Ontmoeting. Jaargang 16

[p. 14]

Jacoba M. Vreugdenhil
Verrijzenis

Dit is het einde, had de ander gezegd, toen het gat onder de struiken dicht was. Hij moest daar op geantwoord hebben, maar hij wist niet goed meer wat. Vermoedelijk iets in de geest van: met de aarde er overheen is alles uit. Zo dacht hij er immers nog steeds over, nu er jaren overheen waren gegaan?

Het werd inderdaad het einde van de relatie tussen hen beiden, waaraan de derde was - - ontvallen. In de eerste tijd, had hij overwogen, (en de ander waarschijnlijk evengoed) kan het gevaarlijk wezen, veel samen te zijn, dikwijls samen te worden gezien. Later, toen het gerucht over de verdwijning naar de Oostzone of naar Amerika ingang had gevonden, blééf het gevaarlijk, zij het om een andere reden. Er ging van de ander een dreiging uit, die op een afstand was te voelen.

Er gaat van mij dus evengoed een dreiging uit, had hij begrepen toen de ander van school en uit het dorp verdween. Die betrekking moest een voorwendsel zijn, een vlucht. Nu ja. Dit is het einde. Telkens weer moest hij zijn gedachten er op betrappen, dat ze de woorden van de ander herhaalden. Alleen daarom al...

Hij was niet iemand die weg liep, niet voor de ander, niet voor zichzelf, niet voor wat naast het struikgewas onder de aarde lag. Van de eerste avond af had hij tot op de maand en de week nauwkeurig geweten hoe lang hij het vol moest houden: twee jaar en acht maanden, even nauwkeurig als de veroordeelden in de gevangenis. Maar die hadden een vonnis, dat gaf toch allicht een zeker houvast. En ze hielden er kalenders op na, had hij ergens gelezen, waarop ze de dagen afstreepten. Eenzame opsluiting kwam niet meer voor, dus volkomen alleen hoefden ze niet eens te zijn wanneer hun medeplichtige voor hen was gevlucht. En verder stonden ze ook niet voor de allesoverheersende noodzaak, zich gewoon en onopvallend te gedragen, over te gaan van de derde naar de vierde, van de vierde naar de vijfde en tenslotte, als alles nog steeds goed ging, of er niets gebeurd was examen te doen.

Pas na het examen kon hij weg, vertelde hij zichzelf iedere dag.

Van de derde naar de vierde ging alles zo gewoon als hij maar kon wensen. Ter gelegenheid van de overgang van de vierde naar de vijfde kon er bij de directeur zelfs een toespraakje af. Niet bepaald om zijn mooie rapport te prijzen - zo schitterend was het nu ook weer niet - maar wel zijn ijver en doorzettingsvermogen. Mensen die zo van volhouden weten komen waar ze wezen willen. Ja ja. Het was toch wel een trots moment, een belevenis die even deed vergeten. Even. Zo iets viel niet iedereen te beurt. Daarmee sloegen zijn gedachten alweer de onontkoombare richting in. De ander zou het heus wel zonder ongelukken tot de vijfde klas hebben gebracht, als hij die baan niet

[p. 15]

had genomen, als hij niet was gevlucht. Gerard was jonger geweest dan zij beiden en hij was ook een keer niet over gegaan; Gerard zat pas in de tweede toen het einde kwam.

's Avonds thuis greep hij met enige voldoening naar de krant. Het plaatselijke blad had de gewoonte, de uitslagen van de overgangsexamens volledig - in extenso heette dat - te publiceren en er dan de uitslagen van de toelatingsexamens bij te nemen, al waren die reeds eerder bekend. Ook Guus was die avond dus in het nieuws. Vanuit de lage stoel, waarin hij met de krant was neergevallen, keek hij nadenkend naar zijn broertje. Volgend jaar zat dat joggie al in de tweede klas, als hij het beleefde. Daarna viel zijn oog op een ander plaatselijk bericht.

Kerkbouw. Voor het terrein achter de voormalige gasfabriek, dat zo lang heeft braak gelegen, is een passende bestemming gevonden. De Nederlands Hervormde Kerk alhier heeft het aangekocht met de bedoeling er een jeugdgebouw te vestigen, dat ook voor godsdienstoefeningen dienst kan doen. De plannen liggen gereed, maar waarschijnlijk zal het, mede om financiële redenen, toch nog geruime tijd duren voor het werk kan worden aangevangen. Het is te verwachten, dat binnenkort op de offervaardigheid van de leden der kerk een beroep zal worden gedaan.

