Ontmoeting. Jaargang 17

[p. 368]

Jan H. de Groot
De vingers van het hek

Voorbij de spoorbomen valt mij de wind in de rug. M'n bril beslaat. Ik sta stil in de luwte van een grote kastanjeboom, de enige die gespaard is gebleven toen de weg langs het talud van de spoorbaan verbreed werd. Ik vecht met de wapperende jaspanden om de toegangsweg naar m'n zakdoek. Boven mijn hoofd slaan kale takken zwiepend tegen elkaar. Kraaien staan op de wieken stil tegen de wind, zakken dan zwierend en krijsend weg in de bomen aan de overzijde.

Ik leun achterover tegen de joelende storm en haast mij, want ik ben laat. De klok in de toren boven de fabriekspoort wijst over tweeën. Op dat uur had ik de nieuwe chemicus besteld voor een inleidend gesprek. Wij zaten verlegen om de man en zijn papieren hadden een gunstige indruk gemaakt. Ik repeteer in gedachten zijn antecedenten. Chemisch doctorandus. Olieman uit Indië. Na de kampen in Noord-Sumatra daar gebleven. Tot het tijd werd terug te keren. Een paar jaar Rotterdam, een paar jaar Amsterdam en nu solliciterend naar een plaats in de chemische research van onze fabriek.

Ik passeer het open hek naar het voorplein. De wind jakkert als een wildeman om me heen. Onder de poort verschijnt een man in een lange jas, kraag op, blootshoofd. Hij tornt tegen de wind op. Hoofd op, hoofd naar beneden, opzij naar links, opzij naar rechts in een poging om de gure wind te ontgaan. Dat lijkt zo tenminste. Het lijkt ook wel op iets anders. 't Is net of hij gejaagd is.

Ik denk, waar heb ik zo'n gestalte meer gezien? Een vluchteling. Juist. Bij een razzia in de oorlog heb ik zo mannen zien lopen. Haastig zonder te rennen, om niet de indruk te wekken dat ze dàt het liefste zouden willen doen. Hij komt met grote passen op mij toe. Een grauw gezicht. Hel blauwe ogen. Hij veegt met een grote zakdoek z'n voorhoofd af. Dat is 'm, denk ik bijna hardop. Ik herken hem van de foto op een der papieren. Van der Ploeg, dat is zijn naam. Waarom loopt de vent hier? Terug nog wel. Had hij niet even kunnen wachten? We hadden toch een afspraak. Hij is nu vlak bij. Zweetdruppels op zijn voorhoofd, die hij telkens met een grote zakdoek wegveegt. Ik sta stil. Hij staat stil. Hij komt nu op mij toe. Een grote, zware kerel.

‘Is u meneer Beek?’, vraagt hij luid. Nu veegt hij zijn neus.

‘Inderdaad!’

‘Van der Ploeg’, zegt hij.

‘Hadden wij geen afspraak? U is toch de nieuwe chemicus?’

Hij knikt. ‘Ik ben van de trein met een taxi naar hier gekomen. Ik heb niet goed opgelet. Bij de portier moest ik even wachten. Hij telefoneerde. U was

[p. 369]

er nog niet. Toen zag ik het. Nu moet ik snel terug naar m'n hotel. Mijn vrouw wacht daar. Ik bel u nog wel op, het spijt me.’

Hij kijkt me schichtig aan. Glimlacht verlegen. Groet met de hand en de zakdoek, maakt een lichte buiging en passeert.

Wat ter wereld zàg hij dan? Ik zie hem na, haal mijn schouders op. Misschien voelt hij zich niet goed.

Bij de portiersloge wacht een der wakers op me. Hij slaat de hand aan de pet.

‘Die meneer, die naar u vroeg is plotseling weggegaan’, zegt hij.

‘Heeft hij iets gezegd?’

‘Geen woord, hij is meteen omgedraaid en weggegaan.’

‘Goed’, zeg ik en loop door. De bedrijfsleider houdt me aan.

‘En?’ vraagt hij. Ik vertel hem de wonderlijke ontmoeting met de chemicus.

‘Hij is stapel.’

‘Dat lijkt tenminste zo.’

‘Wat denk jij?’

‘Ik weet het niet, hij zou nog bellen.’

Als ik mijn kamer binnenkom zit mijn secretaresse te telefoneren. Ik hoor haar zeggen: ‘Meneer Beek komt juist binnen, een ogenblik, ik verbind u door.’

Zij knikt naar mij met de hand op het mondstuk.

‘Meneer Van der Ploeg voor u.’

Ik til de hoorn van de haak. Zij legt de hare neer.

‘Met Beek’, zeg ik.

Ik hoor een poosje niets. Vaag komen andere stemmen door. Er is een vrouwenstem bij. Dan ineens luid: ‘Meneer Beek?’

‘Met Beek’, herhaal ik.

‘Van der Ploeg hier. Neemt u mij mijn vreemd gedrag van zo juist niet kwalijk. Het is niet eenvoudig uit te leggen wat me bezielde. Ik heb er ook geen zin in, (het klonk ineens stug, bijna vijandig) maar ik trek mijn sollicitatie in.’

