Ontmoeting. Jaargang 12

[p. 154]

M. Monsinga
De brug

De jongen hield ervan 's avonds voor het naar bed gaan in de donkere huiskamer achter de kapsalon te zitten. De kamer werd van de salon gescheiden door twee vleugeldeuren met grote glasruiten, bespannen met vitrage. Aan weerszijden hiervan was nog een gewone deur, waarvan er een meestal open stond. Heel vroeger konden de vleugeldeuren geopend worden, maar dat had de jongen nooit meegemaakt. Ze waren vastgetimmerd voordat hij hier kwam wonen.

Hij woonde hier trouwens nog niet lang, nog niet een heel jaar. Het huis boeide hem: het was oud en hoog. Er waren donkere plekken in gangen en op trappen en op de meest onverwachte plaatsen kon je kleine raampjes vinden, waarvoor je uren lang kon zitten kijken zonder zelf gezien te worden. Als het regenachtig weer was, speelde hij op de uitgestrekte zolder. Maar soms als het heel hard regende, klom hij op een van de steunbalken en ging daar stil zitten luisteren naar het gekletter op de dakpannen. Er was iets geheimzinnigs in dat geluid, iets dat hem een lichte beklemming gaf, maar hem ook iedere keer weer boeide en aantrok.

Het was dan bijna donker op de zolder. De twee kleine dakramen lieten slechts weinig licht naar binnen vallen. Vanaf zijn hoge zitplaats zag hij de fletse lichtvlekken op de zoldervloer onder de dakramen geleidelijk overgaan in een grijze schemer die in de hoeken nog weer verdichtte tot bijna zwart.

Hij hield van het donker. Niet van de inktzwarte duisternis die je hulpeloos maakt en weerloos, maar van het donker waarin nog een laatste rest van licht is. Hij hield ook van de schemer hier in de huiskamer, wanneer de lampen in de salon brandden en iets van hun schijnsel, nog weer gezeefd door de vitrage, ook de kamer binnenviel.

Hij was gaan zitten op een van de stoelen tegenover de vleugeldeuren en had het volle zicht op wat er in de salon gebeurde. Meestal werd er veel gepraat en gelachen. Hij vond het prettig te luisteren naar het geroezemoes van stemmen. Het maakte hem rustig en gaf zijn gedachten vrije loop. In het vorige huis waren de zondagavond-visites een regelmatig terugkerend feest geweest. Hij lag dan in zijn bed, maar de wand tussen de woonkamer en zijn slaapkamer was te dun om de conversatie onhoorbaar te maken, al kon hij zelden iets verstaan. Hij wist zich dan alleen met zichzelf en toch niet verlaten. Het gedempte gezoem van de stemmen legde een geheimzinnig contact tussen zijn wereld en de wereld naast hem. Het was een brug waarover je in geval van nood kon vluchten om veiligheid en bescherming te zoeken aan de overkant.

[p. 155]

Het was stil in de salon, hoewel er veel klanten waren. Ze zaten te lezen of voor zich uit te staren, maar niemand zei iets. Het bevreemdde de jongen en gaf hem een gevoel van verlatenheid. De brug was opgeblazen en de verwrongen wrakstukken staken hier en daar nog boven het water uit. De verbinding was verbroken. Langzaam drong het bewustzijn van een dreiging zich aan hem op, een dreiging die hij niet zou kunnen ontvluchten. Hij begon de mensen in de salon op te nemen. Hij kende ze bijna allemaal. Buisman was er, de melkboer, die altijd zo luidruchtig vrolijk deed en voor wie hij bang was. De melkboer woonde vlakbij met zijn drie zoons. Ze hadden vaak ruzie en schreeuwden dan zo hard, dat heel de buurt het hoorde. Hij begreep nooit goed, hoe iemand die zo vaak ruzie maakte, toch zo bulderend kon lachen. Buisman las de krant. Zijn lippen bewogen zich onophoudelijk, maar hij zei niets. Dat zelfs Buisman zweeg, verscherpte de situatie.