Hij was er toen al lang aan gewend, gewoon en onopvallend te doen, geen spier van zijn gezicht te vertrekken als hij iets zag, hoorde of las dat hem deed schrikken. Niemand kon iets aan hem hebben gemerkt, stelde hij zichzelf gerust terwijl hij de krant neerlegde.

Geruime tijd. Hoe lang was dat? Het duurde nog ruim elf maanden voor hij examen kon doen. Hoeveel tijd ging er heen voor die lui het geld bij elkaar hadden om te gaan bouwen, nu ze de grond eenmaal hadden gekocht? Een half jaar? Een jaar? Twee jaar? Dat hing af van de offervaardigheid van de leden der kerk. Hij moest daarover meer te weten zien te komen op de een of andere onopvallende manier. Natuurlijk zou zo'n kerk of jeugdgebouw, of wat het worden mocht, wel ergens in het midden van het terrein worden neergezet. Niet aan de rand, niet aan die rand. Het struikgewas woekerde daar dichter dan ooit; waarom zouden ze het niet laten staan?

In het jaar, dat hij zo hard voor zijn examen werkte, kreeg hij de indruk, dat het met de offervaardigheid van de leden der kerk zo'n vaart niet liep. Bij zijn eigen vader verscheen een soort huisvriend van de familie, een kandidaatnotaris die in zijn vrije tijd voor kerkvoogd speelde; die man kreeg zowaar een handtekening voor vijfentwintig gulden los, zonder een spier van zijn gezicht te vertrekken zat hij er als zoon des huizes bij. Het was een royaal gebaar van iemand, die bekend stond als een tolerante onkerkelijke, of hoogstens een randfiguur, en als zodanig kreeg het ook alle waardering, maar alleen op deze manier kómen wij er niet, werd er zuchtend aan toe gevoegd.

[p. 16]

Hoe dan wel? We moeten de jongeren inschakelen, we moeten een beroep doen op de geestdrift en het doorzettingsvermogen van de jeugd; dit nieuwe gebouw, dat voor de jeugd en voor de kerk zo hard nodig is, moet in het centrum der belangstelling worden geplaatst.

Bij de laatste tirade werd er in zijn richting gekeken, zonder veel verwachting overigens, maar hij deed er natuurlijk niets op uit. Zo'n man moest eens weten, hoezeer die nieuwe kerk al lang voor er één steen was gelegd in het centrum van de belangstelling stond. Niet alleen bij hem, maar natuurlijk evengoed bij de ander. Wat de kerkvoogd zei over de centrale positie van de kerk in het leven, ook in het leven van ons dorp, had toch in ieder geval als een geruststelling geklonken.

In het laatste schooljaar ging hij de ander, de medeplichtige, dan eindelijk een beetje vergeten. Niet het... Voor dat woord schrok hij zelfs in gedachten nog steeds terug. Nu ja, niet de - - derde. Bij elke gelegenheid, dat de hele school in de aula bijeen kwam, had hij dit jaar op de plaats waar hij de derde het meest had gezien: in de rijen van de eersteklassers, zijn eigen broer voor ogen. Er moest in die aula altijd zo nodig religieus worden gedaan. Bij de opening van het nieuwe schooljaar, op de maandag van de eerste adventsweek, op de laatste schooldag voor Kerstmis, op de maandag van de eerste lijdensweek, op de laatste schooldag voor Pasen. En noem maar op... Het licht is in de wereld gekomen en het dringt door tot in de duisterste schuilhoeken van ons bestaan; het zaad is in de zwarte aarde neergelegd, maar het breekt door alle donkerheden heen naar een heerlijke verrijzenis. En ga maar door... Op de derde, hun beider jongere vriend en ook hun beider medeplichtige, had dat fraais altijd diepe indruk gemaakt. Dat was een van de redenen waarom... waarom het einde komen moest. Zo'n vent was immers in staat op een kwade dag er alles uit te gooien, alleen omdat het licht in de duisterste schuilhoeken doordringt, omdat het zaad door alle donkerheden heen breekt.

