Ontmoeting. Jaargang 12

[p. 173]

Kritieken

Norbert Loeser
Chopin
Haarlem - J.H. Gottmer.

De uitgeverij Gottmer heeft een grote componistenserie het licht doen zien, die al enkele jaren loopt en veel aftrek heeft. Uit deze serie heeft men nu een aantal muziek-pockets gemaakt. Men zou kunnen spreken van een tweede druk in zakformaat. Zonder weglating van enig woord uit de tekst. Die pockets zijn bijzonder handig en minder kostbaar. Er is bij die nieuwe uitgave ook een nieuw boek verschenen en wel dat over Chopin van de dit jaar overleden Amsterdamse componist-criticus-wijsgeer Norbert Loeser. Zoals alles wat Loeser deed draagt ook dit boek liet kenmerk van gedegenheid. Door het bewogen vertelde levensverhaal van Chopin heen leert men zijn muziek kennen. Loeser schetst niet de romantische salonjonker, niet de lichtelijk verwijfde romanheld, maar hij tekent klaar en duidelijk de musicus. Zo gespannen doet Loeser het, dat men geboeid blijft lezen. En een schat van kennis over Chopin en over diens muziek opdoet.

corn. b.

Mr W.C. Mees
Alva
Assen - Van Gorcum & Comp. N.V.
(Van Gorcum's Historische Bibliotheek nr. 56).

Een moderne biografie over Alva ontbreekt en gretig grijpen wij naar dit boek. Wij worden echter teleurgesteld: de schrijver heeft geen wetenschappelijke bedoelingen, hij wil alleen een populair overzicht geven, waardoor de slechte reputatie die Alva nog altijd onder het grote publiek heeft, wordt recht gezet. Beoordelen wij het boek als wetenschappelijke prestatie, dan zijn er heel wat bedenkingen. Het is rommelig en onevenwichtig van compositie, de nieuwste gegevens zijn er niet in verwerkt en de schrijver is niet voldoende op de hoogte van de tijdsproblemen. Wat hij zegt over Calvinisme en Tolerantie raakt kant noch wal. De tegenstelling tussen Marnix en Bega bestond al daarom niet, omdat Marnix zijn opvatting over tolerantie direct aan Bega ontleend heeft.

Beschouw hier het boek alleen als popularisatie, dan is er weer goeds van te zeggen. Het is aantrekkelijk uitgegeven en geïllustreerd. De schrijver handelt uitvoerig en met kennis van zaken over de iconografie. Toch kan het ook als popularisatie onmogelijk bevredigen.

Dit is het moeilijke genre van geschiedschrijverij. De auteur moet daarbij volkomen zijn stof beheersen en alle tijdsproblemen die om zijn onderwerp rijzen, hebben onderkend en doordacht. Aan deze eis voldoet dit werk stellig niet. Wij hadden zo graag de feestklok geluid en het spijt ons dat wij dit boek, waaraan zoveel zorg is besteed en dat ook wel verschillende interessante details bevat, geen warmer aanbeveling kunnen meegeven.

J.C.H. de P.

Jo van Dorp-Ypma
Zend iemand anders
Baarn - Bosch & Keuning

Jo van Dorp heeft met haar tamelijk omvangrijke produktie dit voordeel, dat zij, begonnen als schrijfster van streekromans, zich niet op dat genre heeft vastgelegd.

De roman Zend iemand anders roept vergelijkingen op met een vroeger door haar gepubliceerde, voortreffelijke, korte roman Dominee in Laodicea. Maar om met de deur in huis te vallen, die soms recalcitrante do-

[p. 174]

minee wint het bij mij in meer dan een opzicht van de slaplendige onderwijzer Jaap Hendrik, de ‘ik’ van deze nieuwe roman, die zijn levensverhaal aan ‘een denkbeeldige vriend’ schrijft.

Primo ben ik er natuurlijk niet aan ontkomen aan die denkbeeldige vriend gestalte te willen geven, hetgeen mij uiteraard niet gelukt is. Maar goed - de romantechniek is moeilijk. De ene keer slaag je wat beter dan de andere keer.

Secundo - en dat is mijn hoofdbezwaar tegen deze, overigens puntig geschreven korte roman - heeft de schrijfster het voor mij niet kunnen waarmaken waarom die Jaap Hendrik, toen het tij voor hem toch wel zéér gunstig was, zich zijn jeugdvriendinnetje niet tot vrouw heeft genomen.

Natuurlijk is het voor de lezer, en meer nog voor de kriticus, gevaarlijk, zich, bij de beoordeling van een verhaal, te laten beïnvloeden door sympathie voor of afkeer van een der hoofdpersonen.