Kooistra, de slager, zat ook te wachten. De jongen mocht Kooistra graag. 's Morgens als hij naar school ging, wipte hij vaak de slagerij even binnen. Kooistra rookte altijd een sigaar maar vergat steeds de as er af te tippen. Soms viel er een brok as op het vlees. Dan sneed Kooistra er een stuk af en gooide het naar buiten voor de honden die dat precies schenen te weten en altijd op zijn stoep zaten te wachten. Vader wilde dat moeder vaker vlees bij hem kocht. Maar moeder voelde er niet veel voor, omdat hij niet zindelijk was. De jongen moest daar vaak aan denken, als hij Kooistra zag. Het leek hem erg.

De andere mensen in de salon kende hij niet zo goed: Kuiper die aan het andere eind van het stadje woonde, en van Ewijk in wiens huis altijd een rood lichtje brandde voor een beeld.

Piet, de bediende, was bezig iemand in te zepen. Je kon nooit goed zien wie iemand was, als zijn gezicht onder de zeep zat. De jongen volgde de bewegingen van de scheerkwast met zijn ogen. Er werd nog steeds niet gesproken. De stilte wikkelde zich onontkoombaar om hem heen als een groot doorzichtig laken. Hij durfde zich niet te bewegen, maar zou het ook niet kunnen.

Plotseling herkende hij de man die door Piet geholpen werd: het was mijnheer Stuyver tegen wie hij altijd heel beleefd en vriendelijk moest zijn. Mijnheer Stuyver woonde in het rusthuis bij het park. Zijn haar was sneeuwwit, hij droeg een bril met gouden montuur en scheen er een behagen in te scheppen naargeestige verhalen te vertellen zodra hij de jongen zag: over leeuwen die kleine kinderen verscheurden, over een auto vol kinderen die in het water reed of over een meisje dat met vuur speelde en levend verbrandde. En als hij de angst op zijn gezichtje zag, begon hij lang en vreemd te lachen. De jongen kende niemand die zo hoog en eindeloos lachte als mijnheer Stuyver. Hij was bang voor hem en ontliep hem zoveel mogelijk.

[p. 156]

Vader was bezig iemand het haar te wassen. Het hoofd vol grote schuimvlokken leek een mislukte roomtaart. Dadelijk zou het onder de sproeier van de geyser worden schoongespoeld. De vlammetjes in de geyser brandden al. Het waren grappige vlammetjes, spits en blauw, met een geel hartje. De geyser was een van de boeiendste voorwerpen in de salon, maar ze was nu niet in staat zijn aandacht lang vast te houden. De stilte vaagde alle andere indrukken weg en nam geruisloos bezit van hem. Hij zou willen opspringen en tegen de vleugeldeuren trappen. Maar hij werd op zijn stoel neergedrukt. Hij was alleen, omspoeld door de stilte, en de brug was stuk. De veiligheid en de beschutting van de andere wereld waren vlakbij en toch onbereikbaar.

Met bedachtzame bewegingen stond Buisman op en legde de krant op tafel. Hij scheen iets te willen zeggen. De jongen wachtte gespannen op de woorden die van zijn lippen zouden komen, die de stilte zouden verbreken en hem zijn vrijheid en veiligheid hergeven. Maar ze bleven uit. Buisman veegde met de rug van zijn hand langs zijn neus en daarna langs zijn broek en ging weer zitten zonder iets te zeggen. De stilte die even op de achtergrond gedrongen was, besprong de jongen opnieuw als een groot en log dier en vond geen verweer.

Na enkele ogenblikken klonk toch onverwacht de stem van Buisman: Mijnheer Kraan was ook vlug weg. Gisteravond sprak ik hem nog en vannacht was hij al dood.

De stem van Buisman had een andere klank dan normaal, maar de jongen merkte het niet. Een allesbeheersende vreugde doortrok hem: de stilte was doorbroken, de brug was hersteld. Er was geen muur meer tussen hem en de andere wereld.

Mijnheer Stuyver was met een ruk rechtop gaan zitten in de scheerstoel en keerde zijn gewitte gezicht naar Buisman.

Een hartverlamming, zei hij. Er was een grote consternatie in het rusthuis vanmorgen. Ik was trouwens al op een sterfgeval voorbereid. Toen ik naar bed ging zat er een hond op de stoep te huilen.

Mijnheer Stuyver begon te lachen en liet zich weer achterover zakken. Maar plotseling bedacht hij zich en richtte zich weer op.

