem kwam aankloppen en ontelbaar waren zij die van heinde en ver een beroep kwamen doen op zijn dienstvaardigheid en die nooit ongetroost van hem weggingen. Evenals hij immer bereid was aan een werk van algemeen belang eene behulpzame hand te leenen, zoo weigerde hij nooit een vakgenoot of een uit het grootere publiek van zijn overvloed mee te deelen. Hem, die nooit naliet iemand in te lichten, die bij hem kwam aankloppen of de verdiensten te herkennen waar hij die vond, achten wij het plicht onze dankbaarheid en vereering te betuigen nu een jubeldatum er ons de welkomen gelegenheid toe aanbiedt.

Max Rooses.