Onze Kunst. Jaargang 3

[p. 190]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Brussel

Het salon van la ‘Société royale des beaux-arts’, 9 april-15 mei

Een van de mooiste en voornaamste tentoonstellingen, die ik ooit heb gezien. Een echt salon, in den goeden zin van het woord. Men ontmoet er enkel werk van de besten - van de lui die er al heelemaal zijn. Nu zou men, en misschien niet geheel ten onrechte, kunnen zeggen dat de kunstenaars, die er al zijn, een aangename afwisseling bieden met hen, die er nog moeten komen, maar dat komt vrij wel op hetzelfde neer; er valt in de Société Royale des Beaux-Arts, inderdaad een totaal gebrek aan nieuwe gewaarwordingen op te merken en de zeer verdienstelijke artiesten, die er vertegenwoordigd zijn, beperken zich tot het herhalen en telkens weer opnieuw voortbrengen, in den zelfden toon en in hetzelfde licht, waaraan zij hun brevet van onaantastbare beroemdheid te danken hebben.

Er zijn evenwel enkele uitzonderingen, maar hoe uiterst zeldzaam waren die niet! Over het algemeen krijgt men den indruk of men in een aardig, klein museum wandelt, waar niet anders dan behoorlijk geklasseerde werken zijn tentoongesteld, of in de verzameling van den een of anderen Mecenas, wien voorzichtige wijsheid nog grooter is dan zijn fijnen neus en goeden smaak. Louter schilder- en beeldhouwwerk van professoren, van veelmaals gedecoreerde heeren, van mannen van de wereld die veel uit eten worden gevraagd en door deftige douairières en Académiciennes uitgenoodigd worden. Het portret heeft den boventoon. Vele dames en heeren der voornaamste kringen zijn er door niet minder voorname beeldhouwers en schilders geconterfeit. Er was o.a. een klein vertrekje voor sculptuur, dat bijna geheel door werk van Vinçotte was ingenomen, die niettegenstaande het uiterst weldoordachte en archi-convenable talent van den meester een eenigzins hinderlijke en zelfs tamelijk groteske verzameling vormen van deftige, in wit marmer gehouwen gezichten. Wanneer men ze elk voor zich bewonderen kon zouden deze bustes ongetwijleld onschatbare hoedanigheden bezitten, maar, zooals nu, vele bij elkaar vereenigd, merkt men alleen hun zoetsappige glimlachjes en aanmatigend voorkomen op. Het was er bijna even komiek als op een Italiaansch kerkhof. In deze verzameling van bustes der voorname en voornaamste wereld had de oude Mijnwerker (halfverheven werk in brons) van Constantin Meunier ongeveer de uitwerking van een bom dynamiet. Van blank maakte hij het witte marmer bijna vaal.

Onder de waarlijk levende werken, noem ik twee kleine wonderen van Frans Courtens Schapenscheeren en Laatste stralen. Een Hoekje in het Park van Emile Claus, een geheele reeks van Victor Gilsoul waren evenzoo vele bewijzen voor de smijdigheid en kracht van het talent van den meester, als voor den rijkdom en vastheid van zijn techniek, ik ben o.a. verrukt over zijn Terugkeer van de Visscherspinken, die tegelijk zoo vol werkelijkheidsgevoel en rijk aan verbeelding zijn. Een bewonderenswaardige Paul Mathieu Blonde Kempen een Weide van Geo Bernier, een volmaakte harmonie van lucht en velden, een van de mooiste dingen, die deze schilder ooit heeft gemaakt, van Dierckx een Vaarwel dat wellicht een weinig al te dramatisch en huilerig is, verder een goede Naaktstudie van Gouweloos (De Spiegel) en een krachtig stuk van Van Zevenberghen Chiffons. Dan nog enkele stukken van Alfred Verhaeren, even schitterend en stevig als ze altijd zijn.

[p. 191]

Uit den vreemde drie uiterst opmerkenswaardige portretten van Leon Delafosse en de Gravin Clary-Aldringh door John Sargent en van Don J.M. Sert door Jacques Blanche.

G.E.