Ik heb, om mij zelf te controleren, zo hier en daar eens steekproeven genomen bij mensen die dit boek hadden gelezen. De uitkomst was doorgaans dezelfde.

Kort gezegd: Jo van Dorp heeft voor mijn besef die lamlendigheid van Jaap Hendrik niet voldoende aannemelijk kunnen maken. Om aannemelijk te zijn als romanfiguur, had hij nog veel lamlendiger moeten wezen. Ik geloof dan ook dat de schrijfster deze figuur psychologisch niet voldoende heeft doorgrond, althans aan wat haar voor de geest stond, niet die gestalte heeft kunnen geven dat ook de lezer in hem zou kunnen geloven.

Dit is dan wel mijn voornaamste bezwaar, waarbij ik slechts terloops noem dat aan zo'n kinderafspraakje op een zendingstentoonstelling in dit verhaal wel een zéér zwaar accent is gegeven.

Voor het overige biedt dit boek dezelfde kwaliteiten als het reeds genoemde Dominee in Laodicea. Jo van Dorp neemt geen blad voor de mond. Zij kijkt scherp door farizeïsme en fraseologie heen. Zelfs aan de toon waarin dit verhaal is geschreven komen de meeste onzer gerenommeerde schrijfsters niet toe. Dat zij er niettemin aan ontkomt zich te verliezen in uitzichtloos negativisme, valt zeker als een belangrijk winstpunt te beschouwen.

P.J.R.

Marieken van Nieumegen
ingeleid en van aantekeningen voorzien door Dr L. Debaene.
Zwolle 1958 - W.E.J. Tjeenk Willink.

De opvatting als zou M.v.N. ‘in de eerste plaats een hulde aan Onze-Lieve-Vrouw’ zijn, en de nadruk die daarbij gelegd wordt op het vasthouden van Marieken aan de eerste letter van haar naam (Emmeken), lijken mij onnauwkeurig.

Allereerst houdt M's devotie tot Maria geen stand (vs. 608), maar is het haar oom die door voortdurend gebed de macht van de duivel bedwingt (vs. 663-665).

Verder ligt het kernpunt stellig in het spel van Masscheroen, waarin het menselijk berouw centraal gesteld wordt.

De annotatie, die zonder naar originaliteit te streven steunt op voorafgaande edities en discussies, is degelijk.

Slechts één suggestie moge volgen. Bij Moenens aanbod Marieken te maken tot ‘der vrouwen vrouwe’ (vs. 182) wordt aangetekent: ‘De knapste vrouw (Bijbelse zinswending; vgl. De Heer der Heren)’. Ik meen dat het hier meer betreft dan een Hebraïsme en wil het wagen hierin de bedoeling van de dichter te zien, om uitdrukking te geven aan het duivels verlangen nabootsing en tegelijk tegenstelling te zijn van God en het Heilige (vgl. G. Papini, De Duivel, Maastricht 1954, pag. 43; 103).

Zoals Satan zich wil stellen i.p.v. God (De Heer der Heren) wil hij in

[p. 175]

Marieken Maria de hemelkoningin (der vrouwen vrouwe) nabootsen; Marieken, die zijn minnares wordt, zoals Maria de Goddelijke bruid was. En als tegenstelling: Mariekens verlangen naar kennis en macht tot Maria's ‘zie, de dienstmaagd des Heren’.

Moenens aanspraak tot Marieken ‘O aanschijn blank’ (vs. 238) is zo ook veel meer dan een willekeurig gekozen term uit de minnepoëzie der Rederijkers: het associeert met Maria, ‘die suyver clare’, het ‘clear aenschijn’ enz.

M.B.

Jeanne van Schaik-Willing,
Tussen ja en nee
Amsterdam - N.V.E.M. Querido.

Een door de uitgever stijlvol uitgegeven bloemlezing verhalen uit de periode 1938-1957, die stuk voor stuk onze bewondering waard zijn. Opvallend is in heel deze bundel de sfeer die de schrijfster ragfijn weet te verbeelden. We denken onwillekeurig aan een collectie zilverige spinnewebben, 's morgens bij zonsopgang in een bos. Dat betekent voor wie er oog voor heeft, schoonheid. Maar dat is niet het enige.

