Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 318]

José Boyens
De jassen

Tegen alle mode in droeg de direkteur een bril met een vinnige gouden rand. De sterkte van de glazen was nihil en hij zou de last van dit gering obstakel ook niet op zich genomen hebben, als het hem niet verzekerde van een beschermende afstand tussen hem en de mens. Zijn hoofd week aanzienlijk achteruit ten opzichte van zijn buikje. Dit stak zo gedecideerd naar voren, dat het hem meermalen het gevoel gaf voorafgegaan te worden door zichzelf. Het was hem soms een voorwerp van weemoedige verbazing. Hij at het minimum, leefde als een kartuizer. Dit gaf hem dan ook het recht op diens verstorven uiterlijk, vond hij. Waarom moest ieder die zijn levenswijze niet kende, beginnen met te denken dat hij een satraap was, ook al mengde men onmiddellijk burgerlijke associaties door deze oosterse voorstelling? Hij beschouwde zijn eigen verschijning als een van de aperte onrechtvaardigheden van het lot.

Toen hij echter het katheder van de ontvangstzaal beklom, twinkelden zijn ogen. Hij zou vanavond voor de kring ‘Vrienden van het W.-museum’ een lezing houden over de negentiende-eeuwse schilder W. van wie het museum bijna het komplete oeuvre bezat. De belangstelling voor zijn werk was de laatste decennia verflauwd om niet te zeggen verdwenen. Omdat het museum buiten een grote kast, waarin verschillende voorwerpen van de schilder: zijn mandoline met linten, een flambard, muziekboekjes, een pijp, zijn bergschoenen, - verder uitsluitend werken van W. bevatte, kwamen er ook geen bezoekers. Soms drentelde een systematikus uit het provinciestadje binnen, omdat het hem een behoefte was alle voor het publiek toegankelijke gebouwen eenmaal in zijn leven te betreden. - De donateurs betaalden per automatische giro en waren hun wilsakte van lang geleden vergeten. Enkele dagen terug echter was hun filantropie hun op aangename wijze in herinnering gebracht. Ze hadden een uitnodiging ontvangen voor de causerie van deze avond. De direkteur, die zijn leven ingezet had voor één ideaal: het museum tot een levend kultureel centrum maken, had - om sekuur te zijn - alle honderdnegenenvijftig kaarten zelf gepost.

Voor hij zijn toespraak begon, luisterde hij naar de regen. Die viel op de stulp van het museum en op het hele stadje met een groeizaam geweld. Hij hield van dit geluid met zijn vertrouwde toonaarden. Het verbond alle dingen op de wereld zonder hun individualiteit aan te tasten. Het behandelde alle wezens met dezelfde eerbied. Voor de dood en de regen was ieder gelijk. Het was al heerlijk om als mens midden in zo'n vruchtbare regen te gaan staan, maar wat een sensatie moest het zijn om die kosmische sproeier over je heen

[p. 319]

te voelen als je boom was. Hij luisterde naar het heldere strijken boven hem en naar het slagwerk in de dakgoot. - Op de vier plaatsen waar het altijd lekte, waren in de donkere zaal teilen en emmers neergezet; alles was in orde. Hij stond in het schijnwerperlicht. Omdat deze tegenligger hem geheel verblindde, kreeg hij opnieuw de aangename overtuiging door het leven zelf beschermd te worden. Hij glimlachte vertrouwelijk en begon: ‘Dames en heren...’ De tekst van de causerie had hij met zijn geacheveerde schrift op dunne velletjes geschreven. Hij had er de uiterste zorg aan besteed. De inhoud was erudiet maar kreeg evenzeer een aksent van menselijkheid door zijn vermogen tot oproepen van het konkrete ding. Daarvan bezat hij werkelijk het geheim. Hij liet de figuur van W. in de levensperiode die voor zijn schilderwerk beslissend zou blijken, voor de toehoorders gekweld opspringen en door de kamer ijsberen. Zijn bruisende reaktie zagen zij hem dan in de avond rondspatten op zijn doek. Daarna tekende hij de schilder in zijn buien van melancholische vertwijfeling om eigen onmacht, een troebele hypochonder. - Zelf was het hem of hij zijn moeilijke ademhaling hoorde.

