Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 148]

Jan D. 't Lam
Over Gijs en over Fientje

Over Gijs, die als het maar even kon op het stoepje zat. Het waren welgeteld drie treden, minder dan de vingers aan zijn hand. Naast hem lag een dik gerafeld boek. Soms, wanneer hij naar de drukte van de buurt had zitten staren, waarvan hij niets anders in zich opnam dan de bonkige oude huizen, pakte hij het boek. Met zijn ernstig scheef gezicht begon hij het in te zien. Dat hij niet lezen kon, had niets om het lijf, want het was een platenboek. Hij las er in sinds hij hier zat, 's zomers op het stoepje, 's winters voor het raam. Hij kende het boek in bijna alle standen. Wanneer hij het had doorgebladerd, legde hij het voorzichtig naast zich neer en keek naar de mensen in de straat. Hij zat er stil en suf te peinzen. Een enkele keer, als hij diep ademhaalde, stak hem een korte, scherpe pijn. Hij mompelde iets over een mes in zijn borst en probeerde de pijn met zijn hand weg te duwen.

En over Fientje, die bij hem woonde: ze zat altijd achter hem in het gangetje. Ze sprak de hele avond aan een stuk tegen zijn rug. Wanneer Gijs een enkele keer tegen haar grinnikte of iets mompelde, was ze tevreden. Ging Gijs 's avonds helpen bij de bloemenman, bloemen snijden en binden, dan schommelde ze onrustig op haar rieten stoeltje tot hij terug kwam met in iedere arm een bos bloemen. Gijs kon er uren naar zitten turen. Fientje liep bedrijvig het kamertje rond en zette de vaasjes met bloemen ieder ogenblik op een andere plaats. Pas wanneer de bloemen gingen rotten en 't kamertje gevuld was met de muffe stank van bederf, pakte Gijs de bloemenresten en gooide ze achter in het tuintje op een hoop.

Iedereen in de buurt kende Gijs en Fientje. Ze hoorden bij de straat; ze waren er de jaren door vanzelfsprekende elementen geworden, zoals de huizen en het schuurtje van Gerrit de fietsenmaker. Maar niemand was ooit in hun huisje geweest. Alleen de maatschappelijk werkster en daar staat niets voor. Ze was zonder iets te zeggen bij hen binnengestapt en had de kamer overhoop gehaald. Gijs en Fientje waren ineengekrompen van ontzetting. Ze hadden zich niet durven verzetten, alleen een zacht gegrom. Nadat de vreemde vrouw was weggegaan, had Fientje onbedaarlijk gehuild; ze wilde niet meer in de kamer zitten. Toen een paar dagen later de verpleegster kwam om haar en Gijs te wassen, had ze met haar vervaarlijk gekrijs en wilde ogen 't mens de stuipen op het lijf gejaagd. 't Zou haar dood zijn zich het lijf te laten boenen met water. Er was nadien nooit meer iemand gekomen die zich binnen wilde dringen en langzaam waren zij de gebeurtenissen vergeten. Ze zaten 's avonds weer bij elkaar, Gijs op het stoepje en Fientje vlak achter hem.

[p. 149]

Op de dag gingen ze samen op pad. Zodra ze uit bed waren en van hun thee slorpten, zei Fientje: ‘Gijs, jij gaat werken en Fientje gaat met je mee.’

Ze zwierven de hele morgen en vroeg in middag door de stad, elke dag dezelfde weg. Hij voorop met het karretje en zij een paar stappen schuin achter hem. Ze pakte de bakjes en mandjes met schillen; onderwijl scheerde haar stem tussen de huizen: ‘Sjiele.’ Het schuren van de ch meed ze, haar keel had er leergeld mee betaald. Gijs zocht de stukken brood tussen de schillen. De grote stukken legde hij apart, daarmee deden ze hun middagmaal.

Bij het vogelwinkeltje vergat Gijs zijn karretje en ging voor de etalage staan. Fientje kwam naast hem en kletste vrolijk in de handen bij het zien van de vliegensvlugge diertjes achter de tralies. Gijs grinnikte wat luider dan gewoonlijk en was de hele wereld vergeten. Het schelle sjiele van Fientjes stem die nooit lang rust kende, deed hem opschrikken en plotseling in de ban van de dagelijkse gang, stond hij weer bij zijn karretje. Zijn handen roerden in de schillen. Fientje drentelde heen en weer tussen portieken en stoeprand en sjielde er heftig op los. Voor het overige zagen ze niets of niemand, behalve dan het grijze huisje, waar Gijs binnen ging, terwijl Fientje met de rug naar hem toe de bramen in haar keel probeerde glad te slikken.

Wanneer hun karretje was volgeladen, gingen ze op de bank in het park zitten en aten de zachte stukken brood.

De kinderen speelden rond hen op te gras.

Ze waren al langer bij elkaar, dan dat hun geheugen het kon achterhalen. Ze hadden geen kinderen, maar zagen ze om zich heen; ze wisten niet beter of het hoorde zo. Fientje lachte luid om hun spel en stootte Gijs telkens aan terwijl ze naar hen wees. ‘Gijs, kijk daar spelen kinderen.’

