Ontmoeting. Jaargang 10

[p. 194]

Een schuimtaart van plezier
Ev. Grolle

De grote kenner van het Russische toneel, Johannes von Guenther, zegt, dat Gogol met zijn stuk ‘Het Huwelijk’ in de dertiger jaren van de vorige eeuw, een nieuw tijdperk der Russische toneelschrijfkunst heeft ingeluid: dat van de satyre op de kleine Russische middenstand, geklemd tussen adel en volk en vastgeketend aan een tyranniek netwerk van tal van conventies, regels en commerciële overwegingen. Alexander Ostrowskij zou later de grootmeester worden van dit genre en de erenaam gaan dragen van de ‘Colombus van het riviergebied achter Moskou’, - zoals de wijk in Moskou genoemd werd, waar deze middenstand van omhoogkomende kooplieden woonde.

Er is alle reden om Von Guenther op zijn woord te geloven, maar toen de Haagse Comedie Gogols ‘volkomen onwaarschijnlijk verhaal Het Huwelijk’ voor het voetlicht bracht kon men zich toch moeilijk indenken, waarom die Russen van goed een eeuw geleden zo bijzonder geboeid waren. Op de keper beschouwd is het niet meer dan een in toneel omgezette, tamelijk flauwe, novelle. Het is het verhaal van de verlegen hofraad Iwan Koezjmitsj Podkoljossin, die door een koppelaarster en een vriend aan de vrouw moet worden gebracht; eindelijk vindt hij het meisje zijner dromen, maar op de ochtend van het huwelijk deinst hij toch nog voor de echtelijke staat terug en springt via het raam en rijdt per droschke terug naar het land der vrijgezellen-vrijheid.

Gogol zet om deze Koezmitsj tal van interessante figuren: medevrijers; de aanstaande bruid en haar tante; de koppelaarster; de vriend; de dienstbode; de knecht en een koopman. Zij allen zijn de onderdanige dienaren en dienaressen van de etiquette van deze kringen en deze tijd. Op deze wijze kreeg het verhaal een folkloristisch tintje, waardoor het voor ons, twintigste eeuwse Nederlanders wel iets interessants had. Maar toneel kon het niet worden, hoogstens een typering van een bepaalde samenleving. Als men nu zou menen, dat ‘Het Huwelijk’ niet de moeite waard zou zijn, heeft men buiten de waard gerekend, in dit geval buiten Peter Scharoff, die als een gulle Russische gastheer hartelijk oproept om dit folkloristisch feest bij te wonen. Hij doet dit met zoveel oprechtheid en zoveel overrompelende geestdrift, dat men al gauw geboeid is door alles, wat men krijgt voorgezet. Al is het dan geen toneel in de eigenlijke betekenis dezer zaak, toch vermaakt men zich opperbest om alle snaken, die hier de revue passeren. De koppelaarster heeft werkelijk een alleraardigst koppeltje vrijers bij elkaar weten te krijgen. Daar is vooreerst de dikbuikige heer Omelette, een ambtenaar van de tweede rang, die op de kleintjes let en precies nagaat of hij in de voorspiegelingen omtrent de rijkdom der bruid niet bedrogen is. Dan is daar de infanterie-officier b.d. Anoetsjkin, - een lange sladood, wiens keurig uniform onberispelijk zit. Hij stelt aan zijn bruid maar één (maar dan ook onmisbare) eis: dat zij Frans kan spre-

[p. 195]

De vrijers uit Gogols ‘Het Huwelijk’, v.l.n.r. lt. t.z.b.d, Zjewakin (Dick van Veen), ambtenaar 2e klasse Omelette (Johan Valk), Hofraad Koezjmitsj (Cees Laseur) en inf.-officier b.d. Anoetsjkin (Bep van Delft).

ken. Niet, dat hij die vreemde taal machtig is, maar een jongedame uit gegoede kringen moet dit wel zijn. Als blijkt, dat Agaafja Tiechonowna geen Frans kent, heeft zij voor hem afgedaan. Dan is daar ook de luitenant ter zee b.d. Zjewakin, een heertje op leeftijd, uiterst zuinig op zijn piekfijn uniform van onverslijtbaar laken uit het jaar '13, die heel in Sicilië is geweest, maar desondanks nimmer een jongedame de zijne heeft mogen noemen. Zeventien huwelijkspogingen heeft hij reeds ondernomen en steeds liep het mis. Helaas ook nu weer.

En dan is daar de verlegen hofraad Koezjmitsj, - de beste kandidaat, want hij is van adel en hij meent het werkelijk, maar ja die angst, ziet u, die angst, waardoor hij op de trouwdag zelf nog door het raam wegvlucht een ontroostbare Agaafja achterlatende.

Maar niet alleen Agaafja is gedupeerd: ook de koppelaarster Fjokla, die toch maar voor zoveel kandidaten had weten te zorgen. Zij wijt de schuld van het debacle aan de vriend, die haar de eer niet wou gunnen Koezjmitsj

[p. 196]

aan een vrouw geholpen te hebben. Als mannen zich ook met zulke subtiele zaken gaan bemoeien, loopt het altijd mis. Een volgend maal zal haar dit niet gebeuren, dan zal zij haar zaken strak in eigen hand houden.

Friso Wiegersma had voor prachtige decors en kostuums gezorgd, zodat men zich van het eerste ogenblik wel lijfelijk in dit Moskouse milieu moest wanen. En dan had Scharoff het voor elkaar gekregen deze Haagse acteurs zo volkomen te Russificeren, dat men de grootste moeite had om uit te maken wie nu wel wie was en schuilging achter die levensechte vermommingen. Zij waren stuk voor stuk de grote onbekende geworden. Of men nu Fie Carelsen nam, de koppelaarster, of Cees Laseur, de hofraad, dan wel of men trachtte uit te vinden, wie toch dat dikke mannetje Omelette was, dat door Johan Valk bleek gerepresenteerd te worden, of de oude krakepoterige zee-officier waarachter Dick van Veen schuilging. Dezen waren allen, evenals de anderen volkomen ver-Russischt. Paul Steenbergen de vriend, herkende men nog het best, maar dit betekent niet, dat hij uit de toon viel. Integendeel, zo'n handige, gewiekste, vrolijke vriend mag Koezjmitsj werkelijk wel in ere houden.

Ja, zo ziet men alweer, hoe met geestigheid en vlijt van niets een schuimtaart van pleizier geklopt kan worden. Dat is op de planken mogelijk. Men heeft er niet eens een auteur voor nodig, als men maar een regisseur heeft, die Scharoff heet en enige opperbeste acteurs, aan wie de Haagse Comedie zo rijk is. Dan gaat het ook en dan kan het toneel werkelijk voor toneel zorgen, ook als er geen toneel voorhanden is.

Toch hoop ik, dat Scharoff in de toekomst weer eens de zorg voor een groot Russisch toneelwerk op zich zal nemen. Zo'n taartje is voor een enkele keer wel eens aardig, maar dit vermaak ligt toch eigenlijk beneden het kunnen van deze grote Russische regisseur en beneden het niveau, waarop de Haagse Comedie zich moet bewegen.