Ontmoeting. Jaargang 14

[p. 8]

Roger Pieters
Het gewetensbezwaar

Ergens in de buik van de duisternis moet een man zitten. In een hoek van de kamer, als een uitgegooid kledingstuk. De kin tegen de knieën gedrukt, behoedzaam ademend tussen zijn O-ronde lippen. Vrezend dat de hete lucht in de kamer trillen zou, dat de trillingen mijn huid zouden beroeren. Maar ik weet zijn aanwezigheid toch: zijn lucht hangt in de kamer, de geur uit zijn wakke kleren. Ik proef zijn geur in de lucht als een zeer verdunde oplossing. Een korrel zout in een glas water. En toch is het alsof zijn ganse lichaam de kamer vulde. Alsof een sterke inwendige drukking de atomen van zijn lichaam tegen de wanden aan stootte. Ik hoef slechts de arm te heffen en de schakelaar te draaien en ik zal hem zien zitten, als een moegelopen hond, smekend opkijkend, alsof ik op hem toetrad met de stok in de hand. Van uit mijn hoogte neerkijkend op zijn nietigheid. Maar ik talm, genietend van dit onvermoede zintuig dat mij hem doet voelen. De trillingen gaan van mijn lichaam uit en worden door het zijne weerkaatst. Ik kan hem netjes situeren, ik voel het langzame, ingehouden op- en neergaan van zijn borstkas. Straks, wanneer het licht brandt zal de beweging tomeloos vrij worden. Zijn neusgaten zullen wijd open staan onder de druk van zijn adem. Ik denk: Jij laffe hond. Als een hond die zijn meester vond, ben je gevlucht. Je hebt me opgejaagd tot op het ogenblik dat ik het vertrouwen in mijn kracht hervond. Tot ik besefte dat er weinig meer nodig is dan zelfvertrouwen om een gevecht te winnen. Vertrouwen in eigen kracht, al is die kracht ook een leugen. Al is het ganse huis van mijn verdediging ook gebouwd op een leugen. Misschien is de waarheid zelf slechts een leugen waarin men geloven kan. Waarin men een ander kan laten geloven. Geloven dat men alle middelen in de hand heeft om het gevecht te winnen en ook een ander daarin te laten geloven. En dan ligt mijn vinger plots op de schakelaar en de korte, droge klik rukt het gordijn open. De man zit in mijn zetel, de benen over elkaar geslagen en glimlacht. Glimlacht me toe, alsof voor dit ogenblik alle geluk in die ontmoeting lag. Ik voel hoe mijn aangezichtsspieren uit elkaar worden geplooid, de hoeken van mijn mond opzij worden getrokken. Alsof de glimlach een vlieg was die op zijn gezicht zat en naar het mijne komt gevlogen. Een bromspiraal beschrijvend in de hete kamerlucht, die plots niet meer naar zijn wakke kleren ruikt. Die droog is en kraakt onder de vleugelslag van de glimlach-vlieg. In miljoenen scherven uit elkaar spat. De vlieg bromt zich doorheen de atomen van het lichaam en stoot ze tegen de muur. Als pingpongballetjes. Ze kaatsen terug tegen mijn aangezicht en ik glimlach. De man steekt een sigaret op die hij uit mijn doosje nam. Hij houdt het vlammetje van de lucifer een lange poos voor zijn aangezicht,

[p. 9]

