Ontmoeting. Jaargang 14

[p. 261]

Frank Daen
Romanfragment

Beneden scheen er weer ongenoegen te zijn. Gestoord in zijn concentratie stond hij op en liep doelloos naar het raam. Toen hij in het kozijn ging zitten, werd zijn blik opnieuw getroffen door het scheefstaande hardstenen paaltje op de binnenplaats. Achtkantig was het, met een halve bol tot een bewonderenswaardig gladde kop. Als kleine jongen had hij het lang vergeleken met een kaal hoofd en later met een kinderkontje en zolang Bettie daarom bleef giechelen, had hij zijn vondst triomfantelijk herhaald. Het was op een zondagmiddag geweest en Bettie hield dat geheimzinnige lachen met opzet vol toen oma voorbij kwam en, nieuwsgierig als ze was, vroeg. Op de draai om zijn oren, die hij daarop van haar kreeg, was hij min of meer trots geweest. Die was hem toch wel de erkenning van zijn mannelijke overwicht op Bettie, die altijd voelen liet, dat ze ouder en eigenlijk zijn tante was, waard geweest.

In die tijd stonden er nog bespannen wagens op het hof. In een loods wist hij nog een paar borden te liggen, die hij, toen hij pas lezen kon, wel honderd keer gespeld had

J. BISANG - ZAND EN GRINT

Later stond er deftig op de auto's: Handel in Bouwmaterialen.

Merkwaardig dat zo'n obstakel voor de auto's daar nu nog stond, van iedere functie beroofd. Grootvader kon er natuurlijk geen afstand van doen uit piëteit tegenover zijn paarden. Die had een zwak voor alles wat oud en eigenlijk uitgediend had, zoals zijn onttakelde molens aan de haven en wallen. En dan zijn liefde voor kwasie-antiek. Toch zat er wel iets aardigs in, dacht hij glimlachend.

Tegen die snertpaal was hij ook eens onbesuisd opgevlogen, zodat hij een groot litteken aan zijn knie had. Met zijn vingertoppen kon hij het door zijn pantalon heen voelen, want het was niet mooi gehecht. En vreemd, of het nu door al die gebeurtenissen kwam, het paaltje was hem sympathiek geworden. Een deel van zijn leven, waaruit al zoveel persoonlijks verdwenen of herinnering geworden was.

In de klimop ritselde een muis. Hij sloeg er een paar maal in met zijn liniaal, zodat het fijne cementstof eruit vloog. Bij het naar binnen gaan bonkte zijn hoofd tegen het lage raam. Au, hoe dikwijls zou hij zijn kop nog daaraan stoten? De kartonnen tekst vlak voor zijn ogen weerhield hem ervan te vloeken. Hij betrapte zich erop, dat hij soms vloekte, zonder het woord uit te spreken of zelfs zonder het maar te denken. Gek, zoiets bestond. Niet vloeken en toch. Hij had weleens de indruk gehad dat grootvader, wanneer hij soms buiten zichzelf tegen de knechts schold, eigenlijk ook vloekte en

[p. 262]

daarna dan uit ontevredenheid over zichzelf een tijdlang zo stug bleef.

Onnodig roerde hij in het kopje lauwe thee, dronk het dan in één teug leeg en keerde terug tot zijn vertaalwerk.

‘Hard werken en jezelf blijven, dat is de enige manier om er door te komen’, had Henk's vader gezegd. Fijne vent. Werken en jezelf blijven. Hij dacht na. Wel was de afstand van moeder en al de anderen te groot geworden om nog te overbruggen, maar was hij iemand, laat staan zichzelf?

- ‘Laten we er maar niet te veel over praten’ - hoorde hij oma weer zeggen, ‘tenslotte is het toch je moeder’. Dat oordeel, jaren geleden uitgesproken, had hem er de ogen voor geopend, dat hij een buitenstaander in dit huis zou blijven, dat hij op zichzelf was aangewezen.