Honden voelen zoiets aan. Ze ruiken de dood als hij ergens binnengaat. En dan gaan ze huilen. Niet blaffen of bassen, maar zo langgerekt en doordringend huilen, dat je ligt te huiveren in je bed. Als je dat hoort, weet je zeker dat er iemand in de buurt doodgaat.

Opnieuw klonk zijn naargeestige lach. De jongen had aanvankelijk de gesproken woorden gretig ingedronken zonder zich rekenschap te geven van wat er gezegd werd. Maar toen mijnheer Stuyver zijn lugubere lach begon, drong zich hun betekenis aan hem op. Hij schrok. Het gevoel van bevrijding dat door zijn lichaam stroomde, kwam plotseling tot stilstand. Het verdween niet, maar het bleef staan en een vreemde onbehaaglijkheid

[p. 157]

kwam in hem op, een geestelijke duizeligheid. Hij was blij dat zijn moeder hem riep en dat hij naar bed moest.

De slaap wilde niet komen. De woorden van mijnheer Stuyver kringden als planeten in ongelijke banen door zijn hoofd. En het middelpunt was de dood.

Hij zag zichzelf in de kleine bekrompen kamer van zijn grootmoeder. Er was nog minder ruimte dan normaal, want voor het enige raam stond een lange houten kist op een paar schragen en in die kist lag zijn grootvader, dood. Hij had zijn grootvader nog mogen zien: een smal mager gezicht met gesloten ogen, roerloos en wasbleek. Hij voelde zich opgelucht toen hij keek: het was minder erg dan hij gedacht had. Het was vreemd, ongewoon, zelfs onplezierig, maar niet angstwekkend. Wat daar in de kist lag, was zijn grootvader nog. Hij herkende hem goed. Het gezicht was slechts weinig veranderd. En toch was wat daar in de kist lag, tegelijk de dood. Hij had zich de dood verschrikkelijker voorgesteld: een koning met gapende zwarte gaten in het hoofd en met een verlammende grijns om de holle mond.

Zijn moeder, bang dat de aanblik van zijn grootvader hem teveel zou aangrijpen, had hem voorzichtig van de kist weggetrokken en hem een stoel gegeven achterin het kamertje. Twee mannen in lange zwarte jassen met zilveren tressen verwijderden snel en geruisloos de glazen plaat van de kist en schroefden er een houten deksel op. Toen, terwijl ze daarmee bezig waren, had hij de dood geroken. Hij was er niet op voorbereid. Argeloos had hij zitten kijken naar wat er gebeurde. Met de dood hield hij geen rekening meer. Hij had hem gezien zonder angstig te worden. De dood was niemand anders dan zijn grootvader, vaalwit en ongevaarlijk. Zo overviel hem de dood. Plotseling was hij er in zijn neus en in zijn mond, doordringend en verstikkend. Hij was uit de kist ontsnapt en vulde nu het kamertje. Hij nam bezit van de jongen en nestelde zich in zijn lichaam. Er was niets dat hem kon tegenhouden.

Wilde angst had de jongen aangegrepen. Hij wist zich in de macht van de dood die zijn longen vulde en zich in zijn lichaam ingroef als een sluipschutter. Op het kerkhof had hij de vochtige lucht diep ingeademd, maar de dood had zich niet laten verjagen. Thuis had hij water gedronken en meer gegeten dan goed voor hem was. Maar de smaak van de dood was niet te verdrijven. Hij was naar buiten gegaan en had door het stadje gezworven. Hij had bij bloemenstalletjes gestaan en bij viskramen. Maar de penetrante lucht bleef onverzwakt in zijn neus. Maanden later proefde hij soms nog op de meest onverwachte ogenblikken die weeë, dikke smaak, diep weg in zijn keel.

Hij had er met niemand over durven praten. Zelf moest hij het verwerken en langzaamaan was hij gewend geraakt aan de gedachte dat de dood in hem woonde. Maar iedere keer als in zijn neus en mond die smaak kwam

[p. 158]

opzetten als een dichte, bijna tastbare damp, was er toch weer die verstikkende angst. De angst onderwierp zich niet aan de gewenning.

Terwijl de jongen zich dit alles voor de geest haalde, rook hij plotseling weer de lijklucht uit het kamertje van zijn grootmoeder. Hij duwde zijn hoofd onder de dekens om zich te beschermen. Het baatte niet. De lucht kwam van binnen uit. Er was niet aan te ontkomen.