Natuurlijk moest ook zijn eigen broer van iedere aula-toespraak zwaar onder de indruk zijn. Hij was zo'n jongetje, dat altijd trouw naar de zondagschool ging en toen hij daar te groot voor was naar een of andere kerkelijke jeugdclub. Van hem viel dus nog wel eens iets op te vangen over de geestdrift van de jeugd voor de nieuwe kerk op het braakliggende terrein van de oude gasfabriek. Voorlopig scheen die geestdrift zich vooral te ontladen in het ophalen van oud papier. Nu, ze konden hun gang gaan. Als de jeugd met oud papier kerken wilde bouwen hoefden hij en de ander zich niet ongerust te maken over een eerstesteenlegging binnen het jaar.

Toen hij door de vijfde klas heen was lag het terrein van de kerk er nog even verlaten en verwaarloosd bij als op die avond in de herfst - wat dat betreft kon hij of er niets gebeurd was examen doen. Daarna wèg - een kamer in de stad. Niet meer vlak bij huis die plek onder het woekerende struikgewas. Geen aulaplechtigheden meer, waar een eigen broer zich schuiven kon op de plaats van... Weinig of geen kans op een dag opeens tegenover de ander te staan,

[p. 17]

met de ander te worden geconfronteerd. Daarvoor in de plaats na de onvermijdelijke ontgroening allerlei feesten, vriendinnetjes, sterke drank.

Toch gebeurden er ook in de stad dingen, waarvan hij schrok. ‘Wat kan jij ruw doen,’ zei een meisje dat toen het er op aan kwam niet bleek te willen. ‘Je leek wel... nee, dat zeg ik niet. Weet je, dat ik werkelijk bang voor je was?’ Daarna beheerste hij zich weer, altijd en tegenover iedereen. ‘Waarom praat je toch nooit,’ zei een ander meisje. ‘Je lijkt soms zo... zo verschrikkelijk alleen. Weet je dat ik af en toe medelijden met je heb?’ Ook dàt kind moest hij dus ontvluchten, maar er bleef nog de drank.

In een voorjaarsnacht liepen ze, toen alle café's waren gesloten, met hun drieën een park in. Er was iets, dat hem waarschuwde van het struikgewas vandaan te blijven. Daarom dreef hij zijn beide metgezellen naar een groot grasveld, dat door een verre lantaarn flauw werd verlicht. En daar ging een van hen toen liggen overgeven.

Het was een tamelijk lange, slanke knaap; hij kon zich nog maar al te goed voorstellen, hoe de tengere figuur als een slachtoffer voorover had gelegen in het gras, zijn gezicht boven een perk. Maar wat hij zelf had staan oreren kon hij zich met geen mogelijkheid herinneren. Dat wist hij alleen uit het verhaal van zijn beide vrienden. Volgens hen was het een lange redevoering geweest, een speech die blijk gaf van meer esprit dan iemand ooit bij hem zou hebben gezocht. Ze waren die nacht minstens even dronken geweest als hij, maar onbetrouwbaar klonk het niet wat ze erover vertelden.

Dat wat naar buiten is getreden, zo moest hij geheimzinnig fluisterend begonnen zijn, gaan we begraven. We gaan het begraven, want anders brengt de dag het aan het licht. We gaan het begraven, mijne vrienden, en dat wordt het einde. We doen er aarde overheen en daarmee is het uit.

En ze hadden er aarde overheen gedaan, over het vuil dat naar buiten was getreden. Alle drie lagen ze voorover in het gras en hun gespreide vingers klauwden diep in de zwarte grond. Wiens hand had het duistere ding naar boven gebracht? Hij wist alleen, dat hij het in zijn hand had genomen, dat hij was opgekrabbeld en het tegen zijn hart had gedrukt. En zo had hij dan een nummertje Hamlet, Prince of Denmark weggegeven: that skull had a tongue in it and could sing once. Dat kòn hij, zelfs met een dronken kop, want ze hadden het drama op de Engelse literatuurles uitentreure gelezen en aan de schoolopvoering had hij zelfs meegewerkt. Kijk hoe die knaap het ding tegen de grond smijt, of het de schedel is van Kain, de eerste moordenaar.

Nu ja, dat was allemaal tot daaraan toe. Over Kain scheen hij in ieder geval zijn mond te hebben gehouden, die had hem destijds onder Engels al zwaar genoeg op zijn maag gelegen. Hij had er zelfs het verhaal in de Bijbel op na gelezen; op een van de eerste bladzijden stond het. ‘Ben ik mijn broeders hoeder?’ had de eerste moordenaar gevraagd. En God antwoordde: ‘Hoor!, het bloed van uw broeder roept tot Mij van de aardbodem.’ Hoor!...

