Ontmoeting. Jaargang 14

[p. 102]

Okke Jager
De wind moet het weten

De wind moet het weten, dat een open pastorie een Gevangenpoort is. Maar begrijpt dan verder niemand, dat er gedachten zijn die zo de diepten van het leven raken, dat het bijna fysieke pijn doet om intussen de gewone dingen van de oppervlakte te moeten uitvoeren? Is het niet onbegrijpelijk dat God geen ruimte maakt om ons te laten dóórdenken in de momenten van buitengewone helderheid, waarin men een roman zou kunnen schrijven, als het geen momenten waren? Er zijn ogenblikken van een verbijsterende zelfkennis en een angstwekkende helderziendheid, maar wat anders duidelijk is - wil je nog een kopje koffie? staat de vuilnisbak al buiten? - is dan vervaagd alsof wij, pas uit het ziekbed, naar buiten wankelen om onze plaats onder de schimmen weer in te nemen.

Hoe kon Christus tijdens zijn opstanding doeken opvouwen?

De wind moet het weten, dat het een grote benauwdheid is, zoals ons die van examens nog bijgebleven is, om gedachten te hebben die wel hier of daar beginnen, maar dan ergens tegen aan stoten en niet verder komen, en om dan niet te weten hoe er áchter te komen om ze voort te duwen.

De moderne kunst moet voor velen een bevrijding zijn, omdat nu ook zulke nog niet op gang gekomen gedachten daarin recht van bestaan hebben.

Er is in een pastorie te weinig ruimte voor het mysterieuze gevoel zelf niet meer te kunnen denken, omdat wij één ogenblik ons bewust worden hoe Iemand bezig is óns te denken. Wij worden maar even opgenomen in een groter geheel, zodat het verste dichterbij is dan het nabije, zoals bij een lezer de mensen uit het boek dichterbij zijn dan de mensen in de kamer.

Wij zien wel ergens een voorloper van de bliksemflits van de jongste dag die alles openritst en uiteenslaat met de binnenkant naar buiten, maar dan wordt er gebeld.

Men zou wakker moeten blijven. Misschien dat op een bepaald uur in de nacht de geremde gedachten plotseling weer op gang komen. In de nacht zijn er minder trillingen die haar van de wijs brengen. Er is niets nieuws onder de zon, maar soms wel onder de maan. Het is een verkwikking dat alle mensen slapen. Is die gedachte een moord? Was Jezus blij, als de nacht wegtrok achter de bergen en beneden Hem de geluiden begonnen van de ontwakende mensheid, een zondvloed die tergend van zijn voeten naar zijn borst steeg, terwijl de farizeeërs de draagbare radio's van hun gebeden naar de hoeken van de straat droegen? Er wordt gebeld.

Help, wij moeten weer vriendelijk glimlachen tegen inbrekers, die handenvol tijd stelen met een gezicht alsof zij tijd komen brengen, die niet voelen

[p. 103]

dat zij met hun groot lichaam een stuk ruimte in beslag nemen dat wij voor ons zelf hadden willen houden, dat zij ons in het licht staan, dat ons denken tegen hen doodloopt, tegen het graniet van hun hier-ben-ik-dan-weereens, dat zij al geluiden maken vóórdat zij een woord gezegd hebben, een oorverdovend geluid alleen door er te zijn, een sirene in een kathedraal, - dat wij uit onvermogen om hen lief te hebben als onszelf dan maar onszelf gaan haten zoals hen, en dat zij een uur na hun vertrek nog steeds zo'n lawaai maken dat wij er niet boven uit kunnen bidden.

Als wij zeggen: ik heb hoofdpijn, - beginnen zij medicijnen op te sommen. Help, wij moeten weer vriendelijk kijken en steeds herhalen: ik word niet razend, ik word niet razend, - totdat er iets knapt in ons hoofd. Help!

Wat is het zwaar te blijven meedoen met een gesprek, wanneer het plotseling volkomen onbegrijpelijk is, dat de mensen vriendelijk glimlachen in de adembenemende spanning van het mysterie te mogen leven, koffie-drinken in een cycloon van wonderen, en rustig doorpraten in de geweldige greep van het onuitsprekelijke.

Het kost een ontzaglijke inspanning om te blijven meedoen, terwijl niemand daar iets van merkt. Wij zien onszelf met de anderen al kleiner worden, maar wij moeten even groot in onze stoel blijven zitten. Een visite kan zó doodvermoeiend zijn, dat onze geest moet hijgen naar lucht en dat wij op de preekstoel weer even moeten uitrusten van de praatstoel.

