Onze Kunst. Jaargang 6

Boeken & tijdschriften

M^r Willem Bilderdijk uitgegeven op machtiging der Bilderdijk commissie A.D. MCMVI boekhandel v/h Höveker & Wormser, Pretoria-Amsterdam-Potchefstroom

DIT ter gelegenheid der herdenking van Bilderdijks honderdvijftigsten geboortedag uitgegeven gedenkboek, komt ons ter bespreking der uitvoering belangrijk genoeg voor.

Het is met de, alreeds bekend geworden, van Amerika afkomstige ‘Cheltenham’ letter gedrukt, door de kunstzinnige Amsterdamsche firma Ipenbuur & van Seldam. Dit reeds zou aanleiding zijn, iets goeds te verwachten, temeer waar de Heer J.W. Enschedé, bekend door zijn typografische studies, de leiding van het typografische gedeelte op zich nam.

De Heer Enschedé deed een goed werk, de consequenties die hem bij de verzorging van dit boek leidden te publiceeren, omdat deze ook bij andere uitgaven van nut kunnen zijn, maar toch hopen we, dat niet bij voortduring het publiek een dergelijke toelichting zal behoeven. Aan het slot van zijn typografische toelichting, in het aanhangsel van dit boek zegt de heer Enschedé o.m.: ‘Dat dit boek typografisch als kunstuiting voor de praktijk in elk opzicht geslaagd is, worde niet meer beweerd. Er is gewerkt moeten worden met spoed, met haast en bij gevolg niet immer nauwkeurig en consequent. De tijd drong, waardoor zelden gelegenheid was met de auteurs in overleg te treden.’ En iets verder: ‘Veel is er overlegd en geraadpleegd om aan dit boek een uitwendigen vorm te geven, die, zonder schade te doen aan de practische waarde als leesboek en daarbij blijvende binnen de eischen, die de Cheltenham stelt, overeenkomstig de moderne opvattingen van typografische ordonnantie zou zijn.’

Dat het bij een boek met opstellen van verschillende auteurs lang niet gemakkelijk

[p. 286]

was eenheid te brengen, ligt voor de hand en het is daaraan zeker ook te wijten dat de op kunstdrukpapier gedrukte illustraties, niet achter in het boek bij elkaar geplaatst zijn, wat mijns inziens verkieslijker geweest ware, te meer waar ze nu toch evenmin te vinden zijn bij de bijbehoorende tekst.

Ik acht het te ver gedreven, waarschijnlijk uitsluitend uit optische overwegingen, steeds een hoofdstuk te doen beginnen op 'n rechtsche pagina; zoodoende komt er noodeloos een onbedrukte bladzijde, wanneer het vorige hoofdstuk op 'n rechtsche pagina eindigt.

De Heer Wormser had de lang niet lichte taak de versieringen, (titelomraming, kopvignetten, sluitlijnen, enz.) te teekenen waarvan het totaal aspect diende te zijn overeenkomstig dat van het zetsel. Hij is hierin zoover mogelijk, goed geslaagd, en de om de opschriften fijn geteekende bloemmotiefjes, hebben ook dit voor, dat zij dezelfde scherpte bezitten, als de onberispelijk zuivere drukletter, en zoodoende de eenheid van schrift en versiering bevorderen.

De opschriften van de verschillende hoofdstukken zijn blijkbaar eerst gezet en daaromheen de versieringen aangebracht wat, hoewel deze manier van doen overigens zeer goed kan zijn, hier misschien aanleiding heeft gegeven tot de minder organische ontwikkeling van sommige motieven, die daardoor wel eens wat te veel met cirkeltjes aangevuld moesten worden, om een gesloten aspect te geven. Sommige kopvignetten zijn bijzonder geslaagd en ook de titel, die omdat de letters van een grooter soort genomen konden worden, een marquanter ornamentatie mogelijk maakte.

De Heer Enschedé heeft in zijn bovengenoemde typografische toelichting aangegeven dat de marge-verdeeling der bladzijden respectievelijk van rug, boven, buiten en onder is als 2, 3, 4 en 5. Dat is een zeer goede verdeeling van het wit om de bladspiegel, maar deze verhouding is ook op de bandversiering doorgevoerd, een overdreven consequentie, wijl de redenen waarom die verhouding vereischt wordt op de bedrukte pagina's, n.l. om deze tot elkaar te doen naderen, voor den band niet gelden. De band verkrijgt hierdoor met zijn in den linker bovenhoek gerukt middenvlak, en dit weder omgeven door telkens van breedte verschillende banden een minder schoon aanzien.