zodat ik het goed bekijken kan. Zodat ik zien kan dat er geen vrees op dit aangezicht ligt. Alleen de lichtkring, als een bleek-rode hand. De rook valt als een muskietgaas over zijn hoofd en ik zie de glimlach om zijn half-geopende mond. Ik moet maar één stap doen om de glimlach van zijn mond te slaan. Om die mond dicht te slaan, zodat ik zijn tanden tegen elkaar hoor klappen. De glimlach afbijtend als een vies insekt. Maar ik proef weer de glimlach in mijn mond, alsof we elk aan één uiteinde van dit insekt zaten te zuigen. Ik glimlach potsierlijk, pogingen doend om de kleverige staart uit mijn mond te krijgen. En de man zegt niets. Moest hij maar één woord spreken, dan zou ik uit deze situatie kunnen stappen, dan zou de film verder rollen. De wereld verder draaien. De parabool van mijn daden verder klimmen langsheen haar uitgestippelde baan. Wanneer hij maar één woord spreekt zal de pijn die in mijn spieren glijdt verdwijnen. De pijn die als een stijfkramp met lange vingeren langs mijn spierbanen kruipt. De pijn zal kracht worden. En dan zegt de man: ‘Sigaret?’ en ik knik neen. En mijn vertrouwen knapt door omdat ik ‘neen’ knikte. Omdat dit mijn enige antwoord is. Omdat ik niet het vaasje op de kast neem en naar zijn hoofd slinger. Omdat mijn handen niet om zijn vrouwelijk-blanke keel gaan liggen en knijpen, knijpen, tot zijn tong als een nutteloos ingewand uit zijn mond gaat hangen.

‘Ik verwachtte je reeds eerder,’ zegt de man. Zijn woorden sluipen door de hitte-lagen naar me toe. Als dunne palingen in brak water. Als valse palingen. Ik grinnik. Om zijn woorden. Om mijn vergelijkingen. Om mezelf en mijn lafheid en ik geloof dat dit gegrinnik een steunpunt zijn kan waarrond mijn moed wentelen zal.

‘Ik wist dat je hier waart,’ zeg ik. ‘Ik rook je toen ik binnen kwam. Je komst wordt mij steeds aangekondigd. Ongekende krachten. Je zult me nooit onverwacht op het lijf vallen.’

‘Hoeft niet,’ zegt de man en hij kijkt naar zijn sigaret. Dromend. Een pose zoekend misschien. ‘Niemand verschijnt onaangekondigd voor zichzelf.’ ‘Jij bent mij-zelf niet,’ protesteer ik. ‘Je bent me vreemd als een heel verre...’ ‘...vijand? Niemand is je vreemder dan jij-zelf. Geen gezicht is je vreemder dan je eigen profiel. Je bekijkt jezelf in een dubbelluikspiegel en schrikt van jezelf. Je wist niet dat je neus zo lang was. Dat je voorhoofd zo idioot schuin afliep.’

‘Ik begrijp je niet en je bazelt.’

‘Ik bazel omdat je me niet begrijpt. Je bent gewoon te lachen met al wat je niet begrijpt. Je bent een kleine egoïst. Een onnozele, kleine egoïst. Ik eveneens. Daarvoor ben ik ook jou. De ongekende zijde. De zijde die je niet waarnemen kunt in de spiegel van je zelf-onderzoek. Daarom ben je ook kwaad op me. Omdat ik zo dicht bij je ben en omdat je me nooit zag. Omdat je me alleen vermoedde. Rook. Voelde. Waarnam met je ongekende zintuig.’ Ik kijk de man onderzoekend aan. Vanaf zijn netjes gekamde haar tot

[p. 10]

de toppen van zijn glimmende schoenen. Waarom is hij niet doorweekt van de regen? Waarom druipt het water niet van de panden van zijn jas af? Staat het water in bolletjes op zijn vet-glimmende haar? ‘Waarom kijk je me zo aan?’ vraagt de andere. ‘Vraag je je af waarom ik droog bleef in de regen? Ik wandelde onder jouw huid. Onder de huid waaruit ik zo af en toe treden moet. Om me aan jou te vertonen. Af en toe moet je me zien om aan jezelf herinnerd te worden. Om eraan herinnerd te worden dat je een kleine, gluiperige kwast bent. Die gelooft eerlijk en rechtvaardig te zijn. Die nooit de boekhouding van zijn patroon vervalste, nooit zijn vrouw bedroog, nooit iemand appelen voor citroenen verkocht. Die in zichzelf blijft geloven omdat je voor elke misstap een leugen ter verrechtvaardiging brouwde. Je had het recht de boeken te vervalsen omdat je vrouw ziek is. Omdat je de dokter moet kunnen betalen en omdat je patroon rijk genoeg is. Je werd voor de gelegenheid kommunist en je misdrijf werd een heldenfeit. En je mocht je vrouw bedriegen, want zij is ziek en kan je niet meer ontvangen. En je bent verplicht om alle gaven die de hemel je schonk aan te wenden. De hemel die je voor de gelegenheid uitvond. Je zoudt niettegenstaande alles een gelukkig mens zijn geweest, omdat je geloven kunt in de leugen. Omdat je als een koekoek, je eieren in elk nest leggen kunt, zonder gewetensbezwaren. Maar ik ben er ook nog.’

