Onze Kunst. Jaargang 6

[p. 103]

Kunstberichten (van onze eigen correspondenten)

Uit Amsterdam

Arti tentoonstelling van etsen, houtsneden, litho's, enz.

Deze tentoonstelling was een ongewone, wat wil zeggen, dat zij er eene was van genoegzaam gehalte om de aandacht van bezoekers te kunnen spannen. Toch was het nog geen keuze maar een ledententoonstelling, misschien met enkele geïnviteerden in het gezelschap. Uit het zeer matig bezoek bleek weer eens hoezeer het afloopen van tentoonstellingen door de zich-noemende kunstlievende wereld een mode-gewoonte is geworden. Hier toch werd in veel ruimer schalen, dan bij de aan ‘kunstwerken’ zoo schrale periodieke expositie's, opgedischt het werk van artiesten, die in de publieke schatting nog al hoog aangeschreven staan. Dat de vertegenwoordiging bij allen lang niet op zijn gunstigst was, kan kwalijk tot verklaring dienen voor de geringe belangstelling in een tentoonstelling, waar de onaantastbare hoogheid, de ongerepte verinnerlijking der kunst van Matthijs Maris, met een tiental etsen een zoo onomstootelijk getuigenis gaf van schoonheidsopenbaring. Zou wellicht als deze collectie ter veiling was bereid, de toevloed van belangstellende of liever van belanghebbende bezoekers grooter zijn geweest?

Hoe incompleet deze tentoonstelling dan al was, ze bood toch ruimschoots gelegenheid tot opwekkende kunstbeschouwing. Daarbij waren er verschillende zoo ruim vertegenwoordigd, dat hun kwaliteiten van alle kanten onder het oog konden komen; en daarmee om een doordringder begrip mogelijk te maken van hun werkelijke beteekenis. Van Bauer, Witsen, Veth en de Zwart vooral, was er een aanzienlijk aantal werken. Bij den eersten kon het hier duidelijk worden hoe de stof tot zijne in fantasiën omgezette voorstellingen van het weelderige Oostersche leven aan het uitputten raakt. Is hij in zijn werkelijke kracht, dan kan hij met zijn luchtige en veerkrachtige teekenwijze, als in een gecompliceerd en fijn gespannen lijnenweefsel, zijn compositie's maken vol van beweging, levend in een geheel van zilverachtige kleur. Dikwijls echter blijkt de werking zijner verbeelding minder vaardig, is de compositie leeg of onsamenhangend en de teekening van een gekunstelde zwierigheid. Witsen heeft met zijne strenge stadsgezichten de meest doorwrochte proeven van etskunst gegeven. Hij heeft etsen gemaakt, die als schilderijen zijn. Zijn laatste werken, met welk een hardnekkige kracht ook dikwijls in alle onderdeelen doorgevoerd, zijn de minst levende voortbrengselen. De beteekenis van Veth met een heele serie portretten - meest op steen - kon hier duidelijk uitschijnen. Zijn werk wijst bovenal op de kunstuiting van een ‘self-made’ schilderstalent, geleid door verfijnde beschaving en een in zijn arbeid zeer beraden geest. Deze drie maakten op zich zelf deze tentoonstelling reeds belangwekkend, voor hen, die voorwenden kunstlievend te zijn. Echter niet om, afgaande op den gevestigden hoogen dunk van hun werk, dan maar klakkeloos den lof van hunne veeltallige inzending, stuk voor stuk, te gaan zingen. Neen,

[p. 104]

om op gevaar af te moeten inzien, dat de waarde wel eens overschat is, een rechter besef juist van hunne hoedanigheid te krijgen. In deze omgeving kan de meening zich ook meer afronden omtrent de importantie der meesterschap over het burijn van Dupont. Verder, hoe etsers als de Zwart en Tholen zich tot elkaar verhouden, beiden in dit procédé een expressief vermogen ontwikkelend, waarbij de laatste echter wel in het voordeel blijft om een meerdere klaarheid en rechter bestuurde vastheid in zijn uitvoering. Ook het etswerk van beroemdheden als Israëls, Jacob Maris, Mauve en Weissenbruch gaf, zooniet onverdeelde stof tot genot, dan toch aanleiding tot overwegingen in verband met hun uiting in schilderijen. Buiten dezen waren er nog verscheidenen met werk, dat als bezienswaard kon worden aangemerkt. Er zijn zeker te veel tentoonstellingen tegenwoordig, om een enkele die merkwaardig is, nog de ingenomenheid van de kunst-eerende wereld te doen winnen!

