Ontmoeting. Jaargang 14

[p. 239]

J.E. Niemeijer
Resurrectie op een avond

Het regende, maar het waaide niet, de temperatuur was aangenaam, een beetje broeierig, maar juist niet hinderlijk en het lopen tussen de voortschuivende mensenmassa's, in de stroom en langs de tegenstroom had aanvankelijk een zekere bekoring, maar wekte allengs lichte verwarring. Het kunstlicht verdoezelde veel, maar accentueerde ook bepaalde details, in het bijzonder de gezichten, niets zeggende en markante. Een spel was het, te trachten ze thuis te brengen, de levensomstandigheden, ook het karakter en de instelling van elk van deze mensen te lezen van de gelaatsuitdrukking, de houding, heel het voorkomen. Een spel zonder einde, een vragenspel zonder antwoorden dat niettemin iets van spanning had, maar de onmogelijkheid om enquêterend zijn vermoedens te toetsen aan de werkelijkheid wakkerde na verloop van tijd het besef van eenzaamheid aan.

- Het is niet waar, bedacht hij, - Het modebegrip dat de grotestadmens eenzamer is dan de dorpsbewoner. Dorpelingen zijn slechts dan in een gemeenschap opgenomen, wanneer zij er door geboorte en ontwikkeling thuis-behoren, een moeizaam te bevechten status, die iemand die van buiten komt niet licht verwerft. In dorpen kent men kasten en stammen, iedere stam zijn stamhoofd. Eerst de tweede generatie slaagt er veelal in zich thuis te voelen. Men is dan zelf tot een stam uitgegroeid. Het is trouwens lang niet overal hetzelfde, de Rijnstreek en de Veluwe of de Graafschap, het maakt een groot verschil.

Hij glimlachte en trachtte opnieuw zijn aandacht op zijn omgeving te richten, de gelaatsuitdrukkingen, verweerde en gecultiveerde gezichten, de moeilijk te herkennen nuances die intelligentie verrieden, de zorgvuldig en zelfs smaakvol geretoucheerde facades die een verbazingwekkende leegte niet konden camoufleren. Shadow, baarden en snorren, maar dat was het niet, glanzende knikkerogen, het zat in de buurt evenals onbenulligheid en molligheid elkander dikwijls raakten. Rimpelloze gaafheid en intellect schenen reeds op jeugdige leeftijd moeilijk te rijmen.

Hij zocht reeds naar de kleuren. Toch weer een optisch scherp portret, niet van een bepaald model, maar van de model, die zich in zijn fantasie steeds duidelijker aftekende, impressionisme, maar niet als zodanig herkenbaar, een groenzwarte gloed over de haren, maar de roodbruine was ook goed. In elk geval de gloed die gezondheid aangaf, niet iets frêles, iets zwoels maar een sterk beeld zwemend naar koelte, de mond smal, maar met een nauw merkbare afbuiging naar beneden, het humor-plooitje.

Hij zou het willen meten, het beeld dat hij zich al kijkend had gevormd, om toch maar niets van het geheel te missen, met zijn passer tot in punten de

[p. 240]