‘Dat is dan jammer’, zeg ik rustig, ‘blijft u vandaag nog hier of keert u direct terug? In welk hotel logeert u?’

‘Tegenover het station, wacht u even... juist... hotel Vink. Ik was de naam alweer kwijt. Nee, ik... wij blijven tot morgen.’

Wij, denk ik, zijn vrouw dus.

‘Als ik u dan vanavond eens opzocht. Ik zou het prettig vinden uw vrouw te ontmoeten en bovendien, dan kunnen we nog even met elkaar spreken voor we afscheid nemen.’

Tenslotte zaten we brood verlegen om de kerel.

In de kleine lounge van hotel Vink staat een jonge vrouw op uit de diepe fauteuil. Glanzend zwart haar, glad achteroverliggend, in een zware rol in de nek. Staalblauwe ogen met lange donkere wimpers. Karmijnrood aangezette mond in een amorboog onder een rechte, smalle neus. Zwart mantelpak met diepe V-hals. Geen sier verder, behalve twee blauwe stenen in oorknoppen

[p. 370]

als twee extra ogen.

‘Meneer Beek?’

Zij reikt een kleine hand, zonder ringen. ‘Mijn man is met een minuut hier.’ Buitenlandse, denk ik, spreekt uitstekend Nederlands met een stevig accent. Engelse, weet ik meteen.

‘Ik wacht graag even in uw gezelschap.’

‘Wij drinken thee, mag ik u inschenken?’

‘Daar is mijn man. Jij ook thee, Wim?’

Van der Ploeg komt met veerkrachtige stappen op mij toe. Een andere vent nu, rustig, zeker. Hij kon een dokter zijn. Hij geeft een stevige hand.

‘Prettig dat u de moeite hebt genomen ons op te zoeken. Rookt u?’

‘U hebt de verbinding met ons nog al abrupt verbroken. Het kon toch niet zijn omdat ik mij een paar minuten verlaat had op onze afspraak?’

Ik zeg het met een verontschuldigend glimlachje. Ik moest die kerel zien te winnen.

‘Maar neen’, zegt hij met opgetrokken wenkbrauwen en twee rimpels in zijn voorhoofd, alsof hij niet begrijpt waar ik het over heb. Dan dringt mijn excuus tot hem door. Hij zegt: ‘Dat is me ontgaan, ik heb trouwens veel ervaring in wachten.’

Hij lacht. Hij heeft een gouden tand rechts in zijn bovenkaak.

‘Mijn man heeft nog steeds iets tegen het Jappenkamp’, zegt zijn vrouw en legt haar rechterhand met de warm-rood gelakte nagels bijna als een liefkozing op zijn mouw.

‘Gunst’, zeg ik.

Ik wist genoeg van de Duitse kampen om van deze mededeling niet achterover te vallen.

‘Gunst’, herhaalt hij (en ik proef een spiertje sarcasme in de toon) ‘maar dat is nu voorbij.’

‘Dat is niet voorbij’, zegt zijn vrouw. ‘Ik vrees dat het nooit voorbij gaat en dat is wéér de oorzaak van je terugtocht, niet waar Wim, ik weet het zeker, het is het oude liedje. Je hebt het me niet gezegd, maar ik ben er zeker van.’

Hij steekt zijn hand op om zich tegen de woordenstroom te verweren.

Haar toon is volstrekt niet scherp. Zij spreekt zangerig met grappige slidings in de r's. Er duikelt een lachje in haar ogen die, nu ze haar hoofd schuin houdt, een groene glans krijgen. Van der Ploeg kijkt geamuseerd naar zijn vrouw.

‘Wat moet meneer Beek wel van ons denken’, zegt ze olijk.

‘Dat we een tikje gek zijn.’

‘Ik zie nog geen verband tussen de dingen’, merk ik op en lach ook.

We moeten de vent hebben.

Hij leunt achterover in zijn stoel en steekt met zorg een sigaar op.

‘Kijk’, zegt hij, ‘ik ben op een bepaald punt een beetje getikt. Sinds de kampen. Ik was in het krijgsgevangenkamp in Noord-Sumatra, nadat ons transportschip was getorpedeerd. We gingen met 2000 man aan boord naar een onbe-

[p. 371]

kende bestemming. Birma waarschijnlijk. De helft van de mensenlading kwam om. Het schip zonk binnen de tien minuten. Ik ben er uit gekomen. Aan wal gekomen. Mijn laatste vrijheid.’

Hij zucht, zakt achter in zijn stoel, hij inhaleert de rook, draait de sigaar rond tussen duim en wijsvinger, buigt zich voorover en begint snel te praten.

‘In het kamp groeide de afrastering tot een obsessie. Ik word ziek als ik een afrastering zie. Uw fabrieksterrein is volledig omgeven met een hek, met hekwerk, met een afrastering. Die is gespannen tussen betonnen staken met de uiteinden naar binnen gebogen. Naar binnen gebogen, ziet u, een teken van gevangenschap. Waarom naar binnen, waarom niet naar buiten? Dat wijst naar de vrijheid.’