Sint Lucas

hield eveneens een tentoonstelling van graphische kunst, dezen keer in het gebouw der Vereeniging. Het beperkte aantal werken en de huiselijke installatie gaven iets intiems eraan, zoo ongeveer het karakter van eene kunstbeschouwing à l'improviste. - De wanden van een ruime rustige kamer waren volgehangen met prenten en nog wel zoovele lagen er verspreid op een paar tafels en een bank, waaruit, die er lust toe had, naar welgevallen snuffelen kon.

De Vereeniging zou met een arrangement in dezer voege, de tentoonstellingen aanlokkelijker en zeker minder vermoeiend maken. En als ze dan in afwisselende opvolging gehouden werden, zouden allicht ook de belangen der leden meer gebaat zijn. Men vond hier wel is waar verschillende werken die in Arti te kijk hingen, maar daarentegen ook enkele artiesten vertegenwoordigd, die daar op het Rokin gemist werden.

Derksen van Angeren, wiens werk op tentoonstellingen niet veel gezien wordt, had er een aantal etsen van ongelijken aard en hoedanigheid. Uit dit stel deed zich kennen een levenskrachtig talent, op het etsen aangelegd, dat nu eens zijn ruimste beweging zoekt in forsche nadrukkelijkheid, dan weer zich inkeert tot het verdiepende streven naar het fijne en het nauwkeurig gedefinieerde. In het eerste geval leent de zinken plaat, waarop het sterkwater 't brutaalste invreet, zich heel goed tot breed, kloek werk. De Zonnebloemen was een gloedvolle ets. Maar ook blijft de ets daarbij wel eens in een te rauw doorgewerkten staat, als bij een der Stillevens met de Doodshoofden. Welke diepte er echter achter dit talent zit, en dat er een merkwaardig eigene kant aan valt te ontdekken, bleek stellig uit de fijne, blanke etsjes, die inkijkjes van een kamer of atelier voorstelden.

Er waren eenige gravures van Aarts. Deze is naast Dupont wel de eenige hier, meen ik, die danig het snij-ijzer naar zijn hand heeft gezet. Zijn techniek is echter zwaarder, om niet te zeggen plomper dan die van Dupont.

De langdurige oefening, vereischt tot dezen staat van vaardigheid in burijnvoeren, meent men echter bij Aarts zeker niet in verhouding tot het gewonnen resultaat. Van Hoytema waren er eenige litho's, waarin hij iets nieuws in toepassing bracht. Het waren witte konijntjes en witte vogels tegen een donkeren grond, sterk uitkomend. Hooglichten in de konijnenvacht en op slagpennen der vogels, had hij uitgedrukt door het papier ter plaatse een licht relief te doen aannemen. Het effect was vrij aardig hoewel bizar van vinding. Een vergrijp bovendien tegen de grondbeginselen der kunst in lijn en kleur; eenvoudig gezegd: van een teekening gaat men toch geen bas-relief maken.

Verder waren er verscheidene litho's van Moulijn, alle van hetzelfde laken eener lauwe droomstemming en kwijnend-teere uitvoering, een nogal kernachtige groote litho van Konijnenburg, verschillende groote etsen van Etienne Bosch, met goede brokken erin en eenige houtsneden en etsen van Veldheer die ook voor een groot deel in Arti tegenwoordig waren.

[p. 105]

Tentoonstelling bij Fr. Muller & C^o

We moeten het waardeeren dat deze firma haar zoo doelmatige en grootsch ingerichte veilingslokalen herhaaldelijk bestemt tot het arrangeeren van tentoonstellingen. Verleden jaar was er een van oude kunst, die een bijzondere aantrekkelijkheid had te midden der velerlei festiviteiten om Rembrandt's geboortejaar te herdenken. Nu weer is er gedurende de maanden Juli-Augustus-September een dubbele tentoonstelling - deels ceramiek, deels schilderijen. De eerste afdeeling bevat heel wat kostbare exemplaren, voornamelijk Delfsch en Chineesch porcelein. De tweede, gevormd door een zes en dertigtal schilderijen, bood menig belangrijk specimen van oud-Hollandsche kunst te zien. Het zwaartepunt van deze kleine collectie moest gevonden worden in een oud-damesportret van Rembrandt. Het bleef echter slechts korten tijd aanwezig, daar het door plotselinge aankoop naar het buitenland verhuizen moest. Dit geval verwekte naar vele kanten weer wat wrevel.