onderlinge afstanden bepalen, het copiëren, de plaats van iedere ontsnappende wenkbrauwhaar nauwkeurig bepalen, de intensiteit in schemering van elke schaduwpartij, de kinrondingen vatten in ellipsen, neusvleugels zouden geen moeite geven. Hij zag ze fotografisch scherp, maar het oog, het blinkertje, och, ook dat nog, één of twee maal scheel misschien maar dan zou hij het hebben, niet te scherp en niet te flets maar toch sprekend en dan, dan zou moeten blijken of het geleek. Hij zou terug lopen, misschien ook het atelier uitlopen om voldoende afstand te nemen en terugkerend opnieuw vergelijken. Zou het lukken? Hij dacht aan de uren van prutsend bijwerken, van accentueren en verdoezelen, telkens weer, van het moedeloos geheel wegkrabben van details en het tenslotte omkeren van het doek. Later... Later zou hij het bijwerken, afmaken, maar eerst zou hij een nieuw raam spannen, iets anders opzetten, nee, geen portret, geen mensen dit maal maar bloemen, azalea's in de meest exotische kleuren uitbollend achter en boven elkaar en daartussen de oude bloedrode rododendron waaruit... een gelaat tevoorschijn sprong, een mens in alle ongeremde uitbundigheid die zoveel kleur kan wekken, niet sereen maar overweldigend lachend, als een verrukkeling, een gek in een soort van heilige idioterie. Een mens dus, toch weer een mens, en hij keek ietwat wezenloos om zich heen. Voor hem de zebra, met sinaasappel-knipperbollen, de veiligheid. ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven.’ Ik ben de zebra met knipperbollen. Wandel maar stillekens achter Mij aan. Aan de overzijde is het licht, het cornerhouse, waar men koffieroom uit zilveren kannetjes schenkt.

Hij ging en zocht zich een plaatsje, een droog plaatsje. Droog was voldoende, want het was niet koud. Hij wilde de wind blijven voelen, maar evenzeer de piano beluisteren, nee niet beluisteren, slechts horen, iets Haydn-achtigs, iets aetherisch, speels als deze avond, waarvan de grimmigheid zo veilig ommanteld was.

‘Koffie’, zei hij. ‘Toe maar, koffie’. Geen pils en veel minder nog een roesje maar een injectie opwekkendheid, opgewekte helderheid. Ik zal toch weer styleren. Na alles te hebben uitgemeten en het volmaakte equilibre te hebben gevonden zal ik de beweging willen vangen en vastleggen, het oog zal de oogopslag moeten zijn en de houding het gebaar, de kleur...

Hij kreeg zijn koffie en verloor zichzelf, voor een ogenblik maar, maar het had iets onherroepelijks. Hij riep wel maar ontving geen antwoord. Degas, Cézanne, ook Modigliani in oranjebruine kleur, een jurk gespannen om een uitgegroeid figuurtje, dat scherp afstak tegen het licht, één, twee seconden en dan in de schemering verdween. Hij trachtte het op te bergen. Ergens, ooit, zou hij het weer opdiepen probeerde hij zichzelf te bezweren, maar de schoolmeester had het klassebord met een druipende spons in enkele halen diep-zwart gemaakt.

Hij rekende af en ging opnieuw de straat op. Zijn stappen hadden iets onzekers. De atmosfeer bleek eensklaps koeler en iets als een duizeling overviel

[p. 241]

hem, alsof hij na een langdurige ziekte voor het eerst weer buitenshuis was. Min of meer wijdbeens liep hij om steviger te staan en ondanks al het stadsrumoer ervoer hij zijn omgeving als één, waarin volslagen stilte. heerste. Hij verwachtte in de verte het blaffen van een hond, het loeien van een koe of rinkelende melkbussen te horen. De hemel was nog zwart, maar begon ze niet in het oosten, ergens achter gindse kantoorflat te breken in blauw met geel-oranje vlekken? Nog een ogenblik en de vogels zouden beginnen te fluiten.

Minder scherp zag hij nu de gelaatstrekken, want de afstand was groter. Het portret week terug in een landschap, een gracieus figuurtje in het groen en de vogels, de spelende vogels met gespreide vlerken dwarrelden over de voorgrond, oranje-bruine vlek tegen veel deinend groen. - Ik moet haar naar voren halen, dacht hij - Ze loopt me weg. Ze ontsnapt me, in de negentiende eeuw, in een landschap, in een genrestuk voor het veertigjarig huwelijksfeest. En het wordt steeds koeler. Het moet geonweerd hebben en de wind strijkt alles schoon, zwarte vegen over het schoolbord, een donkere nacht zonder sterren. Wat loop ik licht en moeilijk. Ik heb niet gedronken en toch zweef ik, maar ik heb moeite de juiste richting te bepalen. Waarom rijdt die man met groot licht, terwijl de sterren toch niet te vinden zijn? De vogels hebben zich ook al vergist. Nu is het luik in de hemel gesloten. Ze zijn opnieuw gaan slapen. De morgen is gekomen en zie, het is nog nacht. Wil je niet opstaan, blijf dan maar liggen. De boer keert al terug met zijn rinkelende melkwagen. Het wordt steeds vroeger, steeds vroeger en aan een nieuw begin valt niet te denken.