Ik kijk hem verbaasd aan. Zweetdruppels staan op z'n voorhoofd. Hij haalt de grote zakdoek weer uit zijn zak en veegt zijn gezicht af.

‘Zullen we een whisky drinken?’ vraagt hij al vegend.

Ik knik. Hij roept de ober.

‘Jij, kind?’

‘Een witte vermouth’.

‘Bij de portiersloge zag ik het.’ Hij praat alweer gehaast door, voor de kelner arriveert.

‘Ik was weer terug in het kamp, begrijpt u. Ik kon weer niet over die vervloekte punten heen, die vingers die naar binnen wezen, bovenal die vingers! Terug, zeiden ze, terug!’

Hij schreeuwt.

Ik voel me niet helemaal op m'n gemak.

Wij drinken.

Zijn vrouw kijkt me over haar glas aan. Een taxerende blik, alsof ze vraagt: ‘wat denk je ervan?’

‘Maar de poort en de toegang tot het terrein zijn toch wijd open’, zeg ik. Hij knikt. Veegt zijn mond af met de rug van zijn hand. En haalt zijn schouders op.

‘Waarom dan dat hek?’

‘Omdat we een beetje controle willen houden, we zijn geen openbare weg en geen speelterrein.’

‘Waarom dan die punten naar binnen gebogen?’

‘Dat weet ik niet. Aan de buitenzijde loopt een weg, een smalle weg. Daar rijden wagens langs. Hoge wagens, soms vrachtwagens. De punten zouden beschadigingen kunnen opleveren. Misschien ook wel omdat we andermans luchtruim schenden.’

Ik grinnik plotseling om de dwaze veronderstelling.

‘Maar nogmaals, ik weet het niet. Ik wil het wel eens informeren. Die dingen zijn nu eenmaal zo gemaakt.’

‘Maar ze kunnen toch voor hetzelfde geld andersom worden geplaatst?’

‘Ik zei u al, ik weet er geen antwoord op.’

[p. 372]

Mijn gastheer staat op, excuseert zich en verlaat de lounge.

‘Is uw man om dergelijke redenen ook bij de voorgaande ondernemingen weggegaan?’

‘Ja’, zegt ze. ‘In Amsterdam was het wel iets anders. Hij werd overgeplaatst naar een research-afdeling, die er uit zag als een bunker. Hij nam onmiddellijk ontslag.’

Ik knik. ‘Het is afschuwelijk dat we om zulk een reden uw man moeten missen.’ Ik leeg mijn glas als hij terugkeert.

Achter de stoel van zijn vrouw langs legt hij zijn hand even langs haar wang. Ze ziet naar hem op.

‘Je lastpost, hè’, zegt hij.

Ongevraagd bestelt hij een tweede rondje.

‘Toch geloof ik dat u de stand van de spijlen verkeerd interpreteert’, zeg ik zachtjes als hij weer zit. Ik staar voor me uit alsof ik in gedachten spreek.

‘Ik vraag me af of u, gesteld dat u over de afrastering zou willen klimmen, geen nut van deze naar binnen gebogen vingers, dat zei u toch, hebt. Waar zult u houvast kunnen vinden als de punten naar buiten, naar de vrijheid, wijzen?’ We nemen afscheid. Van der Ploeg brengt mij naar de hal. Hij pakt de jas uit handen van de kelner en hijst me er in.

‘U gaat morgen weer terug? Mag ik u dan nog even bellen?’

‘Als onze vrienden in B. thuis zijn, blijven we nog een of twee dagen.’

‘Dat zou prettig zijn, want ik wilde nog wel een gesprek met u hebben. Tenslotte telt onze onderneming meer fabrieken, ook zonder hekken. Zijn het vrienden uit Indië?’

‘Ja, een kampgenoot, Duping, Ir. Duping.’

Met een ruk keer ik mij om.

‘Duping?’

‘Hoezo? Jean Duping, ja, ingenieur werktuigbouwkunde.’

‘O, maar die zal zeker thuis zijn, die werkt bij ons in de mechanische research,’ zeg ik.

‘Wel allemachtig’, roept hij, ‘daar had ik zelf op kunnen komen, stom...’

Zijn voorhoofd staat ineens weer vol zweetdruppels. Hij veegt razend met de grote zakdoek over zijn gezicht.

‘Nu moet ik zéker terugbellen’, zeg ik. ‘Is morgenochtend tien uur goed?’

‘Ja, ja, dat is best.’

Het is de volgende morgen nog geen tien uur als plotseling de deur van mijn kamer na een zacht geklop opengaat.

Twee terreinwakers flankeren een verlegen lachende Van der Ploeg.

‘Ik ben gearresteerd’, zegt hij.

‘Deze heer...’, begint de oudste bewaker.

‘Ik heb het geprobeerd,’ zegt Van der Ploeg en slaat zich op de dij.

‘Kijk, mijn handen. Verdraaid, ik was er zo over heen.’

Er stonden geen zweetdruppels op zijn voorhoofd.