Ontmoeting. Jaargang 14

[p. 322]

Okke Jager
Ergens goed voor

‘Het zal wel ergens goed voor wezen,’ zei de bakker.

Ik wist niet wat goed voor wat was, maar ik stak twee linkerhanden uit naar het brood om het vervolg van zijn verhaal te ontwijken. Hij trok de deur voor mij dicht, iets te nadrukkelijk, alsof niet ik, maar hijzelf een punt achter het verhaal had gezet.

Ik trok van de weeromstuit een stuk van het brood af en verkruimelde het onder het lopen naar de tuin: ik wilde vogels lokken om hun zang op te nemen op mijn bandrecorder. Maar elke vogel vluchtte voor mijn microfoon de hoogte in, alsof de natuur eigenwijs haar stand wilde ophouden tegenover de techniek. Toen één vogel in de vlucht naar boven bleef steken op een tak, liep ik er haastig heen met de microfoon uitnodigend in mijn hand. Maar ik struikelde over het snoer en viel tot mijn middel in de vijver. Alleen mijn ‘help’ kwam op de band.

Toen ik mijn natte broekspijpen uitschudde, kreeg ik voor het eerst dat eigenaardige gevoel, waardoor mijn leven zou veranderen. Ik keek tussen de twee struiken door, die achter in mijn tuin staan. Ik zag de oude man, die daar dagelijks passeerde. Hij bleef stilstaan, met zijn rug naar mij, om ergens naar te kijken. Dat deed hij elke dag, op diezelfde plaats. Ik wist nooit, waarnaar hij keek. Hij keek rakelings langs het grijze huis van de juffrouw met het koffertje heen. Terwijl ik mij voor de zoveelste maal afvroeg wat daar te zien zou zijn, sprong plotseling dat vreemde gevoel als een koude rilling vanaf mijn middel omhoog, alsof de vijver haar schade moest inhalen. Ik dacht: die twee struiken staan precies andersom als zopas. De oude man liep door als altijd, maar ik bleef staan, de broek plakkend tegen mijn benen. Al mijn zintuigen stonden iets van zichzelf af aan mijn ogen. Ik keek ze uit mijn hoofd. Het kon niet waar zijn. Maar de struiken stonden roerloos op de verkeerde plaats. Had ik van die grootste struik niet vaak met een onverklaarbare weemoed gedacht: wat steken die takken scherp af tegen de lucht? Er was geen lucht meer om tegen af te steken. Het grijze huis van de juffrouw met het koffertje stond levensgroot achter de grootste struik. En de kleinste had de hemel achter zich gekregen. Ze hadden vliegensvlug geruild, terwijl ik in het water viel. Ze hadden op dat moment gewacht, - vanaf wanneer al?

Ik durfde mij niet te bewegen. Ik vreesde dat dan de hele tuin in beweging zou komen. Als de bakker een kwartier later was gekomen, had hij niemand thuis getroffen. Ik had nog steeds een stuk brood in mijn hand, maar de vogels waren niet teruggekeerd. De spoelen op de bandrecorder draaiden voor niets, almaar naar rechts. Rechts? Ik keek naar de moedervlek op

[p. 323]

mijn rechterhand. Daarmee had ik destijds de verkeersregels over rechts en links geleerd. Ik keek nog elke keer heel snel naar die vlek, als iemand zei: rechts af. Het was nu niet meer nodig, maar die vlugge blik was bij mij met het rechts-af-slaan samengegroeid. Als ik niet naar mijn hand had mogen kijken, had ik nooit meer ergens naar rechts kunnen gaan. De kleinste struik stond onherroepelijk rechts. Maar hij had vanaf mijn wittebroodsweken links gestaan. Een moedervlek kan niet liegen.

Toen het donker werd, ging ik naar binnen en sloot langzaam de gordijnen. De nacht kent geen rechts of links. Overdag ben ik vaak onhandig, maar in de avond word ik wakker. Er is geen nieuws onder de zon, maar wel onder lamplicht.

De volgende morgen trilde het gordijnkoord in mijn vingers. Ik vermande mij en trok met één ruk de gordijnen zo wijd mogelijk open. De struiken stonden nog verkeerd. Ik zou er die dag over moeten spreken. Zou ik het proberen met de bakker? Hij leek mij er geen man voor. Ik begon liever bij de buurman, die in Indië was geweest. Ik formuleerde mijn vraag onder het scheren. Hij gaf een uur later een beleefd antwoord. Hij had nooit zo speciaal op die struiken gelet. Het speet hem, dat hij mij niet van dienst kon zijn. De werkster overtrof zichzelf. Ze zei lachend, dat er geen sporen van een struikrover te zien waren. Mijn buurvrouw rechts - althans mijn buurvrouw aan de kant van de kleinste struik - nam er de tijd voor. Ze keek van de ene struik naar de andere, zodat ik dacht dat zij haar hoofd al schudde. ‘Ik zou bijna zeggen: U hebt gelijk,’ zei ze tenslotte.

