Ontmoeting. Jaargang 12

[p. 43]

Wim Gijsen
De jongen die de duivel wilde zien

De jongen wilde de duivel zien. Het was een gedachte die vaker bij hem opgekomen was maar hij had altijd getracht haar te vergeten, vaag denkend dat zo'n verlangen een schande moest zijn. Maar nu was het zomer geworden en het verlangen liet hem niet meer los.

Voor een kind had de jongen reeds veel gezien. Hij wist met welk een langzame ijver de bloemen groeiden en hij had hun klagen gehoord wanneer ze bij de steel werden afgesneden. Hij kende het gezicht van de dood wiens liefkozing de mensen doet verstijven en zelfs verstond hij de stemmen van zeer oude stenen en men weet hoe moeilijk dit is.

Maar de duivel had de jongen nooit gezien, terwijl juist die op zoveel vragen het antwoord moest weten. Daarom liep de jongen naar de rivier die langs het dorp stroomde en keek in het water. Hij wist zeker dat de duivel ergens op de bodem moest wonen maar hij begreep niet goed hoe hij er komen moest.

Dus bleef hij voorlopig naar het water kijken en volstond er mee te zien hoe voorzichtig de wind haar geliefde koesterde. Drie uren zat de jongen zo, toen was zijn ziel water geworden en hij begreep dat de dingen eenvoudiger waren dan hij gedacht had. Daarop wilde hij zich uitkleden maar op het laatste ogenblik vond hij het toch netter staan wanneer hij zijn kleren aanhield. Toen stapte de jongen in het water en zonk langzaam naar beneden.

Eindeloos leek de reis te zijn. Eerst zag hij nog de wenteling der glanzende vissen en de blink-witte speren van de zon, maar naarmate hij verder zonk werden de vissen droeviger van vorm en het licht sloeg om van bleekgroen naar grijs en van grijs naar bijna zwart.

Een enkele maal schoof een schichtig lijf gehaast langs hem heen, een ogenblik flakkerden rode ogen als eenzame vuren in het uitgeholde zwart van de nacht en gleed verder, terwijl de jongen huiverde van angst.

Soms zelfs beklemde de vrees hem te zeer, dan weigerde zijn lichaam te dalen en hij stond, trillende opgericht als een ondergrondse bloem, de bladerhanden machteloos waaierend.

Eeuwen leek deze vrees te duren, onverhoedse handen bloeiden uit het duister, geopende monden maakten zuigende geluiden terwijl het water zich tot een trage olie verdikte.

Maar steeds overwon de jongen zijn vijanden. Eindelijk merkte hij dat de reis nu spoedig ten einde zou zijn. Niet langer daalde hij als een vreemde boot langs de gepolijste waterwanden, het werd langzaam lichter, vingers van waterplanten raakten hem in het voorbijgaan nieuwsgierig aan.

[p. 44]

Even later voelde hij verende grond onder zijn voeten. Hij begon te lopen in de richting die hem het beste leek en ontmoette na enige tijd een matroos die jaren geleden verdronken was en die nu harmonika speelde voor zichzelf en voor iedereen die maar luisteren wilde.

‘Kom je mij soms gezelschap houden, kleine jongen?’ vroeg de matroos verheugd.

De jongen schudde het hoofd.

‘Ik wilde de duivel zien’, zei hij, ‘heb jij hem misschien ergens gezien?’

De matroos maakte een rare grimas.

‘Wie wil er nu de duivel zien, ventje? Dat is toch dwaas! Kom liever bij mij zitten en luister!’

Hij ruimde reeds een plaatsje in op een grote platte zwerfsteen en liet een fladderende rij tonen aan zijn instrument ontsnappen.

‘Het is zeker erg mooi’, zei de jongen aarzelend, ‘maar het is toch niet wat ik bedoel.’

‘Maar wat bedoel je dan toch, ventje?’ vroeg de matroos treurig, ‘al vijf jaar en twee maanden speel ik en niemand is naar mij komen luisteren dan een verdwaalde vis die doof was en twee zeemeerminnen die zelf zongen. Het valt niet mee je eigen eenzaamheid te moeten spelen. Mijn ziel vliegt wel weg als ik speel maar het water kaatst de muziek weerom en dan keert de ziel terug. Wat kan ik daaraan doen, ventje?’

De jongen dacht diep na.

‘Speel het water stuk’, zei hij tenslotte, ‘dan zal het wel gaan.’

‘Zou je denken’, zei de matroos verrast, ‘dank je zeer, dat zal ik proberen’, en hij begon liefkozend zijn instrument opnieuw te stemmen.

Maar de jongen liep weer verder tot hij een jonge vrouw ontmoette die met stevige stap zijn weg kruiste. Ze droeg dikke, juchtleren schoenen, een rok van grove stof en op haar rug een botaniseertrommeltje en een fototoestel.

Desondanks vroeg de jongen: ‘Hebt u de duivel misschien gezien, mevrouw?’ De vrouw glimlachte neerbuigend. ‘De duivel bestaat niet, jongen. Hij bestaat niet, denk daar goed om!’ ze bedacht zich even en verklaarde nog: ‘Ik ben humaniste’.

