Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 280]

Jan D. 't Lam
Een insektenjongen

‘'t Is vandaag een bijzondere dag. Ik ben jarig,’ had hij bij het ontwaken halfluid voor zich heen gezegd.

Hij had zich met zorg gewassen en na lang wikken en wegen het besluit genomen deze dag geen college te volgen. Hij was een ijverig student, bezocht de colleges trouw, maar op een dag als deze was een uitzondering gepast. Het ontbijt had hij opgeluisterd door zichzelf te trakteren op een potje jam, dat hij al enige dagen in de kast had staan. Daarna was hij op weg gegaan naar het bosje, niet ver van zijn kosthuis verwijderd, om insekten te vangen.

Nu stond hij over zijn bureau gebogen en bekeek de zilverglanzende dieren aandachtig. Op zulke momenten vergat hij het bestaan van de wereld en ging op in het leven, dat zich vlak voor hem afspeelde. Hij liet de insekten over zijn hand lopen en dacht, dat hij hun schepper was. Met het alziend oog van de loep, die hij aan zijn bril had bevestigd, volgde hij de mechanismen van voelsprieten en tentakels. Toen er werd geklopt, schrok hij op en schutterde haastig de insekten bijeen. Zijn wereld was ingestort. Verward liep hij naar de deur en verfoeide de vrijpostigheid van de mensen, waarmee ze zijn tijd en aandacht voor zich opeisten.

André opende de deur niet verder dan een kier, juist breed genoeg dat zijn gezicht, een volle maan met donkere bril, zichtbaar werd. Zijn oogjes knipperden nerveus achter de dikke brilleglazen. Wantrouwend nam hij het meisje dat voor hem stond op en wachtte tot zij het woord zou nemen.

Ze lachte hem toe: ‘Ik zal maar even verder komen.’

André knikte en opende de deur nu geheel om haar binnen te laten. 't Was een sober ingericht vertrek. Een bureau, een bed en een leren fauteuil waardoor de veren zich op sommige plaatsen hadden heengevreten, vormden 't weinige meubilair. Aan de wand hingen lange platte dozen, waarin allerlei kevers en torren waren opgezet. Een afschuwelijk gezicht.

‘Aardige kamer.’

André antwoordde niet, maar scheen te wachten tot zij de ware reden van haar komst zou duidelijk maken.

‘Ik heb een boek voor je meegenomen.’

André nam het aan en bladerde het door.

Hoewel zij al enkele maanden in hetzelfde huis op kamers woonde, had ze hem nog niet gesproken. Ze had hem slechts bij uitzondering vluchtig ontmoet.

[p. 281]

Op de overloop die hun kamers scheidde, was ze hem bij toeval tegengekomen en, zoals nu, had hij zijn naam gemompeld: ‘André Bosje’, daarna was hij snel achter de groene deur van zijn kamer gevlucht. Gesloten deuren en onbekende mensen spraken een bijna magische taal tot haar. Als kind bezat ze reeds een ongekende speldrift. Bij de meeste mensen vervaagde dit met de jaren, maar zij had de drang alles te onderzoeken en ermee te spelen in ongerepte vorm behouden. Weliswaar, ze was volwassen: de objecten waren verschoven. Ze speelde nu met de geheimen van de mensen, zoals met André Bosje.

André zei: ‘Dank je, het is een mooi boek.’

Zij stelde zich voor: ‘Ik heet Anja. Ik hoorde dat je jarig was. Ik vond het een reuze aanleiding eens kennis met je te komen maken. Ik was nooit eerder op je kamer geweest.’

Ze liet zich in een stoel vallen en keek achteroverleunend de kamer rond. Wijzend op de insekten: ‘Mooie verzameling.’

André keek hulpeloos voor zich heen. Haar aanwezigheid stemde hem angstig. De geheimen van zijn kamer lagen open en bloot. Hij was machteloos terwijl zij de kamer observeerde en haar nieuwsgierigheid bevredigde.

‘Heb je lang gewerkt aan deze verzameling.’

‘Ik ben tien jaar bezig.’

Als kind had hij al belangstelling voor de insekten. In de oorlog was hij geëvacueerd naar een dorp in Brabant. Hij had er zich nooit thuisgevoeld tussen de vreemde mensen waartegen hij oom en tante moest zeggen. Bij hun kinderen, die dag aan dag forten bouwden en oorlogje speelden, voelde hij zich onzeker. Meestal ging hij weg en dwaalde langs de sloten of ving de dieren die tussen het gras bewogen. Hij lag uren lang te kijken naar de insekten die hij had gevangen. Hij liet ze over stokjes lopen of keerde ze op hun rug en had plezier in de dwaze bewegingen die ze maakten. Soms arrangeerde hij gevechten. Niet zoals de jongens van het dorp met stokken waar ze wild mee zwaaiden, maar met spinnen en vliegen of kevers: kleine gladiatoren die onder zijn blik hun strijd voerden op leven en dood. Zo beleefde hij zíjn kleine oorlog.

Anja stond op en veinsde belangstelling voor de wangedrochten achter de glazen platen. Een afschuwelijk gezicht, die haakklauwen geheel begroeid met haar. De sponzige zuignappen waren weerzinwekkend. Hoe kon iemand voor zulke afschuwelijke dieren belangstelling hebben.

Ze keerde zich van de insekten af en zei: ‘De meeste mensen hebben een afkeer van deze dieren.’

André trok met zijn mondhoeken en glimlachte schraal. Hij zag haar van opzij aan. Ze was blond en aantrekkelijk, niet knap maar ze had een duidelijk lichaam.

Ze ging op zijn bed zitten en stak een sigaret op. ‘Rook je?’