‘Wie ben jij?’ vraag ik. Mijn handen zoeken de kast achter mij. Wanneer ik mijn arm achterwaarts hef, zal de pijn als een hoekige knobbel in mijn schouder schieten. Ik zal het vaasje grijpen en stuk slaan op zijn hoofd. Ik kreeg het vaasje van mijn grootmoeder. Het is gemaakt uit zwaar kristal en versterkt met zilveren banden. Het zal uiteenspatten op zijn hoofd. Met helder gerinkel.

‘Ik ben je gewetensbezwaar,’ grinnikt hij.

‘Je bent mijn kwelgeest,’ zeg ik. ‘Je achtervolgt me. Waarheen ik ook ga achtervolg je mij. Ik heb mezelf niets te verwijten.’

‘Ik achtervolg je niet. Ik ben in je. Soms ga ik zelfstandig leven, zoals nu. En dan nog achtervolg ik jou niet, maar jij mij. Ik zat hier uren voordat je binnenkwaamt. Ik liet je enkele uren met rust. Om je de indruk te geven dat je me had overwonnen en om daarna met onvermoede kracht terug te komen. Het leven is zwaar? Niet?’ schampert hij.

Ik treed op hem toe. Ik ben op nog geen meter voor hem. Onze ogen liggen in elkaar als het maanlicht in het wateroppervlak. Ik zoek op zijn gezicht naar de lijnen die mijn spiegelbeeld zo vertrouwelijk maakten. Naar de mondhoeken die grimmig naar omlaag getrokken werden. Naar de rimpels bij mijn ooghoeken. Het aangezicht voor me is glad als bij een pop. Als bij een wassen pop. Ik zou mijn vinger in zijn vlees kunnen priemen. Het gezicht kunnen kneden tussen mijn vuisten. Vormeloos maken, tot hij-zelf ervan overtuigd is dat we niets met elkaar hebben te maken.

‘Jij gek,’ zeg ik. ‘Je bent gek. Gek.’ De nieuwe leugen heet: ‘gek’. Wan-

[p. 11]

neer ik erin geloven kan is het gevaar weer eens bezworen. ‘Gek,’ herhaal ik. ‘De nieuwe leugen?’ glimlacht de man. Ik schrik. Zou hij me toch zo na zijn dat hij mijn gedachten kent?

‘Probeer het maar te geloven, ik zal je gedachten niet belemmeren. Wanneer je er daarenboven in slaagt te geloven dat ik niet besta, dan is er kans op dat je gelukkig wordt.’

‘Is het geluk ook een leugen?’

‘Voor mensen als jij. Mensen als jij moeten veel feiten weg-liegen voor hun geluk rein is. Jullie geluk is een huid waaraan veel bloed en vet kleeft. Dit moet je er eerst af schrapen. Maar het is een levende huid waarop het vet terug groeit. Soms groeit er wel eens een hele koe in, die voor je neus wegloopt. Die haar horens in je buik plant. Begrijp je me?’

‘Ik begrijp je niet,’ zeg ik. Ik ben opeens koel. Vastberaden. ‘Ik begrijp alleen dat ik jou eerst wegschrapen wil.’ Ik grijp heel vlug naar de zware asbak en sla ermee op het glimmende hoofd. De asbak ontmoet geen tegenstand en ploft op het kussen van de zetel. Ergens in een hoek grinnikt de glimlach. Het stof wolkt uit de zetel op. Ik schraap me beschaamd de keel. Zoek, behoedzaam om me heen kijkend naar de glimlach die ergens in de hoek hangt. Als een slapende vleermuis. Als een vinger die me, vanuit een schilderij, aanwijst. Als een tikkende klok die roept: ‘Gek. Gek. Gek. Gek.’