Maar dat wist de jongen al door de schoenen en het botaniseertrommeltje. Nog voor de jongen antwoord kon geven, liep ze reeds door. Maar toen ze een eindje verwijderd was, draaide ze zich nog eens om en wees in de verte.

‘Daarginds is de omtrek vaak verlicht door een rood schijnsel’, riep ze spottend, ‘het is natuurlijk wetenschappelijk verklaarbaar maar het lijkt me echt een kleur voor de duivel.’

Ze lachte schaterend voor ze verder liep maar de jongen sloeg toch de aangewezen richting in. Na een tijdje werd het licht dat eerst onbestemd maar helder van kleur was geweest inderdaad roze en nog later, door-

[p. 45]

schijnend rood. Een rood dat van één plaats leek te komen alsof daar een reusachtig vuur brandde. Eerst toen hij het centrum van het rode licht genaderd was, zag hij de duivel zitten. Hij zat aan een tafel die voor een kwart in het zand was gedrukt om het steviger te doen staan en hij speelde schaak met zijn moeder.

De jongen had van hem een andere voorstelling gehad maar hij wist toch dat dit de duivel moest zijn. Hij deed nog een paar stappen dichterbij tot hij de tafel bijna kon aanraken en zei toen: ‘Ik wilde de duivel graag spreken.’

Alleen het oude wijf keek gichelend op.

‘Wel, wel, wilde jij mijn zoon spreken. En wie ben jij dan wel, kereltje?’

De jongen gaf haar geen antwoord. Hij haalde zich duidelijk voor de geest waarvoor hij gekomen was en richtte een beschuldigende vinger op de duivel die verveeld naar het schaakbord staarde. ‘Ik wil weten waarom de mensen elkaar vermoorden’, zei de jongen.

‘Zo, doen ze dat’, zei de duivel, ‘dat wist ik niet.’

‘En waarom groeit het verdriet sneller dan de vreugde’, zei de jongen opnieuw, ‘en waarom zorgt u ervoor dat de mensen elkaar haten.’

‘Zo, doen ze dat’, zei de duivel andermaal, ‘dat wist ik niet.’

De jongen zag dat de duivel boos begon te worden maar hij bleef toch. Hij had zich voorgenomen niet weg te gaan voor hij de antwoorden wist. ‘Duizenden mensen zoeken de waarheid’, begon hij opnieuw, ‘en duizenden bloemen weten het antwoord niet. De mensen zoeken god en ze zoeken tevergeefs.’

‘Zo, doen ze dat ook nog’, antwoordde de duivel, ‘hoe is het mogelijk. Ze moeten zich wel erg vervelen. Jij moest trouwens nu ook maar weggaan, want je stinkt alsof je in de hemel bent geweest.’

De jongen schudde vastberaden zijn hoofd. ‘Ik ga niet weg voor u mij gezegd hebt waarom u dat allemaal doet.’

Toen barstte de duivel uit in een bulderend gelach, hij lachte zo hard dat zijn botten klepperend tegen elkaar sloegen.

‘Meen je werkelijk dat dat mijn schuld is?’ vroeg hij, toen zijn lachen een beetje bedaard was.

De jongen knikte. Nu werd de duivel ernstig. ‘Luister jongen’, zei hij, vroeger, eeuwen geleden, ik weet niet meer hoelang, sarde ik de mensen nog wel. Ik zond de pest, net als ze er niet op verdacht waren, ik hitste ze op tot ze elkaar de ogen uitbrandden en hun vijanden op spiesen staken' (hij glimlachte vertederd) ‘en vaak zelfs liet ik ze elkaar vermoorden om derwille van hun God, dat dachten ze tenminste. Maar later ging het plezier er af.’

Hij boog het hoofd wat naar beneden en zag er nu triest uit.

‘Ik merkte op een keer dat het me helemaal niets meer deed. Bloed en etter, uitgerukte lichamen, kinderen, gesmoord in de wieg, ik had er te

[p. 46]

veel van gezien. Ik beleefde er geen plezier meer aan’. Hij haalde even mistroostig de schouderbladen op, ‘ik verzon eerst nog geraffineerder manieren, een monnik die God vervloekte op zijn sterfbed, een wijsgeer die ik telkens afleidde wanneer hij de waarheid bijna wist. Maar het aantal mogelijkheden is maar beperkt. Daarom ben ik er allang mee opgehouden. Ik speel schaak en wacht af. Op een keer zal er wel weer iets gebeuren.’

Toen de duivel uitgepraat was, dacht de jongen nog een tijdlang diep na. Hij begreep dat de duivel de waarheid sprak maar hij had even tijd nodig om te weten wat dat betekende. Toen hij alles begrepen had, draaide hij zich om en liep de lange weg terug. Hij keerde weer tot de mensen en wie horen wilde, vertelde hij de waarheid. En hij had de mensen zeer lief, want wie een humaniste beneden heeft zien zoeken wat boven te vinden is, wie een matroos de eenzaamheid heeft horen spelen en weet dat de duivel sinds eeuwen schaak speelt, die kan niet anders.