Ontmoeting. Jaargang 12

[p. 142]

Kritieken

Van en over het toneel.

Ieder jaar is de verschijning van het Theater Jaarboek voor de Nederlandse toneelliefhebber een vreugde: prachtige foto's van de voornaamste voorstellingen op toneel-, opera- en balletgebied en een overzicht van wat de Nederlandse gezelschappen het afgelopen seizoen brachten en de rolbezetting van de stukken.

Ditmaal kwam het zevende Theater Jaarboek reeds uit. Men kan de redactrice, mevrouw Luisa Treves, die tegenwoordig in haar werk wordt bijgestaan door de heren H. Deinum, W. Hofman, J.W. Hofstra en B. Stroman, niet dankbaar genoeg zijn voor haar initiatief. Op deze wijze krijgt men van lieverlede een kroniek van het Nederlands toneel, die in haar onpartijdige keuze werkelijk representatief mag heten. De voorplaat van dit zevende jaarboek vertoont, zoals men begrijpt, een scène van het ‘Melkwoud’, - dé gebeurtenis van het seizoen 1957-'58. Het Theater Jaarboek is alleen in de schouwburg te verkrijgen. Luisa Treves is de uitgeefster. Buijten en Schipperheijn te Amsterdam de drukker.

Prof. Dr. A.G.H. Bachrach uit Leiden heeft de tijd van Shakespeare in een vijftal brieven op een onnavolgbare wijze in het licht gesteld. ‘Naar het hem leek...’ noemde deze hoogleraar zijn boekje, dat als Ooievaartje verscheen bij Bert Bakker/Daamen N.V., Den Haag, en naar het ons lijkt is dit het beste Shakespeare-boekje ooit in onze taal verschenen. Niet dat men nu dadelijk dramaturgisch gemak ervan heeft voor het verstaan van Shakespeare's stukken, maar men leert er de geest van het Shakespeareaanse tijdperk door kennen en zo werkt dit boekje op den duur zeker verhelderend. De schrijver weet zijn onuitputtelijke kennis met een verfrissend flair op papier te zetten. Dat gebeurt ook niet vaak...

De opvoering van Dylan Thomas' spel voor stemmen ‘Onder het Melkwoud’ is naar men hiervoor reeds las dé toneelgebeurtenis van het vorig seizoen geweest. Dat is te danken aan drie genieën, ieder in hun vak: aan de dichter Thomas zelf; aan de vertaler Hugo Claus en aan de regisseur/spreker Han Bentz van den Berg. Dat De Bezige Bij te Amsterdam deze vertaling in een pocketboekje het licht deed zien, kan men slechts prijzen.

Nu we De Bezige Bij en Hugo Claus toch bij de kop hebben, dadelijk maar de aandacht gevestigd op de jongste toneelpocket: ‘Suiker’ van de talentvolle Vlaamse litterator. Het stuk over de Belgische arbeiders in een suikerfabriek in N.-Frankrijk tijdens de bietencampagne. De stank van de suikerbieten slaat je eruit tegemoet, maar dit niet alleen. Claus blijft niet bij een naturalistische schildering van arbeidersmisère, hij weet door te dringen tot het innerlijke leven dezer rampzaligen. Het is de deernis van het dichterlijk hart, die het luidste opklinkt uit dit werk. Claus heeft met zijn ‘Suiker’ bewezen, dat ook in het Nederlands goed toneel geschreven kan worden. Daaraan begon men (enkele uitzonderingen als Max Croiset daargelaten) lelijk te twijfelen.

De Wending Toneel Bibliotheek brengt in haar tweede serie als deeltje drie een jonge Fry, - nl. diens lekespel ‘De jongen met de kar’, waarin Christopher Fry in 1937 de geschiedenis vertelde van St. Cuth-

[p. 143]

man, die in het begin der 9e eeuw als jongen uit zijn geboorteplaats in Cornwall wegtrok om in het dorpje Steyning in Sussex een kerk te bouwen. Het is een idyllische Fry, die hier aan het woord is. Bert Voeten heeft dit spel vertaald en zoals alle vertaalwerk van deze kundige Amsterdammer: het is weer even poëtisch van gestalte als traductioneel verantwoord.

Het eerste deeltje uit deze tweede serie van de Wending Toneel Bibliotheek is een heruitgave van het spel ‘Esther’, dat Willem de Mérode indertijd schreef. Het stuk bestaat uit een serie taferelen; het één dramatisch beter uitgevallen dan het andere. De taal draagt ook alle kenmerken uit de tijd van het ontstaan van dit werk, maar toch moet men het een goede gedachte noemen, dat De Mérode's werk opnieuw onder de aandacht van het publiek wordt gebracht. Ik voor mij, voel me niet thuis bij deze dichter, maar velen denken daar (en van hun standpunt terecht) anders over.

Wat van De Mérode's ‘Esther’ gezegd kan worden, mag in zekere zin ook gelden van het bij de Arbeiderspers als Boekvink verschenen drama in zeven tonelen van Abel J. Herzberg ‘Sauls dood’: het is taferelentoneel; d.w.z. toneel, waarbij zoveel overhoop wordt gehaald, dat de dramatische werking uiterst gering moet worden geacht. Herzberg volgt de geschiedenis van Saul (en David) op de voet: van Gilgal tot Gilboa. Dat is niet weinig: Sauls glorie en ondergang; Davids roeping, strijd en overwinning. Men moet evenwel bewondering hebben voor Herzbergs taal en zijn weergave van de Bijbelse inhoud van de hier behandelde historiën.