Ik wil hier echter in overweging geven of de klacht, dat Holland zijn nationale kunstschatten zich telkens ontfutselen laat, maar niet bij elke gelegenheid te veel a priori geuit wordt. We kunnen toch niet alles vasthouden; buitendien moet er rekening gehouden worden met de finantiëele draagkracht; als er maar reserve blijft om van het zuiverste te behouden Er was een groote roep (veel nà-roep natuurlijk) over deze Rembrandt... maar het werk representeerde Rembrandt niet op bevredigende wijze in de belangrijkste periode van zijn ontwikkeling, die is om en nabij den tijd der Staalmeesters.

Een jonge vrouwe-portret van Hals - mede niet een voordeelige vertegenwoordiging. In den kop vooral zijn de kwaliteiten van zeer matig gehalte. In het meer onaanzienlijke gedeelte van het werk: de stoel waarop de rechterhand steunt en vooral ook, aan de andere zijde: de afhangende handschoen, zijn echler voortreffelijkheden van schildering, die de echtheid van dit stuk waarborgen. Maar twee zeer goede Jan Steen's zijn er. Een uit den tijd dat hij, in vrij groot schilderij-formaat, zich bovenal schijnt ingespannen te hebben tot hoogste opvoering van zijn groote, - en nog lang niet volprezen - schildersgaven. Het andere stuk is aantrekkelijker om de compositie, om de handeling en de typeering der figuren.

Van Goyen's blijken steeds ruim voorradig bij de firma Fr. Muller. Een groot riviergezicht is op deze tentoonstelling een verrassing, een schilderij van groote beweging en veel ruimte. Van de kleinere schilderijtjes, waarbij zeer bekorende vlot uitgeschilderde impressie's van hollandsche waterstreken, onder verschillende dagmomenten en weersgesteldheid, zijn er eenige oude bekenden te vinden van de interessante Van Goyen-tentoonstelling eenige jaren geleden in het stedelijk Museum gehouden. Alb. Cuyp is er zeer merkwaardig met een nog al groot schilderij, voorstellende de portretten van een voornaam handelsman en zijn vrouw aan den haven bij Batavia. De figuren zijn hierop kloek, doch wel wat stroef geschilderd; in het landschap zijn mooie partijen maar - het moet te veel op zich zelf gezien worden: de compositie mist samenhang.

Een schilderijtje van Ostade: 'n oud man in een boek lezend, is wel wat een raadsel. Het lijkt veel meer op een vroeg werk van Dou zou men meenen. Een zeer goed damesportret van Terborch; een figuur weer ten voeten uit, zoo maar zonder veel omslag in een kamerruimte neergezet en altijd met een stoel en een tafel tot eenige vulling van het tafereel. Hier plaatst Terborch gewoonlijk het diepe purperrood, dat de werking van zijn deftige en rustige portretstukken zoo veel pakkender maakt.

Een landschapje van Brouwer is lang niet dat van de laatste Rembrandt-tentoonstelling. Een maanlandschap van V. d. Neer (het grootste der twee) is beter, maar op zijn voortreffelijkst is Jan Wynants vertegenwoordigd en verrassingen zijn zeldzaam bij dezen meester.

Van Cappelle den zeeschilder, een landschap Verder vindt men er nog goede werken van J. Dr de Heem, Miereveld, Porcellis (de Jonge) de Vlieger en J. Vrel. De Ruisdael's niet van de beste, en een portret aan Moreelse toegeschreven, maar een toe-

[p. 106]

schrijving die niet geheel overtuigend is; de schildering is minder coulant als bij Moreelse; maar het is een portretstuk van goede kwaliteit, hoewel wat stug, doch zeer vast geschilderd.

W.S.

Uit Brussel

Bij de akwarellisten

Met het Salon der Akwarellisten en Pastellisten sluit gewoonlijk de rij tentoonstellingen, die elkaar van den Herfsttijd af in de zalen van het Moderne Museum opvolgen. De rusttijd duurt weliswaar niet lang, want eerlang zal de kritiek weer geroepen worden om het Driejaarlijksche Salon te bezichtigen. De Aquarellisten en Pastellisten, de dooden vooral, waren er weer met een aantal mooie en aantrekkelijke werken, maar in 't algemeen is mij 't geheel toch minder treffend en krachtig voorgekomen, dan in den laatsten tijd gemeenlijk 't geval was. De openlucht- en binnenhuis schilders, waren, even als bij de olieverfschilders, het talrijkst. Ziehier onder andere Lieven Herremans wiens Laatste Stralen (kerk te Veere) bijna een meesterwerk is. René Gevers, een andere vertolker der schilderachtige steegjes in onze steden, een weemoedig visionair, die eenige verwantschap toont met Alfred Delaunois, met wien hij overigens noch de diepte noch het schilderachtige deelt. Ook zijn teekening schiet in zuiverheid te kort. Louis Reckelbus en Victor Wagemaekers zijn ook geestdriftige bewonderaars van oude, ingevallen hutjes en bouwvallige huisjes; de eerste geeft heel interressante kijkjes op het historisch kasteel van Grimberghe, waarvan hij de ontroerde zanger is geworden.