Bloedheet was het die middag. Nog zag hij zich op slechte schoenen over de klinkers van de kanaalweg sloffen. Lopen, lopen. Niemand zou hem op deze tijd hier zien en natuurlijk ook uit zuinigheid. Langzaam, heel langzaam groeide het contour van de ophaalbrug aan de horizon. Daarachter was het. Hij probeerde iets te vinden dat hem kon bezig houden. Iets om naar te kijken of aan te denken. Het lukte niet. Het pak was moeilijk te hanteren. Het was te zwaar om lang aan één hand te dragen, maar weer net iets te groot om er de arm omheen te slaan. De striemen stonden in zijn vingers. Dat er voor hem niet een stukje goed pakpapier was. Stel je voor als die kranten scheurden, dan stond hij voor aap met een stapel damesondergoed. Hij sloeg op zijn broekzak. Ha, daar was de amerikaanse zeep, die hij achterover gedrukt had met nog een pakje sigaretten. Zo nodig kon hij de wacht daarmee omkopen, maar afschepen liet hij zich in geen geval. Desnoods zou hij het pak afgeven en zich ergens achter het kamp onder het prikkeldraad doorgraven. Onzin natuurlijk. Allemaal onzin.

Toen de draadversperring in zicht kwam, bleef er van zijn heldhaftigheid niet veel over. Hij was een lafaard. Hij voelde het duidelijk. Hij durfde niet meer en moest vechten tegen zijn tranen. De wacht ontving hem glimlachend. Een dikke kerel was het in een blauwe overal met een helm op. Hij taxeerde, dat hij, zo aan z'n kop te zien, in het dagelijks leven melkboer ergens in het westland was. Lachwekkend die stengun, dacht hij, het is toch geen oorlog meer. - ‘Natuurlijk jô, de poort gaat zo open, ga daar maar staan.’ Hij moest nu maar zien, dat hij zó bij dat armetierige groepje kwam te staan, dat ze hem van de weg af niet konden zien. Het stofzand sloot boven zijn schoenen dicht. Dat was koel. Het stonk naar ontsmettingsmiddelen, carbol, lysol, alles door elkaar. Achter de draadversperring liepen weer twee BSers, een stengun aan de schouder. Vrouwen bewaken met geweren, dacht hij, wat een heldhaftigheid. Moeder, die geen kip kwaad kon doen en al bang was voor een vette spin. Hij voelde zich mèt haar diep vernederd. Waren ze allebei maar dood. Nee, dat was ook geen oplossing, want als je zo ineens voor God kwam te staan, dan liep het zeker ook niet best met je af. Hij voelde zich onpasselijk worden.

[p. 263]

In de keet van de wacht werd gekheid gemaakt. Een paar emmers rinkelden. Telkens klonk er een luid gelach op en er waren duidelijk een paar gierende vrouwenstemmen te horen. Dat viel toch weer mee, dat gedetineerden zo'n plezier konden hebben. Die schelle lach was natuurlijk van die vrouw, die met een werkemmer op een holletje naar buiten kwam. Ze had een lange bos sluik blond haar, die ze al lopend met haar hoofd uitschudde. Ze liep opvallend met kleine huppelpasjes. Haar heupen wiegden. Opeens wist hij, dat het geen nette grappen waren geweest, zoëven. En hiertussen leefde zijn moeder nu al zoveel weken. Hij was er zeker van, dat ze onschuldig vastgehouden werd. Je kunt niet alles geloven, wat de mensen zeggen, had Bettie gezegd. Het is niets dan gemeniteit van de buren en ze komt heus wel weer gauw terug.

Hij schoof met de rest het hek door en op een lange bank moesten ze allen gaan zitten. Eerst namen opgeven en dan de beurt afwachten.