Het moeten-meedoen kan ineens een inspanning worden, alsof het gesprek in een vreemde taal moet worden voortgezet en volgens de etiquette van een andere planeet. Wij moeten een zwenking van 180 graden maken en toch stil blijven zitten. De moederschoot ingaan, geboren worden, sterven en na drie minuten weer opstaan zonder iets te laten merken. Iets bóven elk woord een ánder woord zeggen, maar niet hardop, een onhoorbaar gesprek voeren boven het hoorbare uit en er onder door. Telkens ademhalen tussen de regels door, en in de openingen tussen de sferen om elk mens heen even ontsnappen uit de benauwdheid. De luchttrillingen opvangen, als God een bladzij omslaat, en blijven kijken alsof er niets gebeurt. De anderen zien wegwijken achter de mist en toch blijven spreken op dezelfde toon.

De wind moet er van weten, zo te horen.

Wij kunnen onze tijd verdrijven met een partijtje woordenspel, maar een spel kan een vergrijp worden. De wind speelt met het blousje en het broekje in het gras van het jongetje dat bij het zwemmen verdronken is.

Wij zijn op niets zo jaloers als op de storm. Wij wensen te zijn als de wind, die alles kan laten waaien, die zomaar uit de lucht kan vallen, die een machtspositie heeft en toch onzichtbaar blijft.

Het is heerlijk een paniek te kunnen veroorzaken op het strand en iedereen in zwempak naar huis te laten gaan, klappertandende dames in de tram, kuise heren voor aap op de fiets, en dan maar blazen, de meisjes uit de

[p. 104]

zee de straat op blazen en zelf ongezien blijven. Als wij de wind waren, dan wisten wij het wel. Nu wij het niet zijn, spelen wij wind in de moderne kunst.

God speelt ook, maar Hij wil niet ongezien blijven.

Accoord, ik wil oppassen voor het spel dat een vergrijp wordt. Maar ik wil wel vrij om te ZIJN zijn - als de wind die voor geen boomkruin opzij gaat, die met allure zich laat gaan, die almaar UIT-ademt en zich niet telkens terugtrekt: dat is pas er-zijn. De wind mag er wezen, hij kan zich totaal uiten, hij hoest zonder hand voor de mond, hij zwaait een arm zonder polshorloge, hij weet ook zelf niet waarheen hij gaat, als hij maar gáán mag. Ga je gang! zei God hem achter de zee en hij holde als een hond over het strand. Ik wil nu eindelijk eens uitademen met alles wat in mij is in één adem van a tot z. Maar wie a zegt kan zelfs al geen b meer zeggen, omdat er steeds nieuwe a's gevraagd worden en alles stottert, de automaat, de klok, de machine en ik.

Als wij a zeggen, zeggen de anderen b met bis! Wie a zegt staat meteen te boek als a-zegger. Wie a zegt moet nog eens a zeggen en nóg eens en de anderen knikken elkaar toe: ja, dit is een a-zegger, dat zei ik toch al. Er blijft altijd nog lucht in onze longen achter die de kans niet krijgt - lucht die de boot heeft gemist; maar de wind kan uitvaren tegen alles wat geen wind is met een zwier alsof alles wind was. Hij mag er wezen van de bomen die blad voor blad buigen, het koren legt hem geen strobreed in de weg, maar dat is het wonder niet van de wind; het is, dat hij zichzelf nergens onderbreekt, dat hij nergens onderduikt om als een ander boven te komen, dat hij nergens de adem inhoudt, dat de telefoondraden hem niet door merg en been gaan, maar hij speelt er mee, want niemand kan hem opbellen: spreek ik met de a-zegger?

Hij overtroeft de nacht, zodat men niet meer zegt: het is donker, maar: het stormt! De slapenden dromen wat onrustiger, maar hij gaat zijn gang langs de ramen van de weerberichtenman met de vrolijkheid van een kind dat mag opblijven. Hij kent niet de grootste angst die bestaat: nooit klaar te komen. Hij kan elke gedachte afronden langs heel de wereldbol en hij versnippert de klokgalm van weer-een-uur-later.

Ik wil vrij om te zijn zijn - als de wind; maar de wind moet het weten dat een open pastorie een Gevangenpoort is.