Ontmoeting. Jaargang 10

[p. 137]

De ceder
Oud-Turkse vertelling

Drie mannen ontmoetten elkaar in een hut op een bergpas. Ze waren verdwaald geraakt in een heftige sneeuwstorm en de berghut bood hen onderdak voor de nacht. De één was een zijdehandelaar, de tweede een koopman in edelstenen en smeedwerk. De derde droeg geen bundel met zich mee, hij had alleen een leren foudraal aan zijn gordel waar allerlei messen in staken, want hij was een houtsnijder en wijd en zijd beroemd om zijn kunst.

Het gedwongen oponthoud kwam de drie mannen zeer ongelegen. Slechtgehumeurd hurkten ze bijeen. Maar terwijl de twee kooplieden wrevelig hun pijp rookten ging de houtsnijder in de hut op onderzoek uit. Hij ontdekte een kleine voorraad hout en begon een vuurtje op te bouwen. Een smal raampje, met een houten luik afgesloten, deed dienst als schoorsteen en toen de houtsnijder het luik openstiet viel een brede baan licht in een hoek van de hut. En terwijl de kooplieden de brand in het vuur staken liep de houtsnijder naar de hoek waar het licht in viel en bekeek nadenkend het hoge, sterke stuk hout dat tegen de wand van de hut leunde. De hartstocht van de kunstenaar kreeg hem te pakken. Een verlangen, levenslang onderdrukt, brak zich baan. Eéns, ééns een menselijke gestalte te scheppen! De Koran verbiedt weliswaar een gesneden beeld te maken naar Allah's beeld en gelijkenis, naar de mens,... maar zelfs een goed Mohammedaan... Eéns, éénmaal! Hier in de eenzaamheid der bergen, geketend door de storm, met naast hem twee mannen die alleen aan geld dachten en die hij misschien nooit terug zou zien... Zou hier zijn groot verlangen niet mogen worden vervuld? Allah, die alles begrijpt en vergeeft, zou zelfs als hij door deze sneeuwmassa's heen kon kijken, - wat niet eens waarschijnlijk was, - stellig een andere kant opkijken.

Toen de houtsnijder zichzelf op dat punt had gerustgesteld haalde hij meteen zijn messen uit zijn gordel en begon aan het prachtige, uit zichzelf reeds evenwichtige stuk hout te snijden. Met de blik van de kunstenaar had hij op het eerste oog reeds gezien welke gestalte zich in het stuk hout verborg. Er rustte alleen nog op hem de taak om de vrouw die zich in het hout verschool uit haar omhulsels te bevrijden, en aan die taak wijdde hij zich met al zijn kracht.

Inmiddels hadden de beide kooplieden de strijd met het vuur en de rook aangebonden en bekommerden zich aanvankelijk niet in 't minst om het doen en laten van de houtsnijder. Maar toen een hoogoplaaiende vlam hen verried wat er in de hoek van de hut gebeurde kwamen zij overeind om te zien wat de houtsnijder deed. Hij lette niet op hen, verdiept als hij was in zijn werk. Met steeds snellere, kloekere sneden haalde hij de verborgen vrouw uit haar kerker te voorschijn.

[p. 138]

‘Allah vergeve ons: het wordt een vrouw!’ mompelde de zijdehandelaar. ‘Ik zal iets gaan halen wat voor een vrouw past!’

Hij liep naar zijn bundels stoffen die dicht bij de deur op de vloer lagen, maakte ze los, en woelde er in rond, op zoek naar zijn kostbaarste zijde. De juwelenhandelaar keek nog een poosje naar de houtsnijder. Toen prevelde hij in zichzelf: ‘Allah Kerim, waarlijk: een vrouw!’ En ging wat opzij staan en begon de onder zijn kleren verborgen juwelen voor de dag te halen.

De houtsnijder lette niet op de anderen. Hij hoorde niets, hij zag niets, hij was hun aanwezigheid volkomen vergeten. Hij werkte, werkte aan wat voor hem de diepste vervulling betekende. Eindelijk werden de twee kooplui het toekijken moe en legden zich neer op de vloer om te slapen, in hun pelzen gehuld. Maar de zijdehandelaar fluisterde: ‘Laten we om de beurt het vuur onderhouden, zodat hij het beeld af kan werken, vind je niet?’ De juwelenhandelaar knikte. Op die manier was hij tegelijk beter beschermd tegen diefstal.