Winter, sneeuw en witeffekten inspireeren vele onzer akwarellisten. Edgard Rombauts vooral maakt er heel aardige dingen van en mengt wit en grijs met een groote bekoring op zijn doek, dat Winter heet Zijn manier en zijn bevoorkeurde wijze van werken herinneren een beetje aan een meester in dit genre, Victor Uytterschaut.

Van de zijde der marineschilders moeten we Frederik Hansen vermelden, wiens werk en talent in de verte aan den onlangs overleden Zweedschen kunstenaar, Fritz Thaulow herinnert. Zijn Bevrozen Rivier is een heel mooi ding. Zijn serie krabbels, die ook Krabbels zijn geteekend, vormen een heel aardige staalkaart voor den virtuoos. Leon Allard geeft ons in zijn Oude Haven een hoekje van Brussel, dat de meest schilderachtige stukjes waard is, die door Brugge of Mechelen werden geïnspireerd. De Vaarman van Leon Bartholomé is mede een heel lokaal en typisch ding.

Van de zijde der ‘Exotieken’ vinden we er Nestor Outer met een heel typisch Araabsch kerkhof.

De bloemschilders zijn altijd legio en aan hun hoofd schittert Frans Mortelmans, wiens Gele Rozen ons waarlijk een illusie van de werkelijkheid geven, en Victor Creten, wiens Anjelieren niet minder zacht en sappig zijn, terwijl Mej. Georgette Meunier uitmunt in 't zich eigen maken van Cinerarias.

Waar we overgaan tot de figuurschilders, begroeten we in de eerste plaats eenige dames, die op voortreffelijke wijze partij weten te trekken van deze anders weinig vrouwelijke kunst. En hierbij doet zich het eigenaardig verschijnsel voor, dat ze zich vooral door krachtige mannelijk- vaste kwaliteiten onderscheiden Noemen we in de eerste plaats Mevrouw Alida van de Wiel, wier Brusselsche Straatzanger met zulk een bijna mannelijke kranigheid is gewasschen en die ons denken doet aan hel uitstekend brok schilderwerk Flip, dat zoon Courtens verleden jaar in Schoone Kunsten geëxposeerd had. M^me Lambert de Rothschild was er met pastels, die eveneens met veel kracht en brio uitgevoerd waren, maar waarin een greintje meer ontroering gewenscht zou zijn. Wijden we verder een woord van lof aan de virtuositeit van M^me Maria Salkin en vooral aan de meesterlijke techniek van Mej. Louise de Hem in haar Portret van een klein meisje en vooral van 't Jonge Meisje met den Waaier.

[p. 107]

De heer Leon Rotthier heeft in dien tijd ook 't meesterschap verworven, vooral sedert hij zijn manier heeft vernieuwd en de modellen en de atmosfeer koos, die bij zijn karakter pasten en sedert hij de vertolker der mondaine en artistieke elegantie geworden is. Zijn Reine de Comédie bezorgde hem een groot succes. Verder had hij er een allerliefste vrouwenfiguur tegen een zwarten achtergrond. Naast de kunst van Rotthier kwam die van Ferdinand Toussaint ons wel wat petieterig voor, zoo iets van een bibelotje om op een hoekkastje te zetten, dat evenwel niet van die zekere bekoring is ontbloot, waarmee de bekwame kunstenaar zijn accessoires doet gelden en zijn tonen vereenigt en schikt. Er is echter heel wat meer leven en accent in het Jongensportretje in matrozenkostuum van Leo Schaeken.

Eindigen we dit vluchtig overzicht met uiting te geven aan onze waardeering voor Louis Moreels, de meest gewetensvolle en elegante miniaturist, die we in België bezitten. Hij is er in geslaagd om het teedere vraagstuk van bevalligheid met de grootste zorgvuldigheid en nauwkeurigheid met bekoring te vereenigen. Bewijzen: Zijn Vrouw bij de Fontein en de liggende Christus-figuur.

G.E.