Wiesje Bouwmeester heeft bij Van Holkema en Warendorf te Amsterdam een heerlijk boekje opengedaan over haar vader de grote Louis. Zij noemt hem ‘De liefste vader en mijn beste vrindje’ en hiermee is ook de inhoud van het boekje ten volle weergegeven. Louis moet een man om te zoenen zijn geweest. Dat hij ongetwijfeld ook onze beste acteur was, schemert zo nu en dan eventjes door. Leuke foto's sieren dit alleszins acceptabele werkje.

Urb. de Wael vertaalde voor de Wereldbibliotheek uit het Roemeens een komedie in vier bedrijven van Ion Luca Caragiale ‘Een brief ging verloren’. Een naturalistisch toneelstuk van rond de eeuwwisseling. Caragiale zal tegenwoordig in Roemenië wel in trek zijn en daarom zal hij het hier evenzeer niet zijn, want als het toneel de plaats is, waar de mens de mens bekijkt, dan is deze naturalistische kijk op de mens toch wel erg op de buitenkant gericht. Oppervlakkig gedoe uit de oude doos; blij dat we daar vanaf zijn, alleen die stakkerds achter het IJzeren Gordijn zitten er nog mee opgescheept.

Ev. Grolle.

Emiel van Hemeldonck
Gekluisterde stroom.
Den Haag/Tielt - Lannoo.

De gekluisterde stroom is de in 1648 door de Staten-Generaal afgezette Schelde. In de tijd omstreeks 1783, toen de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia vervangen werd door haar zoon Jozef II, leefde in Antwerpen de gegronde hoop, dat de nieuwe keizer de Staten zou dwingen de stroom te ontkluisteren. Daartoe opgewekt door een avonturier Carlo Vloers, die beweerde in Wenen grote invloed en hoge relaties te hebben, begon men alvast grote ondernemingen op touw te zetten, die fabelachtige winsten zouden afwerpen als het ogenblik was gekomen. De scheepsbouwer Somers breidde zijn scheepswerf ver boven zijn financiële draagkracht uit en zette een groot zeewaardig schip op stapel, dat als eerste de doortocht moest forceren. Maar 't werd een ramp. De Staten gaven niet toe en de keizer hielp niet. Somers en tal van zijn stadgenoten verloren hun geld en de avonturier vertrok met de

[p. 144]

noorderzon. Parallel aan de op- en neergang van zijn bedrijf, loopt de op- en neergang van Somers' gezin. Hij is weduwnaar, zijn huis wordt bestuurd door zijn oudste dochter Joanna, die ook voor de opvoeding van haar jongere zusje Rita zorgt. Somers is zeer aan haar gehecht en hoopt, dat zij zich zal verloven met Joris van Damme, de zoon van een zijner collega's, die zijn grote verwachtingen deelt. Maar Joanna heeft reeds haar hart geschonken aan de jonge kunstzinnige, maar weinig actieve beeldhouwer Jan Engelbert Pompe. Somers is woedend, verbiedt haar dit huwelijk en ontzegt haar zijn huis als zij toch doorzet. Van Damme trouwt nu met de lichtzinnige Rita zonder dat hij de degelijke Joanna vergeten kan. Het huwelijk wordt ongelukkig en het eind is dat Rita wegtrekt met de avonturier. Zo wordt Somers zowel in zijn bedrijf als in zijn gezin geruïneerd en in al zijn verwachtingen teleurgesteld. Het is een goed opgebouwde en goed geschreven roman. De Vlaamse schrijver is er in geslaagd de historische achtergrond en de gebeurtenissen op de voorgrond tot een harmonisch geheel te verwerken.

J.C.H. de P.

Nevil Shute
Gebed voor een vrouw
(Requiem for a Wren).
Den Haag - Zuid-Hollandsche Uitg.-Mij.

Het leven bij de R.A.F. gedurende de tweede wereldoorlog is voor Shute de standaardstof, waarin hij zich ook hier weer beweegt. Wanneer ik deze schrijver een redelijk onderhoudend en goed verteller noem is dat een waardering waarin meteen de kritiek al gegeven is. Hij is er - zoals velen die juist als verteller zo nadrukkelijk geprezen worden - niet in geslaagd om de veelheid aan goedgetekende uiterlijke omstandigheden (die hij als romanschrijver mag geven) integraal ondergeschikt en dienstbaar te maken aan wat de kern van het boek moest worden: de tragische ontwikkeling die het leven van het Marva-meisje Janet Prentice naar de ondergang voerde. Daardoor komt het boek niet uit boven het niveau van een vlot en vaardig geschreven verhaal, dat ons toch niet tot onder de huid dringt.

J.W.V.

Dan Jacobson
Een dans in de zon
(A dance in the sun).
Amsterdam - De Bezige Bij.

Twee Zuidafrikaanse studenten, liftend op weg door de Karroo naar Kaapstad, moeten onderweg in een klein dorpje overnachten en vinden logies in een afgelegen huis. Er wonen vreemde mensen en er gebeuren vreemde dingen in en om dat huis en daarbij speelt een oude kleurling een belangrijke rol. De beklemmende sfeer en de toenemende spanning zijn bijzonder knap beschreven, snel, in een filmische afwisseling van scènes en dialogen, zo nuchter, strak en geladen weergegeven, dat de ontknoping eigenlijk wat te lang op zich laat wachten en bovendien niet helemaal die dramatische kracht heeft, die men zou verwachten nadat zoveel dynamiet bij elkaar gebracht is. Daardoor eindigt dit grotendeels uitstekend geschreven boek van een nog jonge schrijver toch met een lichte anticlimax.

J.W.V.