Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 97]

Kees Ouboter
Getallen, fantomen

Er is een vrij jonge wetenschap, die van de statistiek, die sinds kort buiten eigen domein hoe langer hoe meer van zich doet spreken. Helaas heb ik geen exacte gegevens te mijner beschikking, waardoor ik zou kunnen vaststellen, wanneer het zeer eerbare Centraal Bureau voor de Statistiek begonnen is, haar gegevens groter bekendheid te geven dan gebeurt via de tabellen die meestal, met uitzondering van een zeer introvert jaarboek, bij dit Bureau blijven rusten totdat iemand erom vraagt. Het Bureau zelf zal wel introvert gebleven zijn. Andere instanties, publiciteitsorganen, zullen wel voor de omslag van introversie naar extraversie gezorgd hebben.

Man en paard: In Trouw van 8 januari '63 staat op de frontpagina een bericht: T.V. verdringt radio. De belangstelling van het nederlandse publiek vindt in dit bericht getalsmatig uitdrukking, terwijl naar een meer naar binnen gelegen pagina verwezen wordt voor een commentaar van de radio en t.v. redactie van Trouw op dit bericht. Een vader die de disharmonie in de verhouding tussen zijn beide kinderen moet toelichten. Voor dat ik het blad omsla overweeg ik bij mezelf dat, als de vader een greintje wijsheid bezit, hij de vooruitstrevende zoon in een minder gunstig daglicht zal stellen dan het kind dat zo ver achterblijft.

Verder dat hij, als puntje bij paaltje komt, de schuld voor het verbroken evenwicht zal zoeken bij een derde die zich nauwelijks van schuld zal kunnen vrij pleiten. Als de publiekelijk vertoonde wedijver tussen twee partners kennelijk in het voordeel van een hunner verloopt, zullen vooral de toeschouwers zich niet onbetuigd laten. Zij kiezen partij, zij vergroten de kloof tussen de beide concurrenten. Zij hitsen op door hun sympathie, brengen vrieskou door hun antipathie. Zij zijn in ons geval bovendien de gebruikers van het medium. Hun gebruik betekent volksgunst, hun niet gebruiken maakt een eertijds machtig lichaam tot muurbloempje. Afgunst, een collectieve nog wel, kan in het spel komen. En dit alles rondom de publicatie van enkele getallen, gepubliceerd door de pers en afkomstig van het ambtelijk en bijna maagdelijk Bureau, ergens midden in het land gelegen, dat wij kortheidshalve voortaan zullen aanduiden als het C.B.S.

Nu de T.V. zó duidelijk de leiding heeft genomen onder alle publiciteitsmiddelen, dat van een absolute meerderheid kan gesproken worden, de radio overvleugeld is, spreekt het vanzelf dat de pers helemaal achteraan sukkelt. Het bericht in Trouw, waarbij de commentaar inderdaad beantwoordt aan mijn verwachtingen, heeft wellicht een bedenkelijk licht percentage onder lezers bereikt, wie weet, misschien maar 1,23%. Waarom ik het hier nog even releveer. Hier is de huidige stand.

[p. 98]

T.V. Bezitters ca. 50%, gebruikers 70%. Dat betekent - want de magie van het getal impliceert nog niet, juist niet, dat iedereen rekenen kan - dat meer dan een derde van ons volk, 35% om precies te zijn, TV-consument is.

Radio. Bezitters niet vermeld, oninteressant. Gebruikers 25%. En hoe. Dat staat er niet bij. Voor de oorlog reeds schalde in een aantal verlaten kamers de radio, om eventuele inbrekers af te schrikken. De TV zal nooit deze vogelverschrikkersfunctie kunnen vervullen. Zij is immers ondenkbaar zonder een aantal naar haar toegekeerde hoofden. Wassen poppen zouden onder de huidige omstandigheden nog te duur zijn.

Gegevens over kranten ontbreken. Evenzeer die over literaire tijdschriften. Men zou daar, geef ik gelaten en zelfs geamuseerd toe, 4 cijfers achter de komma voor moeten gebruiken. Lieden die zich nog over die cijfers vermogen heen te buigen, alsof de beeldbuis hen boeide, lezen literaire tijdschriften. En hoe? Wij prijzen ons gelukkig dat de C.B.S. met haar statistische schijnwerper daar nog niet is doorgedrongen. Er zijn nog privé-genoegens, en misnoegens.

Nu niet te veel omslachtigheid. Directheid. De T.V. in ons vaderland strekke ons tot voorbeeld. Wij mochten eens tot de 6 cijfers achter de komma vervallen. Daar merken ons alleen microscopen op, en hoe.

De commentaar van Trouw heeft die ironische toon die bewijst dat én de T.V. én de steeds meer heersende getallenmagie een weldenkend mens in Nederland op de kast jaagt. Ach, laten wij het maar toegeven, wij zitten liever op de kast dan dat wij naar een kastje kijken.