Uit Rotterdam

Rotterdamsche kunstkring Floris Verster

Deze tentoonstelling - een zeldzame door zijn voornaamheid, een charmeerende door zijn kleurvolheid, een opwekkende door den zwier der schildering - bevat negen-en-negentig nummers van het werk van dezen schilder. De werken zijn van af het jaar '81 tot het jaar 1904, en omvatten dus 23 jaar arbeids. Het eerste wat u duidelijk wordt bij het binnen komen in deze zaal is een overvloed van werkelijke, spartlende, kleur, een kleur die ge zelden vindt in Hollandsch werk, en die niet beschroomd is voor de hevigste hevigheden - en toch deftig is, en toch zwierig blijft. Uit het jaar '81 is het Huisje met de bloempotten. Het is een oud huisje met twee ramen; bij de ééne ervan zijn de luiken toe, bij de andere staan ze open. Voor het huisje tegen den muur staan twee bloempotten. De schilder geboren in '61 was dus twintig jaar toen hij dit maakte. En het heeft al een groote bekoring. Er is reeds een intimiteit in de vizie van dit onderwerpje dat hij later terug zou vinden in een fonkelender manier, en van nog dieper inzicht - maar wat hetzelfde van begrip zou blijven. Iemand die op dien leeftijd al begreep de eigenaardige doorleefdheid waarmee het fijne cijfer boven de deur staat, wat weggevreten op enkele plaats door het weêr, wat sierlijk en toch oud, was al de toekomstige Verster. De kleur is niet zoo diep als later; de kleur is niet zoo vast en zoo gloedend als later - meer week-weg. Maar in haar bedeesdheid schoon en fijn. Uit '83 is een ezeltje staand op een binnenplaats (te Katwijk aan zee) waar de wollige vacht van het dikke haar geschilderd is, zeer expressief; waar in het luchtje en in de palen van de schutting eigenaardigheden zitten die hij in deze dingen altijd zou behouden. De schaduw van het beest op den grond zou later kleuriger worden - ze is hier bruin, de lucht tintelender. Want het is een feit dat hoe verder zijn kunst zich ontwikkelt hoe talrijker de aantal kleuren zouden worden, die zich verbergen onder de algemeene kleur. Uit '84 twee buitenstudies die niet zeer belangrijk zijn, lichtloos, en zonder kleur. Uit het jaar '85 zijn een aantal Uien, liggend op blauwen grond tegen donker fond, dat ge eer van een Belgisch coloriet zoudt kunnen noemen. Uit '87 zijn de Bikkers, drie figuren (twee mannen en een vrouw), steenen bikkend, waarvan de kop van den middelste met het scherp verlichte oor, aangename dingen bezit van schildering bleek wit en rose; het geheel is grijs, en zonder atmosfeer eigentlijk. Uit dit zelfde jaar is een olieverfschilderij kippen liggend op een courant, in de fond een gember pot die wat buiten het verband staat, die geen integreerend deel uitmaakt van het schilderij. Maar als kleur, hoewel nog donker, schoon. De oranje vêeren om den kop van de ééne, het al bedervend vleesch van het gepluimde beest zeer gedétailleerd en reëel - en grootsch. De kippen zijn geschilderd met een breedheid, met een rauwheid van groote pooten die een schilder aanduiden, met één arties-je. Uit dit jaar is een portret van den heer C.V. een man lezend in een boek met gelen omslag, een stijf hoedje op z'n hoofd dat niet alleen door het gegeven aan Oyens doet denken. In '88 schildert hij in de fabriek van Van Marken te Delft, er is van deze dingen hier een werkman heelemaal in 't wit, bezig met poetsen. Wat stoom die ontsnapt zwiert over langs het benêegedeelte. De witte kleur is welig; het koper van de buis, en de steenen van de vloer als métier zeer vast en glanzend geschilderd. Er is hier een teekening (aquarel) met zwarten als van Breitner (blauwachtige zwarten met de lichten grijzig), een schilderij-bloemstuk met paardebloemen etc. in een vaas staand op een tinnen bord waarvan de fond te leeg is evenals die van Blaêren en sneeuwballen uit dit zelfde jaar. Beter is Anemonen waarin stervende zware paarsen zeer schoon zijn. Uit '89, is de vrouw zich bukkend in den tuin naar de kool. De vrouw heeft een schoon rood jak aan boven haar zwarten rok en het geheele landschap is evenals de vrouw zelf zeer groot behandeld. Er is hier een studie uit 't Noorden een welvende lucht, waarvan boomen en water groen en goud; een romantische open plek in een bosch etc. en het groote stilleven Pioenen in een reusachtige groene steenen pot. De bloemen hangen zwierig,

[p. 192]

de kleur is luchtig voor hem, een roze geel; er is iets decoratiefs aan dat hindert en de rechterzij van het werk is wat leeg, als fond enz. Uit ditzelfde jaar nog een zeer goed werk (waarnaar ook een aquarel hier hangt) Schuiten in een plas. Drie bij elkaar. De lucht grauwbruin. Eenige figuurtjes op de grootste schuit, gebukt. Het werk drukt zeer ruimte en eenzaamheid uit en doet in kleur wat denken aan Breitner.