Tja, wachten, wachten. Jarenlang had hij nu al gewacht, ook nadat hij het wist. Toen hij die namiddag snikkend op bed lag, was opa bij hem gekomen. Eerst had hij de kamer op en neer gelopen en toen was hij bij hem gaan zitten zonder wat te zeggen. Zo nu en dan streek hij met zijn handen over de dijen, naar de knieën en weer terug. Het eelt kraste over de stof. Het leek telkens of hij op wilde staan, maar dan toch maar weer zitten bleef. Of dat hij praten wilde, maar zijn woorden weer inslikte. En dit had hij gezien ondanks zijn gesloten ogen.

Dan ineens had hij de arm om hem heen geslagen en gezegd ‘Mijn jongen, mijn jongen. Hoor je, hier is je tehuis’.

- ‘Is het dan waar geweest, is het dan toch waar geweest, had hij geroepen. Nee, het is niet waar en moeder komt wel terug.’

- ‘God weet het’, had opa gezegd. ‘Zijn hand drukt zwaar op ons. Laten we maar zeggen, dat wij het niet weten. God kent de harten der mensen en hij gaat met ieder van ons in het gericht op Zijn tijd. Daar hebben we voor onszelf genoeg aan. Ik geloof dat je moeder de schijn tegen zich heeft en dat is vandaag de dag helaas een lelijk ding. Het kan nog wel lang duren tot er een andere rechterlijke uitspraak komt. En misschien heeft je moeder anders gedacht en gevoeld dan wij, dan de mensen hier, omdat ze een duitse was. Ja, ja, het heeft onze naam veel schade gedaan en ik kende ze zo weinig. Sinds je vader weg gegaan is, was ze bijna een vreemde voor me. Ik geloof het nog niet jongen en jij moet het beslist nooit allemaal geloven. En als je het moeilijk hebt kom je maar bij mij. Wij zijn nu je ouders. De rechter heeft het uitgesproken. Oma is nu eenmaal ziekelijk. Ze heeft ook zoveel doorgemaakt. Aan haar zul je niet zoveel hebben. Maar wij mannen moeten sterk zijn. Wij begrijpen elkaar gemakkelijker dan de vrouwen ons. Hoor je Jan, kom maar gerust jongen.’

Dan zakte hij weer terug in het voor hem veel te kleine oudhollandse stoeltje en wreef zich nadenkend over de dijen, zzzt, zzzt, gleden de handen heen en

[p. 264]

weer. Het gesprek was niet af en zou ook nooit afgemaakt worden. En opa zocht zeker in zijn gedachten naar teksten, maar kon er natuurlijk geen vinden of zij misten elke inhoud. Daarom zweeg hij, hoe kon het ook anders.

Die nacht had Jan zijn vuisten gebald tegen God. Hij vloekte zijn bestaan. Al wist hij dat dit een breuk betekende, het leek alsof hij die bewust wilde. Maar het erge daarbij was, tegen God viel niet te vechten. Toch gaf zijn tegenstand hem wat voldoening, althans voor zover dit in het mogelijke lag. Hij moest zich teweer stellen tegen het onrecht hem aangedaan. Toen hij zes jaar oud was, was hij al in opstand gekomen tegen het ‘Jacob heb ik liefgehad en Ezau heb ik gehaat’. Hij had toen al instinctief gevoeld, dat hij een Ezau was, en dit onrecht had zich nu aan hem voltrokken.

- ‘God heeft een twist met ons,’ had oma iemand nagepraat. Maar die twist was toch niet van zijn kant gekomen. Het was heus beter, dat hij maar nooit geboren was of met een molensteen aan zijn hals in de zee geworpen, dat wist hij nu. Voor de zonde, die hij nu deed, was immers geen vergeving. En het was zó gemeen, zo vals als het maar kon. Hij, het slachtoffer, had toch de schuld. Waarom? Omdat het zo moest. Moest het zo zijn? Maar dan was het met moeder ook zo gesteld. Nu begreep hij, dat ze daarin samen hoorden. En in die lotsverbondenheid zocht hij houvast. Een poging tot houvast. Van nu af aan zou hij bewust proberen van het leven wat te maken. Hij voelde dat hij niet langer kind was en dat hij er recht op had te leven.