Ongeacht deze aanmerkingen aarzel ik niet, dit boek in velerlei opzichten typografisch goed geslaagd te noemen, waartoe zeker de welbegrepen samenwerking van verzorger, teekenaar en drukker niet weinig heeft bijgedragen en niet minder het lettertype, dat ik in een volgend artikel uitvoerig hoop te behandelen.

S.H. De Roos.

Krommenie '07.

Rembrandt - prentenboeken Rembrandt des Meisters Gemälde in 565 Abbildungen mit einer biografischen Einleitung von Adolf Rosenberg zweite Auflage Stuttgart und Leipzig, Deutsche Verlags-Anstalt. 1906

Overvloedige illustratie wordt in onzen tijd voor iedere uitgave over kunst meer en meer een vereischte. Het publiek leest tóch geen beschouwingen over kunst, zeggen de uitgevers, en dan worden boeken en tijdschriften maar met platen volgepropt, en allicht wordt er dan een auteur gevonden, die daar, voor den vorm, enkele bladzijden bij schrijven wil.... Op die wijze toch worden heden ten dage een groot aantal tijdschriften en ‘prachtwerken’ samengesteld, en het publiek koopt, koopt, ... als het maar veel prentjes te zien krijgt....

Maar wanneer die prentjes dan met zorg gekozen, behoorlijk gerangschikt, goed uitgevoerd en tot billijken prijs verkrijgbaar zijn, kan een dergelijke uitgave ook aan vaklieden groote diensten bewijzen. Dit is het geval met hooger gemeld boek, dat in handig formaat en vrij scherpe autotypieën, de groote meerderheid van Rembrandt's schilderijen afbeeldt.

Niet steeds zijn wij het eens met de keuze der gereproduceerde werken, en ook niet met de voorkeur die aan sommige stukken, door grootere afmeting der plaat, gegeven wordt. Maar... dit wordt natuurlijk een kwestie van persoonlijken smaak, waarover bezwaarlijk valt te redetwisten.

[p. 287]

Over 't algemeen heeten wij de uitgave uitstekend geslaagd, en wenschen wij haar een ruime verspreiding toe.

Rembrandt van Rijn (20 teekeningen, in twee portefeuilles) Martinus Nijnhoff 's Gravenhage

Het is ons niet zeer duidelijk wat de firma Nijhoff met de uitgave van deze twee reeksen teekeningen bedoelt, tenzij het er alleen om te doen was enkele platen uit haar bekende, kostbare teekeningen-uitgave in het bereik van het groote publiek te brengen, nu de algemeene belangstelling voor den meester door de Rembrandt-feesten weer eens werd opgewarmd....

De kwaliteit van de hier geboden reproducties is voortreffelijk. Het uitzicht, de kleur der origineelen wordt met de grootste nauwkeurigheid weergegeven, en menig blad zou tot wandversiering kunnen dienen. Maar men vraagt zich te vergeefs af, op welken grond juist deze platen en geene andere hier vereenigd werden, door wie en met welk doel deze keuze werd gedaan; opvallend is ook het ontbreken van iedere aanduiding omtrent de voorgestelde onderwerpen, de tijd van hun ontstaan, de plaats waar de origineelen zich bevinden, enz. De firma Nijhoff, die toch genoeg connexies met uitstekende Rembrandt-kenners heeft, had er o.i. moeten voor zorgen, dat hare uitgave niet zonder critische toelichting in de wereld trad.