Over alles wat ze zag, praatte ze druk en enthousiast tegen Gijs, die naast haar ingedommeld was: de kin op de borst en met scheve pruttelende lippen. Het maakte geen verschil voor haar. Ze keek naar de overdadigheid van leven om zich heen, ze onderscheidde er mensen en dingen, maar in de verte; 't was de beweging, die ze in zich opnam en die als een onbekende kracht, zoals ritme in de muziek, in haar doorwerkte. Ze kletste in de handen, lachte en praatte tegen Gijs. Er was in haar leven geen begin en altijd waren zij en Gijs bij elkaar geweest. Zij woonden samen op de wereld met hun karretje, hun huis en de avonden in het straatje. Het overige bestond, zoals schaduw voor de bomen.

Gijs en Fientje ontvingen drie gulden voor de vracht. Ze moesten hun karretje naar de stortplaats rijden en zagen er iedere keer, wachtend in de chaos van wagens, met stomme verbazing naar de almachtige berg schillen. Voor het geld kochten ze aardappelen en groente. En 's avonds na het eten, als de damp van de kool nog in hun huis hing, zaten Gijs en Fientje te rusten. Gijs las in zijn boek en tuurde over de grauwe straatstenen. Fientje praatte over de kin-

[p. 150]

deren die met de bal speelden in de straat en als de bal langs hun deur rolde, lachte ze uitbundig.

‘Gijs, je moet hem pakken, je moet hem pakken.’

De bal scheerde weg en Gijs grinnikte. ‘De bal is me te vlug.’

De volgende morgen raakte Fientje in de war. Ze was als iedere dag thee gaan zetten op 't oliepitje. Tegen Gijs had ze gezegd, terwijl ze hem de thee bracht: ‘Gijs, jij gaat werken en Fientje gaat met je mee.’

Maar Gijs bleef liggen en staarde voor zich heen met een scheve glimlach op zijn lippen.

Ze stootte hem aan. ‘Gijs, hier is je kommetje thee.’

Maar Gijs wilde niet wakker worden. Tenslotte liep ze naar de deur en tuurde in de straat. Ze dacht: ‘'t Is zondag, we hoeven niet op pad.’

Maar iedereen in de straat was druk in de weer. Ze ging naast Gijs' bed zitten en praatte als altijd. ‘Gijs, 't is vandaag een rare dag. Het is zondag en nu is het nog druk in het straatje. We blijven thuis. Morgen gaan we weer schillen halen.’

Gijs' gezicht lachte haar toe. Zijn levenloze blik rustte koud op haar lichaam. ‘Je bent helemaal niet bij de bloemenman geweest. We hebben geen bloemen in ons huis. Je moet gauw bloemen halen. Alle vaasjes zijn leeg.’

Ze trok wat aan de deken, die met een punt de grond raakte en legde hem over Gijs heen.

De hele dag drentelde ze van de kamer naar de keuken en weer terug. 's Avonds ging ze twee visjes bakken, maar Gijs wilde niet eten. Ze at ze in haar eentje op en keek vol onbegrip van haar visje naar Gijs. Hij wilde niet eten. Ze begreep het niet. Gebakken vis lustte hij wel rauw.

Toen ze later naast hem in bed ging liggen, voelde Gijs koud als een steen.

Fientje was droef gestemd. Ze zat hele dagen naast Gijs' bed. Het ongewone van de afgelopen dagen verwarde haar. Haar leven bestond uit een monotone regelmaat; de dagen verliepen volgens een vast patroon dat ze kon overzien. Nu was alles door een ongrijpbare oorzaak verward en het beperkte stukje leven dat ze bezat, verlamd.

Het schillekarretje stond nutteloos naast hun huisje te wachten. De kinderen klommen er langs de wielen op en ontdekten een nieuw spel. De mensen uit de buurt, die het lege karretje zagen, hadden hun veronderstellingen; met de dag spraken zij luidruchtiger over hun gedachten en kwamen bij Gijs en Fientje door de ramen gluren. Fientje werd onrustig onder al die blikken.

Ze zei: ‘Gijs, de mensen komen kijken waar je blijft. Ze willen je hun schillen geven.’

Maar Gijs lag doodstil neer en de mensen bleven door de ramen gluren. Op

[p. 151]

straat stonden ze in groepjes te praten, terwijl ze met ernstige gezichten naar het lege karretje keken.

En niet te vergeten, dat Fientje alle dagen voor twee man kookte en voor twee man at.

Zodra Fientje buiten kwam, zwermden de buren om haar heen als een gonzende troep vliegen.

Ze zeiden haar, dat Gijs dood was. Fientje begreep hen niet en knikte: ‘Hij wil niet opstaan en niet eten.’

Toen ze weer in het kamertje was, begon het haar te dagen, dat het niet goed was met Gijs. Zijn gezicht begon te veranderen. De scheve trek op zijn gezicht was gerekt en bleek. Zijn eeuwige glimlach was weggezakt. Ze tuurde naar hem en begon nieuwsgierig om het bed te lopen. Ze betastte het lichaam: het was stijf en koud. Het beroerde haar niet; het bevreemde haar alleen, dat het zo stil was en koud. Ze zei: ‘Gijs kun je me horen?’ Ze stootte hem aan: ‘Ben je dood?’

Nu kan ik alleen nog schrijven van Fientje, die weer op haar oude plaatsje in het gangetje zit. Ze zit er verstomd met een dwaze trek van haat tegen de mensen. Dat Gijs dood was, gaf niet, maar ze hadden hem bij haar weggehaald.

Onafgebroken met stomme regelmaat schommelt ze in haar stoeltje vooruit, achteruit, uren achtereen niets anders dan siep-siep van de rieten poten.

Uit: Leven in een doosje.
Uitgave: van De Graafschap - Aalten.