De portier, die eens wilde gaan kijken of de emmers goed geplaatst waren, passeerde de twee kapstokken. Ze hingen doorgebogen van de jassen, hoewel hij zeker was geen enkele bezoeker te hebben binnen gelaten. Hij was een eenvoudig man, wiens geloof reikte tot de dingen die hij zag. Voor het eerst in zevenendertig anemische jaren, doorgebracht in het museum, moest hij kiezen tussen zijn geheugen en zijn ogen. Bijna onmiddellijk bleek, hoe sterk de werking van de memorie is: hij sloop naderbij en voelde over een bruine bontjas met lange haren. Zijn hand gleed verbaasd over een duffelse jekker met ruiten voering, een plechtige herenjas, twee natte gabardines. Voor hij bij een kinderjas kwam, die groener was als een klaverblad, trok hij pijnlijk terug. Hij weigerde. Meteen schakelde kortsluiting zijn brein een duizeling lang uit. Hij voelde alleen nog intuïtief dat hij ja of nee moest zeggen op de aanwezigheid van de jassen. Maar wat betekenden ja of nee? Bij ja was hij seniel, want hij had allerlei mensen binnen gelaten die hij niet waargenomen had. Bij nee definitiever onbruikbaar.

De hal, die altijd een lege ruimte geweest was, had voor het eerst iets te beschermen gekregen: het lijfelijke bestaan van deze jassen met hun eigen lengte, geur en kleuren. Na zevenendertig jaar zag hij deze uitgegroeide vestibuul reden van bestaan krijgen. Er waren voor het eerst lichamen die de overgebleven ruimte vulden met maat. Tot nu toe was er van de begrippen leeg of vol geen sprake geweest. Tot nu toe... Het was duidelijk dat de hal na een vergeefs bestaan ten slotte haar natuurlijke taak mocht vervullen. Pas op dit moment was haar bestaan gerechtvaardigd. Het was wonderlijk om te zien hoe vanzelfsprekend het leven zijn plaats innam. Hij meende op een meter afstand de geur van gras te ruiken en van verse verf; misschien hing er een jas van een schilder bij. Twee regendroppels lekten op de grond.

[p. 320]

Nee. Het was onmogelijk. Er was niemand binnengekomen en de ene achterdeur was gegrendeld. Hadden ze daar tegenwoordig niet een moeilijk woord voor als je overdag droomde? Vanavond zou hij... - Hij zou, lastig, zijn geheugen uit zijn failliete geest gered hebben, als daar niet het groene kinderjasje gehangen had. Met uithangende zakken. Weer schuifelde hij naderbij. Wilde voorzichtig tasten. Als geëlektriceerd trok hij terug. Hij had een tol gevoeld en knikkers. Hij keek naar zijn vingers. Zou hij het speelgoed op de tegels laten ketsen? Alle jassen op een hoop gooien? Of de hele vloer er mee bedekken?

Toen schrompelde zijn persoonlijkheid ineen. Hij dook veilig onder in de anonimiteit. Hij had zijn taak. Niemand die binnen wou had hij de deur gewezen. Wie weg had willen gaan, had hij niet tegengehouden. Hij had zijn plicht gedaan. Dit hoefde hij alleen maar aan de direkteur door te geven. - Moeilijk liep hij naar de ontvangstzaal. Daar sloeg eerst het donker hem. De direkteur, in een felle lichtbuis in een hoekje van de zaal, vatte juist zijn betoog in een speelse paradoks samen. Zweeg glimlachend. Dankte. Niemand had echter geklapt. - De ogen van de portier konden langzamerhand waarnemen. Hij zag tussen de stoelen vier teilen en emmers staan. Een vallende druppel was het enige geluid. Het enige wat zich bewogen had.

Hij sloop terug naar zijn kamertje. Hij had zijn taak. En hij had vandaag zijn plicht gedaan. Niemand die hem dat zou kunnen betwisten. Hij zou de advertenties in de krant maar eens gaan lezen. Dat gaf houvast. ‘Donderdag om half acht in “Het Rozeboompje” blijspel voor groot en klein,’ las hij. ‘Voor tienen afgelopen.’ Het Rozeboompje was anneks.

Zijn horloge was zes voor negen. Terug in de hal zag hij nu pas een nat spoor van mannezolen. Het was heimelijk en breed. En het leidde naar de achterdeur.