Wie een spin wel eens bezig zag met zijn prooi, zal enerzijds geboeid zijn door een prachtig schouwspel, anderzijds zal datzelfde schouwspel hem hebben doen huiveren. Een dergelijke gewaarwording verschaft de lezing van deze gevallen. Ze zijn doortrokken van het deprimerende besef, dat niet alleen ‘het lekkers des levens gauw is opgesnoept, maar ook dat dit lekkers soms een onvermoede kwaadaardige eigenschap vertoont, dat het, eenmaal naar de mond gebracht, opeens is verdampt en niet meer bestaat.’ Eigenlijk is dit citaat te zwak om de geest van deze bundel te typeren. We zouden daarvoor minstens het woordje ‘soms’ moeten vervangen door ‘meestal’. De flap formuleert het zo: ‘Men zou de grondtoon religieus kunnen noemen, wanneer niet een van de voorwaarden van religie ontbrak, namelijk het vertrouwen. In haar verhalen heerst zelfs een klimaat van wantrouwen.’ Inderdaad, dat is het: wantrouwen tegen het leven in zijn totaliteit. Of neen, nu zeg ik met het laatste toch teveel: het is nl. een leven zonder God.

M.M.

Gras Heyen
Waren wij maar zeventien
Amsterdam - De Bezige Bij.

Een plezierig grapje met plaatjes en onderschriften, waarin enkele bijzonder gekke vondsten. Als geheel geslaagd en geschikt om een wat zure tante eens een beetje op te monteren.

adv.

Louis Paul Boon
De paradijsvogel
Amsterdam - De Arbeiderspers.

De Paradijsvogel is een vreemd, verward en verwarrend boek. Het is een roman over een wereld, die - volgens de aankondiging - bestaat bij de gratie van Boons overweldigende verbeeldingskracht. Dat zal zo zijn, maar men zal dan ook wel over een minstens even overweldigende verbeeldingskracht moeten beschikken om die wereld te kunnen zien, laat staan te waarderen. De figuren die de lezer voorgeschoteld krijgt, zijn hooguit marionetten die dansen naar het pijpen van Boon. En het melodietje klinkt hier en daar nogal vals. En nochtans kan ik dit geschrijf ergens wel waarderen. Er komen namelijk pagina's voor in dit boek, waar het slag mensen dat geregeld deelneemt aan AVRO's bridgedrives en/of damesbladen leest, bepaald kennis van zou moeten nemen. Het zou zelfs verplicht gesteld moeten worden. Als de technische apparatuur van de Arbeiderspers dat tenminste allemaal aan kan.

adv.

Ed van der Elsken
Bagara
Amsterdam - De Bezige Bij.

Dit is een wild en groot boek, neerslag van een overweldigende hoeveelheid indrukken, opgedaan tijdens

[p. 176]

een reis van drie maanden door Afrika. Dit boek is op vele plaatsen pure schoonheid, men krijgt er niet genoeg van het ter hand te nemen, het door te bladeren en de ogen de kost te geven.

En welk een verschil tussen dit Bagara en dat andere boek van Van der Elsken, Een Liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés.

Dit laatstgenoemde was het verziekte relaas van mensen die de beschaving (en ook ik vind dit maar een naar woord) waren gepasseerd, die die beschaving achter zich hadden gelaten. In Afrika ontmoette Van der Elsken mensen die de beschaving nog voor zich hadden, die de beschaving nog niet of nauwelijks kenden. En de dieren. En de dieren vooral maakten dit Bagara tot een zeer menselijk boek.

Er zijn twee foto's in dit prachtige werk die mij voortdurend en vooral bij blijven: Drie negervrouwen, treurend om een gestorven familielid, en op haar gezichten alle stomme verdriet om het onbegrepen mysterie van de dood, en die laatste foto van het ongeboren dode olifantje tegen de brokstukken van zijn afgeslachte moeder.

Ik kan niet anders dan dit boek bijzonder aanbevelen bij allen die ogen hebben en een hart.

adv.

Paul Herrmann
De lokgroep van het onbekende
Zeist - W. de Haan N.V.

Een met de nodige verve geschreven relaas over de ontdekkingsreizen sedert de Middeleeuwen. Duits' gründlich gedaan, maar toch niet zo dat het je ergens wrevelig maakt.

adv.

Simbo Janira
Kleine grote zwarte man
Amsterdam - Scheltens & Giltay.

Een Duitse hoogleraar, Dr Ludwig Kohl-Larsen heeft uit de mond van de neger Simbo Janira allerlei verhalen opgetekend, die een zeer goede indruk geven van het leven en denken van de primitieve mens. Het is alleen verschrikkelijk jammer dat d[...] professor zelf zijn mond maar niet kan houden, elk ogenblik interumpeert hij met volkomen overbodige opmerkingen, die de lezer in 't geheel niet interesseren. Als dit boek een paar vel dunner was geweest, had het aan waarde sterk gewonnen.

Het illustratiemateriaal is goed.

adv.

Hugo Claus
De Metsiers
Amsterdam - De Bezige Bij.

Een goedkope herdruk van een hoogtepunt uit de na-oorlogse Vlaamse literatuur.

adv.