Maar de houtsnijder dacht aan niets dan aan zijn werk. Hij voelde vermoeidheid noch kou, honger noch dorst. De koorts, de roes van het scheppen had hem in haar macht. En toen het grauwe licht van de morgen door het raampje viel had hij zijn werk beeindigd. Hij legde de messen weg en boog diep voor het beeldhouwwerk, met gekruiste armen, de handen op de schouders. ‘Oh schoonste, schoonste!’ fluisterde hij verrukt. ‘Oh, wees gezegend, jij die groeide onder mijn handen, die van mij bent meer dan ooit een vrouw was! Van mij, van mij alléén!’

Uitgeput zakte hij op de vloer. Hij vergat zichzelf en alles om hem heen, hij viel in een lichte slaap. Maar de twee kooplieden hadden gemerkt wat er gebeurde. Voorzichtig stonden ze op en liepen zachtjes naar het beeldhouwwerk zonder de man op de vloer te storen.

De zijdehandelaar haalde zijn kostbaarste zij voor de dag en zei halfluid: ‘Die vrouw is mooi, en ze is van mij! Want een vrouw behoort aan hem die haar haar kleding schenkt. Kijk! Heb ik geen gelijk?’ En hij legde de zij om de vrouwengestalte. Daar stond zij en keek op de ijverige koopman neer, om de mond een glimlach die haar maker haar schonk. Maar de juwelenhandelaar schoof de ander opzij. Hij nam de juwelen die hij 's nachts had bewaakt en begon ze om de hals en de spitse borsten van de houten vrouw te hangen. ‘Aan wie zou een vrouw anders toebehoren dan aan hem die haar met juwelen tooit?’ vroeg hij. ‘Schoonheid wordt pas ware schoonheid als ze bloeit onder de glinstering van juwelen. Ze is van mij!’

Zo twistten de beide mannen voort en ze werden zo luidruchtig dat de houtsnijder ontwaakte uit zijn halfslaap. Hij ging tussen de twee instaan, vlak voor het beeld, om het te beschermen. ‘Ze is van mij, van mij alleen! Aan wie zou ze anders kunnen toebehoren dan aan hem die haar schiep, jullie dwazen?’

Juist had hij die woorden geuit toen een heftige windstoot de berghut deed schokken en de deur met geweld openrukte. Verschrikt weken de drie mannen opzij, want de houten vrouw begon zich te bewegen: het

[p. 139]

was of de wind haar een weg baande. Langzaam schreed ze naar de deur alsof een kracht haar voortschoof, haar naar buiten trok. Het licht was doorgebroken, sneeuwwit glinsterde de bergpas. En opnieuw baande de wind haar de weg, dwars door de sneeuw.

De drie mannen, niet in staat tot denken noch handelen, in de ban van wat er gebeurde, volgden de houten vrouw naar waar de hoge, enorme ceder staat, die boven op de bergpas waakt over het grootse uitzicht, over de stilte. Reeds had de vrouw de boom bereikt. Ze hief dè armen op en legde haar handpalmen vlak tegen de stam. Door die beweging viel alles van haar af wat de mannen om haar heen hadden gehangen. De stam opende zich, de vrouw zette één voet in de ontstane opening. Maar toen zij in de stam stapte draaide zij het hoofd om en glimlachte tegen hem die haar had geschapen.

Zonder het zelf te weten had de houtsnijder zijn armen verlangend uitgebreid. Maar de vrouw was reeds verdwenen. De stam sloot zich achter haar en de geweldige boom stond roerloos als voorheen, groots, en buiten elk begrip van tijd.

‘Ieder ding keert terug naar zijn oorsprong’, fluisterde de houtsnijder. Hij draaide zich om, wikkelde zich in zijn mantel, borg zijn her en der verspreide messen in zijn gordel en liep zonder groeten de bergpas over, de weg af die naar het dal leidt.

Inzicht doet pijn. Maar is dit: ééns in het leven tot in de diepte verzadiging te hebben gekend de kunstenaar niet alle inzicht waard? Allâh Kerîm.

Uit: ‘Het kristallen serail’, Oud-Turkse vertellingen door Elsa Sophia von Kamphoevener, vertaling: Lidy van Eijsselsteijn.
Verschijnt binnenkort bij Uitgeverij W. Gaade N.V. Delft.