Ontmoeting. Jaargang 10

[p. 29]

Okke Jagers interview met de tijdgeest^*)
C. Rijnsdorp

Voor mij zijn er vier Okke Jagers. Misschien kan ik beter zeggen: Okkes Jager. Waaròm, dat blijkt aanstonds vanzelf.

De eerste is de speelse kwajongen, die het leuk vindt met woorden te goochelen en te jongleren: pijp en Pijper, Calvé en Calvijn, bramen en Brahms, Bloem en verbloemen, Coupérus en couperen.

De tweede is de geboren dominee, voor wie het preken hartstocht en levensdoel tegelijk is; die preekt in proza en op rijm; die ons voorhoudt, dat we zó zus zijn, dat we er bijna zo van worden en dat we zó zo zijn, dat we er bijna zus van worden. ‘Es blies ein Jäger auf seinem Horn, und alles was er blies, das war verlor'n.’ Verloren in zichzelf, maar niet zoals in het Duitse volksliedje verloren als buit voor de jager. Want het ouderwetse ‘ontdekkende’ element spreekt bij dominee Jager sterk mee.

De derde is de dichter, voor mij niet in de eerste plaats in zijn eigenlijke verzen, waarvan ik er maar een paar als poëzie ervaar. Dat dichterschap komt voor mijn besef uit in zijn speelsheid, zijn woordenspel en woordspelingen, ook als daarbij vernuft, desnoods vals vernuft te pas komt. Achter dit alles zit een authentiek en modern dichterlijk levensgevoel. Maar de dominee in hem verhindert dit dichterlijke spel (anders dan bij dominee Barnard, alias Guillaume van der Graft) zijn eigen gang te laten gaan. Echt dichter naar mijn smaak zou hij pas zijn, indien hij dit spel souverein in eigen kring zijn gang liet gaan en zich eens even kon bevrijden van het altijd willen moraliseren, ontdekken en uitleggen. Een lid van het Newyorks orkest noemde Mengelberg ‘de beste kleine roodharige uitlegger ter wereld’: in zijn vak geleek Mengelberg soms op een dominee.

Die onbedwingbare zucht pikante dingen te zeggen en de dingen pikant te zeggen, waardoor met ieder woord en elke uitdrukking een spelletje gespeeld wordt, lijkt mij het gevaar voor Jager. Het gevaar van jagerlatijn. Hier dreigt het schrijven doel in zichzelf en op deze wijze goedkoop en oppervlakkig te worden. Het publiek, respectievelijk kerkvolk, gewend aan veel schablonen en weinig esprit, vergaapt zich aan dit gegoochel. Maar, al is het een traag denkende massa, het krijgt het kunstje door, tot straks vriend A. op de jongelingsvereniging te Enumatil in dezelfde stijl een nummertje kan weggeven. Dan is de jacht algemeen en iedereen een jager. Dan blaast er menig jager op een hoorn, maar alles wat men blaast is dan verloor'n. Dan gaan - let op! - zelfs de christelijke bladen jageren, zoals ze vroeger gekuyperd hebben.

De vierde Jager heb ik voor het laatst bewaard. Dat is de Jager waarvoor we God danken. Niet de enige gelukkig. Er zijn Godlof méér jonge predikanten (niet alleen in de Gereformeerde Kerken), die een taal van onze tijd spreken en ons ouderen doen zien dat Gods Geest nog niet van

*) Uitg. J.H. Kok N.V., Kampen, 1956.

[p. 30]

de kerk is weggenomen. Het is tussen haakjes niet mogelijk hier absoluut te zijn en te spreken van ‘de’ taal van onze tijd, want die bestaat niet. Zolang de kerktaal vernieuwd wordt, spréékt de kerk nog. Anders degradeert ze tot echoput. En wat de frisse jonge dominees betreft: dat aan een plant de nieuwe loten een lichtere kleur hebben dan de oudere, acht ik vanzelfsprekend.

Bij de eerste Jager denk ik vaak: schei nou maar es uit. Zien spelen is leuk, maar het is toch dikwijls wel echt kinderspel. Het moet niet te lang duren.

Voor de tweede heb ik waardering en erkenning. Geboren en geroepen dominees te ontmoeten is een bemoediging en verfrissing en het verhoogt bij je het aanzien van het ambt, dat tenslotte geen uitvinding is van mensen.

Affectie gevoel ik voor de derde Jager, al zie ik heel duidelijk, dat hij ondergeschikte van de dominee is en blijft. Knècht, zoals zwarte Piet de knecht is van Sinterklaas. Pastoraal en psychologisch is dit een goed ding. De dominee en de dichter in hem mogen een beetje kibbelen of stuivertje wisselen, een echt gevecht op leven en dood wordt het niet, De uitkomst staat van te voren vast: de dominee wint en ik vind het prachtig zo. Er is al gespletenheid genoeg en gaafheid te weinig. Misschien kan men beter zeggen: Jager II is voorzitter en Jager III secretaris. We kunnen niet anders dan ons om deze bestuurlijke harmonie verheugen.

Over de vierde Jager sprak ik nog niet. Die is de belangrijkste en voor hem heb ik respect, naar hem luister ik en zijn woorden en vermaningen trek ik mij aan. Dit is de analist van de tijdgeest en de vertolker van schriftuurlijke gedachten ten aanzien van het volle, lees: gewone, leven. Men zou nog van een vijfde Jager kunnen spreken, nl. de popularisator, zoals die op z'n best uitkomt in het titelopstel, waarmee het boek opent. Maar dan zou die opsomming van aspecten een spelletje dreigen te worden en daarvoor is het met te veel menens. Voor de onderhavige summiere analyse van de vier (neem maar weg vijf) Okkes, die tezamen de ene Jager vormen, is het bovenstaande naar ik hoop wel genoeg.