Het spel van licht en schaduw in de gepubliceerde cijfers is overigens te aardig dan dat ik het u onthouden mag. Niet de arbeider koopt in eerste instantie een T.V. - zo u dat mocht menen - maar ‘de leidinggevenden en de welgestelden’. Warempel, dat valt ons toch weer tegen. Ik zou die leidinggevenden wel eens persoonlijk willen polsen. Gééft u wel leiding en wat verstaat u daaronder? Maar ik ben te voorbarig geweest. Deze groep namelijk gebruikt het toestel het minst. Zij gebruikt het wel, maar minder. Waar wij juist, en de betreffende redactie van Trouw met ons, naar toe willen.

Arbeiders gebruiken het toestel het intensiefst. Dat is hun gezond verstand dat op een andere plaats te voorschijn komt dan bij die leidinggevende troep.

Nog een leuk gegeven. T.o.v. de t.v. is er tot voor kort een zeer terughoudende groep: die van de gereformeerden. Maar zelfs door een reusachtige aankoop in de laatste maanden - ja, C.B.S. weet ook u te vinden - is er bij deze groep nog altijd een achterstand te bespeuren. Met 26% staan zij op een lijn met de agrarische bevolking en de allerarmsten, hier aangeduid als de financieel zwaksten.

In gemoede heb ik mij afgevraagd welke duistere motieven hier meespelen. Gereformeerden zijn volgens een andere enquête - die van de Commissie Propaganda Nederlandse Boek - geschoolde lezers. Lezen zij liever dan dat zij kijken? Ik ben hier in dubio. De groep gereformeerden lijkt mij nogal hetero-

[p. 99]

geen te zijn. Waarschijnlijk zullen de gereformeerde gemeenten (politiek de S.G.P.) het cijfer sterk beïnvloed hebben. Er is een andere psychische trek die mij aansprakelijk lijkt voor deze aarzeling: een secundaire, bijna zou ik zeggen, een tertiaire trek. Men wacht tot de kat uit de boom valt. Schrijver dezes, ontegenzeggelijk gereformeerd, is misschien wel quartair. Ook in de toekomst gebeurt er nog van allerlei.

Maar dit is een ernstige zaak. Waarbij zij aangetekend dat ernst, net als humor, altijd uit de hoek achter onze rug komt.

Er is een andere, bloedeloze, ernst, waarbij de belangen van de overtuigde lezer of kijker op het spel staan. Zij gunnen elkaar het licht in de ogen en in het kastje niet. Die ernst doet niets.

De andere? Merkwaardig, dat het vandaag in klimmende mate om een geheel gaat. Niet hoe gedraagt de enkeling, de particulier, zich, maar hoe gedraagt zich de groep en dat geheel dat uit de meest uiteenlopende groepen - geen enkele statisch - bestaat. Daar komt het C.B.S. in actie, en het C.P.N.B., daar gaat het om publiciteit en daar belichten cijfers verhoudingen. Alleen die cijfers spreken die niet geïsoleerd gebruikt worden. Die dus een bepaald verloop laten zien.

Maar ik zou dan toch voor ruimte willen pleiten, ruimte voor wat niet in getallen is uit te drukken, of hoogstens in cijfers achter de komma, waar het zichzelf ontkent en daarmee de humor binnen de getallenkring brengt. Druk het lezen eens uit t.o.v. het slapen. Er zijn daar grenzen gesteld die men makkelijk overschrijdt. Het geringe laat zich statistisch niet verwerken, het glipt tussen de getallen door.

Daar is nu de radio. Het ongeluk van deze machtige instelling is dat zij nog niet in de kleine getallen beland is.

Anders wordt het zodra men het gesproken woord voor de radio in getallen wil uitdrukken. Had de V.P.R.O. het niet moeilijk met zijn strijd voor het gesproken woord? De N.C.R.V. daarentegen slaat een goed figuur met haar 10 minuten per week voor literaire critiek, waarvan dan nog maar een deel betrekking heeft op regelrechte literatuur. Daar komt de cultuur in decimalen, de rechte verhouding, die nu als een boemerang naar het getroffen medium terugkeert.

Wij, in ons literaire hoekje, moesten de radio maar eens proberen te troosten. Minoriteit die wij zijn - nauwelijks gesubsidieerd en wij weten dat - hebben wij geleerd in de luwte te leven, waar grote getallen er niet op aan komen. Wij hebben plezier in een nieuwe abonné en voelen ons verkoren, als iemand naar ons geluisterd heeft om circa 11 uur. Achter de komma, daar kunt u ons vinden. Daar is onze microcosmos. Omdat ook die wereld nog in getallen uit te drukken is, hebben wij ook daar onze fantomen. Hoe zou een mens die ooit ontvluchten? Maar zij zijn te overzien. Wij zouden zelfs onderdak kunnen verlenen aan de verguisde radio. Maar nu is ze nog te groot voor ons.