- Je bent nu al terug. Fijn dat je al terug bent.

Hij keek haar even verwonderd aan. - Fijn? Waarom fijn! En dan begreep hij haar. - Ik had nog wat willen schilderen. Ik was het stellig van plan, maar...

- Oh ja. Maar wordt het niet te laat?

- Ik geloof dat het al te laat is. Misschien ook te vroeg.

- Je hebt nu geen trek meer.

- Jawel, maar ik denk dat het toch niets wordt.

- Waarom zou het niet?

- Ik heb er te lang over door lopen meieren.

- En dan gaat het niet? Maar wanneer je het nu toch eens doet?

- Het zal niet lukken.

- Of alleen maar anders worden, dan je je voorgesteld had?

- Dat betekent een mislukking.

- Tenzij je begint met je het anders voor te stellen.

- Hoe?

- Dat moet je zelf weten. Maar denk je ook niet, dat elk doen beter is dan het wachten op dat, waarvan je niet weet of het ooit zal komen?

[p. 242]

- Wat dan?

- Het eerste het beste.

Toen hij haar aankeek trok haar mond in een nauw merkbaar plooitje naar omlaag en in haar anders dikwijls vermoeide ogen flonkerden de blinkertjes bij scheelzien af.

Hij schudde zich uit als een hond die gezwommen heeft en voelde de warmte terugkeren in zijn leden.

- Heb je nog koffie?

- Jawel. Sterke zeker. Zwarte?

- Toemaar. En dan jezelf graag.

- Ze keek hem vluchtig aan, alsof het onbelangrijk was.

- Wanneer het maar niet te lang is. Ik moet nog veel naaien. En moet de kachel er bij aan?

Hij schudde zijn hoofd. Alleen een paar schetsen. Heb je iets om aan te trekken in oranje-bruin? 't Geeft niet wat. Het mag ook over een tafeltje liggen. Dan moet je iets kiezen in hemelsblauw. Als het me niet zint, trek ik je het wel weer uit.

Op het atelier moest hij even op haar wachten. Terwijl het ongeduld op hem afsloop, voelde hij eensklaps opnieuw het gespannen gevoel van vreugde, de vaal-wit beschenen gezichten uit de tegenstroom. - De naastbijzijnden, dacht hij. - De naasten, hen, met wie ik alle gemeenzaamheid deel. Straks poseert ze en ik zal mijn eenzaamheid opdelen in tweeën. De houtskool zal het paneeltje in vlakken delen en langs haar parelmoeren huid zal ik haarscherpe lijnen trekken. Ze zal moe zijn, maar blij en ik zal haar oogopslag niet vangen, want ze is geschapen naar Gods beeld. Met het penseel zal ik het betasten en ik zal mij onderwerpen aan mijn ontoereikendheid. Al berustend zal ik kleuren mengen en geloven in mijn opstanding. Misschien zullen de sneeuwvlokken het doek toedekken met het onvoorstelbaar wit dat alle kleuren doet vervloeien. Misschien zullen alle lijnen samentrekken in een regenboog.

Schuchter kwam ze binnen.

Hij had haar nooit zo blank gezien.

- Ga zitten, zei hij op gedempte toon, bevreesd met zijn woorden iets aan te raken en het te beschadigen.

- Ja, zo maar. Laat die doeken, die kleuren maar. Zo is het mooi en goed. Je hebt het toch niet koud?