Wat de kleine ronde schedel was geweest, die hij zo teder had staan aaien

[p. 18]

om hem vervolgens weg te slingeren of hij zijn vingers had gebrand? Een bloembol waarschijnlijk, een doodgewone bloembol, die de dag tevoren door de gemeentewerklui in het omgespitte perk was gestopt. Op handen en voeten over de aardbodem kruipend had hij het ding weer opgezocht om het voor de tweede maal te kunnen begraven. En dat alles onder het uitstoten van kreten, die zijn makkers als esprit in de oren hadden geklonken.

Laten we er aarde overheen doen, maar dat is niet het einde. Laten we het gat dichtgooien, maar daarmee is het niet uit. Het licht is in de wereld gekomen en tot de duisterste schuilhoeken dringt het door; alles wat verborgen is brengt het aan de dag. Het zaad is in de zwarte aarde gelegd, maar het breekt door alle donkerheden heen naar een heerlijke verrijzenis en eens staat er hier een kerk. Zien jullie wel, niet aan de rand bij die struiken, maar hier in het midden. Niet van de offervaardigheid, maar van de geestdrift moeten we het verwachten, niet van de briefjes van vijfentwintig, maar van het oude papier. Je kan het geloven of niet geloven, maar hier in het midden verrijst de kerk.

Toen dat alles hem onder veel gelach en geplaag werd opgedist waren ze alle drie nuchter en kon hij zich beheersen. Maar hij schrok wel zó erg, dat hij nog voor het paasvakantie was naar huis toe reisde. - naar huis toe vluchtte.

Het knaapje Guus zat nu in de tweede klas en het liep nog altijd naar die jeugdclub. In deze dagen had het hart en mond vol over de zeer uitzonderlijke paaswijding, die het beleven ging, en waarvoor het iedereen die nog geen twintig was mocht uitnodigen.

‘Daar had ik nog net behoefte aan,’ gromde zijn oudere broer.

Pas toen het tot hem doordrong dat het ceremonieel zich achter de oude gasfabriek zou afspelen kreeg hij belangstelling. Op een schone lentemiddag sjokte hij dus als zijn broeders hoeder achter het jongetje aan het terrein op. Het maakte hem nog altijd onrustig, die struiken aan de rand te zien. Tussen de samenstromende jeugd zag hij kans zich te verschuilen.

Ergens in het midden werd een soort allesbehalve stille omgang gehouden. Dat was dus de plaats waar de kerk verrijzen ging. Iemand hield een toespraak, waarin geen enkele van de bekende kreten ontbrak, al hadden ze hier dan een enigszins andere klank dan in de aula. Hoor!... Het licht. Het zaad. De geestdrift van de jeugd. Ditmaal geen oud papier. Het ging er om, dat de jongeren alles wat verkeerd en zondig was in hun leven opruimden, dat zij het radicaal uitroeiden, met wortel en tak, en daar kwamen dan nog andere pleonasmen bovenop.

Hij begon pas bang te worden toen de spreker de symboliek trachtte uit te werken. Het gaat er dus om, dat we met Gods hulp de zonde uit ons leven weg doen, dat we die uitroeien. Om dat in beeld te brengen zullen we vanmiddag al het verkeerde opruimen, dat zich in de loop van de jaren op dit terrein verzameld heeft. Jarenlang is dit veld, dat in het centrum van ons

[p. 19]

dorp is gelegen, een schandvlek voor ons dorpsleven geweest. Nu gaan we dat alles opruimen opdat er plaats komt voor onze kerk. Met wortel en tak roeien we het onkruid uit. We verzamelen het in een diepe kuil, die we vanmiddag met ons allen zullen graven, en dan ontsteken we vanavond het louterende paasvuur.

Geen spier van je gezicht vertrekken, waarschuwde hij zichzelf.

Als hij lid geweest was van die beroerde jeugdclub zou hij nu kunnen ingrijpen. Dan zou hij dat jong die bijl uit zijn handen kunnen trekken en ermee aanvallen op een andere plek. Och wat, daar waren ze ook al bezig. De kring om hem heen had zich toegesloten.

Toekijken, niet weglopen want ook dat trekt de aandacht, gewoon en onopvallend doen.

Aan alle kanten werd de beschuttende woekering weggehakt en in het midden was nog geen kerk, die een toevlucht kon wezen.

Toekijken moest hij toen juist op die plaats de eerste schop in de aardbodem werd gestoken. In de aardbodem die riep en geroepen had. Hoor!... Waar was de ander? Dit werd dus het begin.