Verstijfd van schrik lag hij in zijn kramphouding. De dood kroop door zijn keel naar zijn mond en neus en ontnam hem bijna zijn adem. Happend naar lucht wachtte hij op het moment waarop de dood definitief zou toeslaan. Hij wist zich volkomen in zijn macht. Zijn denken stond stil als een defect horloge. De fluorescerende wijzers verplaatsten zich niet meer. Ze bleven in het donker van de slaapkamer als vurige pijlen wijzen op het cijfer van de dood. Dit was zijn uur.

Hoe lang de jongen zo gelegen had, wist hij niet. De harde klap van een deur die ergens werd dichtgesmeten, wekte hem uit zijn verlamming. Hij sloeg zijn dekens af en liep naar het geopende raam. Hij ging op zijn knieën liggen en leunde met zijn armen op de vensterbank. Op de hoek van de straat stonden een paar mannen met elkaar te praten. Ze waren vermoedelijk dronken, want ze sloegen elkaar onophoudelijk op de schouders. Een van de gaslantaarns in de straat brandde niet goed. Het licht flakkerde regelmatig aan en uit met een zacht geplof. Het moest al laat zijn. Behalve de beide dronken mannen viel er niemand te bekennen. De hemel was helder en het licht van de maan viel op de huizenrij aan de overkant. Het was koud voor het raam. De avondlucht drong door zijn pyjama en hij huiverde even. Toch deed het hem goed, al verdween de smaak niet geheel uit zijn mond. Het ademen ging vrijer en de angst was op de aftocht.

Aan het andere eind van de straat kwam een hond aanrennen. Het verbaasde de jongen, dat dit zo duidelijk te horen was. Halverwege de straat minderde de hond zijn vaart. Hij scheen iets te zoeken. Snuffelend aan een lantaarnpaal en aan een paar huizen liep hij langzaam verder. Tegenover het huis van de jongen ging hij zitten, juist buiten de lichtkring van de lantaarns. Heel zachtjes begon hij te janken, bijna melodieus en droefgeestig. Enkele malen herhaalde zich het gejank. Toen werd het weer stil.

De jongen richtte zich op en ging naar bed. Zijn lichaam was koud en stijf. Hij was moe en kreeg slaap. Hij trok de dekens hoog over zich heen en rilde.

Met een wilde ruk schokte zijn lichaam op uit de dommel. Buiten klonk snerpend en doordringend het langgerekte huilen van de hond in de straat. Even was het stil. Toen begon het opnieuw, aanhoudend en enerverend.

Aan de overkant werd met veel lawaai een raam opgeschoven. Een vloekende mannenstem probeerde tevergeefs de hond te verjagen. Het huilen klonk nu hoog en schril. Een vrouw zei:

Hier is een glas water.

[p. 159]

De jongen hoorde het water kletterend op de straat neerkomen. Ook de hond scheen geraakt te zijn. Het gehuil brak plotseling af. De man aan de overkant gromde iets onverstaanbaars en sloot het raam. De stilte was teruggekeerd.

Trillend lag de jongen in zijn bed. Er zou iemand sterven vannacht. Misschien hijzelf of zijn moeder of de man aan de overkant. En plotseling besefte hij, dat woorden niet alleen veiligheid en beschutting konden bieden, maar dat ze iemand ook in de woestijn van de eenzaamheid en de angst konden drijven. Ze waren niet alleen een brug naar een asyl dat bescherming bood tegen de dreiging der verlatenheid, maar ze vormden niet minder de verbinding met de verschrikking van de dood. Voetje voor voetje schuifelde hij wankelend over de brug. Hij wist dat hij niet meer terug kon. Zonder dat hij het zich bewust geweest was, was hij de brug in deze richting opgehold. Hij moest verder. Het angstzweet stond op zijn voorhoofd. De schaduw van de dood wees hem de weg.

Toen schreeuwde zijn jongenshart tot God. Een machtige hand scheen zich om hem heen te leggen. Het bonzen van zijn hart werd gedempt. Zijn voeten waren niet meer zo onzeker. Hij durfde zijn hoofd op te richten en om zich heen te zien. De schaduw voor hem vervaagde. En midden op de brug viel hij in een diepe slaap.