‘Bijna?’ vroeg ik. ‘Het kan niet waar zijn,’ zei ze, ‘wij moeten ons vergissen.’ Ze keek mij aan, alsof het woord ‘bijna’ een stempel op haar leven had gezet. Dat was misschien ook wel zo.

Ik ging in de serre zitten, waar geen klok was. Ik dacht: ik moet mij vergissen, ik heb mijzelf bedrogen. Maar tot hoever strekte dat bedrog zich uit? Bleef dat achter in de tuin? De lege plek in mijn bed was rechts. Ik had sinds het vertrek van mijn vrouw ook overdag altijd een lege plek aan de rechterkant. Maar het was een leegte die zich niet opdrong. Die leegte was er even vanzelfsprekend als er bij anderen een vrouw was. Zou de oude man weer stilstaan, tussen de twee struiken, om elf uur? Wie zou hij zijn? Er woonde in mijn straat niemand, die een baard had, zoals hij. Ik voelde mij langzaam koud worden, toen hij om elf uur nog niet langsgekomen was. Hij had nooit een dag overgeslagen.

De volgende dag kwam hij weer niet. Na wat er met de struiken gebeurd was, zou hij nooit meer komen. Hij zou nooit meer kijken naar iets dat ik niet zien kon.

Zou ik aan de juffrouw met het koffertje vragen, of zij iets wist van die oude man? Zou zij hem ook missen? Zij kwam zo nu en dan naar buiten en het was nooit te voorspellen of zij het koffertje bij zich zou hebben.

[p. 324]

Twee weken geleden had zij het voor het laatst meegenomen, en ik had mij weer afgevraagd wat zij doen moest met een koffertje, dat zo opvallend klein was. Ik moest het haar maar eens vragen, van de oude man of van de struiken. Over het koffertje zou ik nooit iets durven zeggen. Zij droeg het met zo'n nonchalante bedachtzaamheid, dat er niet over te praten viel. Ik wachtte een dag, voordat ik tussen de twee struiken ging kijken of ik haar in haar kamer kon zien. De struiken stonden stevig geworteld in de grond. Wie had er voordeel aan kunnen hebben om ze ongemerkt te verwisselen? Ik moest te weten zien te komen, wie ze vroeger hier geplant had. Ik belde de tuinman op; hij wist van niets. Ik vroeg het aan de buurvrouw aan de kant van de kleinste struik. De struiken hadden er al gestaan, toen zij haar eerste baby verwachtte. De tijd daarvoor kon zij zich blijkbaar niet meer te binnen roepen. Wist nu niemand, wie die struiken daar destijds had neergezet? Ze zonden daar maar domweg zonder zich voor te stellen en zonder zich te verontschuldigen. Iemand had gezegd: die rechts en deze links, - en daar hadden ze zich jarenlang aan gehouden. Niemand wist meer, wie dat gezegd had. Waren zij zelf het nu ook vergeten?

Ik ging de volgende dag weer tussen de twee struiken staan kijken naar het grijze huis van de juffrouw met het koffertje. De twee andere overburen hadden al gezegd, dat ze nooit speciaal op dat struikgewas hadden gelet. Kijkt er dan nooit iemand naar zulke struiken? Zelfs de oude man had altijd met zijn rug er naar toe stilgestaan.

De postbode zei: ik heb andere dingen aan mijn hoofd. Hij droeg zijn zak als een pelgrim naar de eeuwigheid en keek niet meer achterom. De vogels vlogen laag over, maar moesten het geheim als een bom-lading bij zich houden. Dat struiken zouden gaan lopen, was te dwaas om los te lopen. Ik stelde mijn vraag aan meneer van Pijkeren, en zei daarbij volgens hem: meneer van Kijperen. Kan iemand die letters verwisselt ook struiken verwisselen zonder het zelf te merken?

Ik ging twee dagen later weer kijken, of de juffrouw met het koffertje voor het raam zou gaan staan. Ik zag haar niet en daarom durfde ik aan te bellen, maar ze deed onmiddellijk open. Ze moest al vlak achter de deur hebben klaar gestaan. Ze vroeg, waarom ik elke dag bij haar naar binnen stond te gluren en waarom ik niet uit werken ging en waarom ik mijn vrouw niet terug haalde uit Leeuwarden. Ik wist niet dat mijn vrouw in Leeuwarden was, maar ik zei: u moet niet altijd vragen waarom. De radio drong vanuit haar kamer de gang in: de voetbalwedstrijd Holland-Zweden. Ik vroeg mij af, waarom zij naar zo iets had zitten luisteren, al leek het koffertje wel wat op een voetballerskoffertje. In Zweden moeten ze links houden. Dat bleef mij bij, totdat de bakker belde. Hij was mijn laatste hoop. ‘Het zal wel ergens goed voor wezen,’ zei de bakker. Ik vroeg: ‘Zegt u dat ook, als u in de oven valt?’ Mijn gedachten duwden hem er al in, hij zei: ‘Daar ben ik dan zelf bij.’ Dat deed de deur dicht en hij ook.