The etchings of Rembrandt by P.G. Hamerton with fifty facsimiles in photogravure and an annotated catalogue of all Rembrandt's etchings bij Campbell Dodgson London, published bij Seeley & C^o Ltd, 38 Great Russell street, 1905

Een statige, kostbare uitgave, waarvan de prachtige, op de grootte der origineelen, in fotogravure uitgevoerde platen, tot de beste reproducties behooren, die ons van 's meesters werk bekend zijn. Er is waarlijk een geoefend oog toe noodig, om deze op zwaar van Gelder getrokken afbeeldingen van de oorspronkelijke afdrukken te onderscheiden; de 100 gulden prent b.v. (naar 't exemplaar van het British Museum, tweede staat) is verbazend. Bovendien is dit niet een zoo maar op goed geluk saamgeraapte verzameling; een uitgebreide studie over Rembrandt's etsen door P.G. Hamerton gaat de platen vooraf, terwijl het boek besloten wordt door den wetenschappelijken Catalogus der etsen van Campbell Dodgson. Een in alle opzichten bruikbare uitgave dus, een waardige verschijning in de Rembrandt-literatuur der laatste jaren.

B.

DE KUNSTCHRONIK van 3 Mei bracht een niet alledaagsche mededeeling. D^r Bredius, die met een ongewoon gelukkige hand al zoo menig werk der oude kunst uit de verborgenheid aan het licht heeft gebracht, heeft weder een hoogst belangrijke ontdekking gedaan, waarvan hij zelf in bovengenoemd weekblad verslag doet. Hij heeft namelijk niet minder dan een onbekend schilderij (het 36^e) van den Delftschen Vermeer opgespoord - of liever het is hem op verrassende wijze toevallig onder de oogen gekomen.

Onlangs, zoo ongeveer schrijft hij, bracht hij een kort bezoek aan Brussel. Een vriendelijk landgenoot aldaar woonachtig had D^r Bredius geschreven, of hij geen lust had zijn verzameling teekeningen van Rembrandt eens te komen zien.

In de woning van den gelukkigen bezitter eener belangrijke verzameling oud-Hollandsche teekingen, werd D^r Bredius', aandacht getrokken door een reeks goede oude schilderijen, eenige portretten van den Middelburgschen schilder Simon Mesdach, een Brekelenkam enz, toen plotseling zijn oog viel op een klein, hoog hangend schilderijtje. Hij vroeg of hij het eens mocht afnemen, daar het hem zeer fraai scheen. En het bleek inderdaad buitengewoon fraai.

Men behoefde hier niet lang te twijfelen. De dame van den Boedapester Vermeer had ook hiervoor gezeten. Zij zit op Vermeer's stoel met de leeuwenkoppen en groote koperen spijkers. Zij draagt een zonderling pyramide-vormig hoofddeksel, van grijs vilt

[p. 288]

met bruine strepen, op het eenigszins naar rechts gewend hoofd. De jonge vrouw is gekleed in een gedempt blauw-groen gewaad met groote manchetten van wit bont en breede zoomen van bont op de borst. Haar beide handen rusten op een balustrade of tafel. In de hand houdt zij een licht-bruine fluit. Het jakje is aan den hals eenigszins uitgesneden, een witte doek, die in breede vouwen om den hals is geplooid, komt er uit te voorschijn.

Een gobelin met groene en gele vage bladeren-ornamentalie, van andere Vermeer's bekend, vormt den achtergrond. De eene wang en het voorhoofd zijn in schaduw gehouden, Vermeer's teere, doorzichtige schaduw, terwijl de linkerwang door het licht wordt beschenen. Ook de roode lippen van den half geopenden mond zijn sterk verlicht.

Vermeer's helder lichtspel is hier wonderlijk mooi. Het maakt dit kleine schilderij tot een groot kunstwerk. Ook de peinzende plaats-uitdrukking van het kopje heeft veel bekoring. Het bekende pointillé ontbreekt hier ook niet. Het schilderij is even groot ongeveer als de Kantwerkster in het Louvre. Maar terwijl deze zeer licht van toonaard is, is de nieuw-ontdekte Vermeer krachtiger en dieper. Het schilderij is in uitmuntenden toestand, de vernis behoeft slechts geregenereerd te worden. Zoodra deze operatie heeft plaats gehad, zal de eigenaar wel goedvinden dat het werk wordt gereproduceerd om zoo den roem van Vermeer ook door dit werk te helpen verbreiden.

Gedurende den zomer zal het Mauritshuis den nieuwen Vermeer van den eigenaar in bruikleen ontvangen. D^r Bredius' verrassende vondst zal daar ongetwijfeld groote belangstelling vinden.

J.C.G.