[p. 282]

André schudde het hoofd en staarde naar de rookpluim die uiteenwaaide en langzaam maar zeker de kamer overmande.

Ze zei: ‘Ik heb vroeger een jongen gekend, die op je lijkt. Een eenzame wandelaar op het schoolplein tijdens het vrije kwartier. Altijd waakzaam, met de rug naar de muur, volgde hij het spel van de andere kinderen. Hij trachtte hun vriendschap te winnen voor de tijdsduur van een rol drop. Na schooltijd maakte hij zich snel uit de voeten en speelde in het bos.

Terwijl ze sprak, keek hij naar haar. Ze had een zacht gezicht met een brede mond. Ze zei: ‘Ga je niet zitten?’

Ze schikte een plaats op. ‘'t Is jouw kamer. Je kunt doen wat je wilt. Vertel me over je studie. Duurt het nog lang.’

Hij antwoordde: ‘Het hangt er van af. Misschien nog twee jaar.’

‘Waarom verzamel je die beesten. Heb je ze ergens voor nodig?’

Zijn wenkbrauwen spanden zich. ‘Ik schrijf een insektenboek.’

Ze zei: ‘Vertel er iets van.’

Hij werd iets toegeeflijker. ‘Ik schrijf over de wijze waarop ze samenleven. Ik heb hun levenswijze jaren bestudeerd. Deze verzameling heb ik aangelegd om hun lichaamsvormen nauwkeurig weer te geven.’

Ze vroeg: ‘Waarom vertel je alleen over dieren, niet over mensen, zoals in de Kleine Johannes? Is het niet saai?’

Hij zei kortaf: ‘Het wordt zeer lezenswaardig.’

Ze lachte: ‘Je bent een vreemde jongen. Je houdt wel van dieren en niet van mensen. Weet je waar je op lijkt? Je lijkt op een vogel met die rimpeltjes langs je ogen.’

André keek schuw langs haar heen. Mensen wilden door je heen zien. Hij voelde het aan hun blik en had er angst voor. Bij dieren was dat anders; hun ogen waren niet scherp.

Ze doofde haar sigaret in een bloempot en vroeg: ‘Heb je een meisje?’

André schudde het hoofd.

‘Ook vroeger niet?’

Hij weifelde. ‘Ja vroeger. Ik was elf jaar. Ze heette Sonja.’ Zijn stem haperde. Een lastig ding, de stem, laat niet met zich spelen. Hij kuchte. ‘Ze was blond, net als jij.’

Anja leunde achterover op het bed. Hij keek langs haar benen. Ze merkte het en bleef liggen. 't Idee, absurd, met hem, een insektenjongen. Ze moest lachen of ze wilde of niet. Ze was benieuwd, grenzeloos benieuwd; een krankzinnig idee.

Ze zei: ‘Vertel verder.’

Sonja was het dochtertje van de buren. Ze lachte vaak naar hem en als ze voor het raam stond, zwaaide ze. Ze had een keer gevraagd waar hij altijd naar toe ging. Hij had gezegd: ‘Je mag wel mee.’ Ze hadden langs de sloten gelopen en hij had kevers gevangen om ze aan Sonja te laten zien. Hij had verteld van de torren die hij thuis had opgezet, van de gele en de zwarte.

[p. 283]

Maar Sonja vond het griezelig. Als hij iets had gevangen, wilde ze er niet naar kijken. Ze wilde andere spelletjes doen. Ze waren in het gras gaan liggen en hij moest nadoen, wat zij deed. Hij had zich heel vreemd gevoeld en bovenal bang. Ze had om hem gelachen en later in het dorp had ze hem uitgescholden voor oorwurm.

Ze vroeg: ‘Heb je iets te drinken?’

Hij zei: ‘Ik kan koffie zetten.’

Hij stond op en liep naar de kast. ‘Ik heb nog een beetje cognac.’ Ze keek hem met grote verbaasde ogen aan.

Hij zei: ‘Ik drink het soms, als het koud is.’

Zij dronk op zijn verjaardag en nog eens op Sonja. Ze zei: ‘Vertel me meer.’ Ze was luidruchtig en lachte veel. Ze was achterover op het bed gaan liggen, terwijl ze het hoofd liet rusten op haar handen. André keek op haar neer.

Ze vroeg: ‘Ben je nooit met een meisje alleen geweest?’

Hij nam zijn bril af en poetste de glazen op, terwijl hij haar met zijn lege knipperende oogjes opnam. De eenzaamheid, die hij als een muur rond zich had opgetrokken om zich tegen de nieuwsgierigheid van de mensen te beschermen, was ingestort. De onbeschaamdheid, waarmee ze zich had binnengedrongen en zijn leven ontrafelde, hem met haar lichaam tot spreken dwong, hij haatte haar erom.

Ze zei: ‘Vind je me vervelend?’

Hij zette zijn bril op en keek haar ernstig aan. ‘Neen.’

Ze liet het hoofd zijwaarts vallen. ‘Je mag wel dichter bij me komen.’ Ze streelde zijn hand: ‘Wil je niet naast me komen liggen?’

Hij was verlamd. De rimpels in zijn voorhoofd lagen verward. Haar stem klonk zacht: ‘Doe het maar.’

Hij kromp van angst onder haar blik. Hij wist zich doorzichtig. Hij kon niet. Haar ogen spotten. 't Idee, 't krankzinnig idee.

Een besef van onmacht overmeesterde hem. Hij stond op en slofte naar zijn bureau. Aarzelend nam hij het boek dat ze hem gegeven had en keek haar treurig aan.

Zijn stem klonk mat. ‘Hier is je boek. Ik heb het niet nodig.’

Uit: Leven in een doosje
Uitgeversmaatschappij De Graafschap, Aalten.