[p. 325]

Na drie weken ging ik naar de politie. Toen ik mijn verhaal gedaan had, zei ik: ‘De verkeersregels over rechts en links zijn willekeurig. Als u het omgekeerde zou voorschrijven, zouden ze niet minder juist zijn. Het zijn spelregels die alleen gelden voor de mensen die meespelen. Struiken staan daar buiten. Buiten spel. Maar zij moeten wel gehoorzamen aan de regel dat wij, mensen, in de werkelijkheid die wij zien de werkelijkheid zien. Zouden mijn struiken daar plotseling een spelregel van gemaakt hebben en daarna buiten spel zijn gaan staan?’

Eén agent schreef alles op, en een andere zei: ‘U moest maar verhalen gaan schrijven.’ Toen begon ik de struiken te haten. Ik dacht: je bestaat pas, als ze van je houden; die struiken bestaan niet meer. Maar ik zag ze elke morgen weer staan wachten op de oude man die niet meer kwam. Zag ik ze, omdat een mens ziet wat hij verwacht te zien? Maar op dat allereerste moment na de val in de vijver had ik in elk geval zo'n verwisseling niet verwacht. Het was alsof mijn hart naar rechts sprong, zoals de kleinste struik het één ogenblik daarvóór gedaan moest hebben. Maar wat ik bij de struiken zag, kon geen projectie zijn van mijn verwachting, geen wensdroom, geen poging van de natuur om tegenover mijn verspringend hart het evenwicht te herstellen.

Ik stak het broodmes in mijn binnenzak. Straks zou ik de struiken daarmee bij de wortel afsnijden.

Ik liep de tuin in, maar keerde bij de vijver weer om.

Ik zei tegen het broodmes: nee zus, nog niet.

Ik probeerde mij in te leven in een plant. Toen dat niet wilde lukken, begon ik mij in een dier in te leven - een eiland halverwege in de stroom waar ik overheen wilde springen. Ik begreep dat de onderscheiding tussen rechts en links voor een dier niet bestaat. De ruimte van een dier kent alleen een boven, een beneden, een voor en een achter. Ik las bij psychologen, dat een dier, als er aan de zijkant iets opduikt - een gevaar of een prooi - zich er af of er heen wendt, zodat het onmiddellijk weer iets àchter of vóór zich is geworden.

Het dier leeft niet met de dingen die terzijde zijn gelegen en heeft daarom een symmetrisch gelaat en een symmetrische houding. Een hond kan niet naar mij knipogen. Voor een plant moet er dus in elk geval geen rechts en links bestaan. Mijn struiken waren naar voren gekomen, of ze hadden een paar stappen achteruit gedaan. Ze hadden hun situatie niet bekeken vanuit de mijne. Ze waren met één sprong de ruimte van het dier ingegaan. Of misschien wel met twee sprongen in de ruimte van de mens terechtgekomen. De plantenwereld was aan ruimtevaart begonnen. Het gezaaide had het land aan de aarde gekregen. Mijn struiken waren de voorlopers van een nieuwe beweging die maar één punt op haar programma had: beweging.

[p. 326]

Ik aanvaardde dat zonder strijd, omdat ik anders had moeten aannemen dat ik zelf de voorloper van een nieuwe orde was, pionier in een andere ruimtelijkheid, en dat was onmogelijk. Ik gunde de eer aan de struiken. Maar ik haatte ze er des te meer om.

Ik liep de tuin in, met het broodmes in mijn binnenzak. Maar bij de vijver keerde ik om. Ik zei: nee zus, nog niet.

Ik wilde verhuizen. Waarom zou ik hier blijven, nu de oude man toch nooit meer voorbij kwam? Ik moest een formulier invullen aan het loket. Het gezicht van de ambtenaar was zeer asymmetrisch. Hij knipoogde naar binnen toe, naar zichzelf. Ik wist dat velen in dit gezicht zouden willen krabben met tien vingers. Er kwam een hand door het loket die duidelijk bij het gezicht hoorde, een hand die meer wist wat ze wilde dan wilde wat ze wist. Een vinger als een beest lag op mijn formulier: ‘daar, rechts, moet u ondertekenen, rechts is aan deze kant.’ Wilde de man een grapje maken, voorzover hij daartoe in staat was? Was dit een uitschieter van de humor, die achter het loket op haar laatste benen liep?

‘Rechts is aan deze kant,’ zei hij. Ik zag alleen maar die vinger, wijzend naar de lege plaats op mijn formulier. Plotseling nam ik zus uit mijn binnenzak en sloeg uit alle macht op die beestachtige vinger, alsof ik die bij de wortel wilde afsnijden en mijn handtekening schrijven met bloed. ‘Het zal wel ergens goed voor wezen,’ zei ik.