Uit 1890 dateert het kolossale stilleven, de schoorsteenmantel, waar alles bruin is en rijk en waarin de fond zonlicht zwijmt in een hoek van een spiegel. '91, Stroobloemen, diep van kleur en waar in een klein sojavaasje de stroobloemen staan in pralend oranje, en bloemen in een paars blauw; de edele kippen, grijs op hun geel fond, en de twee werkelijke reusachtige van kleur en vorm: In een serre en potten met de Ceneraria's (die niet zonder invloed geweest zijn op sommige bloemstukken van den schilder Kamerlingh Onnes) en die in hun beschouwing van de bloemen als massaas kleur zelden overtroffen zijn en fonken als émail. Uit het jaar '94, tusschen de teekening Endegeest, kleurigen anderen, het treffende: Flesschen, een coloristegenoegen, een kleurevreugd: om een groote groene flesch, de stoet van flesschen, leeg, lichtblauw, die 's avonds - ik zag ze eens als schimmen staan om de donkere vlek van de groene, groote flesch. Kleuriger en rijper worden de nuancen en verwen. Rijker en levender het aanzicht. Een wonder te zien in Holland. Zinnelijk, en toch getoomd door distinctie. Rozen en anemonen, paarse voorjaarsbloemen en O I kers - en daartusschen een pastel, gedétailleerd, uit '94, waarvan de boomen nog zwak zijn, de kleur van de lucht niet zeer diep. Een aanduiding van de komst van de vorm, boven de hartstocht om de kleur. De vorm, de eerbied der strenge omtrekken en daarin de kleur, terwijl eerst alle kleur overheerschte alles! In '95, na een teekening van een buitenplaats (pastel), de waskrijtteekening met het eigenaardig dramatisch accent Avond (n^o 76) in hetzelfde jaar als de klare heldere pastel Sneeuw waarvan een studie hier hangt die in zware helderheid alles van hem nog overtreft. De eerste Pompoenen, in waskrijt, die door de zuiverdere uit '96 gevolgd zouden worden en die het eigentlijk begin zijn van wat Marius verkeerdelijk noemde: cerebraal. Alsof een gloed niet besloten kan zijn, alsof een brand niet schuil kan zijn achter vasten vorm - In zes-en-negentig komt misschien de eenige teekening voor die mij te kort schiet in gevoel: Narcissen (de bloemen zijn nog niet vast genoeg, en zijn mij niet levend van kleur). In zeven-en-negentig het schuurtje te Zwitserland met een zeer gedétailleerd stukje grond; het Dorpshuis te Noordwijk voor velen het poetische, voor mij ver en klaar overtroffen door het Huis te Borger - en ook door het Huis (eigendom R. Mauve), uit 1900. Het wordt nu een eigenaardige tijd. Het hoofdgedeelte van zijn werk zijn de teekeningen in waskrijt altijd soberder, altijd straffer van contour; altijd aan eenvoudiger van gegeven - tot in 1904 de simple gemberpot, in zijn nis staande, en anders niet. En daartusschen studies van olieverf met de inwerking erin van zijn klaarder-kleurige teekeningen, maar soms vol en edel - als een ‘Üppigkeit’. Naast de kastanjeknoppen (teekening) met de dichte knoppen scherp van lijn als een gesloten vogelbek en de opene met hun blaêren ontplooid zittend als vlinders op takken, het sober-welige stilleven van de vrucht liggend (1899) op tinnen schaal met een tinnen potje er naast. Bokkingen (1902) en de sobere zuiverheid van Knoflook (teekening); de bokkingen (eigendom Enthoven) met paarse, olievette reflexen op hun ruggen en met een diep roode kaak. Naast studies uit Tessel ontstaat het maximum van geestelijke beschouwing: Gemberpot (1904); naast het zeer deftig grijze takje met hulst (teekening), de deel met een boeren-wagen etc.

Verster is dus: een colorist die in de laatste jaren zijn kleur in den vorm dwong De kleur werd van zwaar, klaar; de vorm van welig, strak. En mij dunkt dat het werk eeniger werd. Er niet altijd een groote hartstochtelijke reflex in zijn rijkst impressionisme, ze is geestelijk in zijn teekeningen. En deze bezitten op kristalheldere manier wat in het huisje van '81 ook was. Intimiteit in soberheid. Een huis is bewoond, een meubel gebruikt een pot bekeken en met ontvoering menigmaal gezien. In zijn kleuruitbundigsten tijd - was hij in den beginne soms wat décoratief, was zijn compositie (zie chrysanthen) niet altijd zuiver, zijn fonds niet altijd vol, - later za hij geen leêge plek meer hebben in zijn teekening - en hij zal in deze, zij het natuurlijk kleiner, een analogie bezitten met Vermeer.

Plasschaert.