Ontmoeting. Jaargang 9

[p. 24]

Verslag van een bedevaart
Jan W. Veerman

Wanneer men Stratford-upon-Avon, Shakespeare's geboorteplaats, per trein nadert in de verwachting een met poëzie overtogen wereld te zullen aantreffen, komt men wel bedrogen uit. Het landschap in de omgeving is weinig interessant, licht golvende, wat verwaarloosde weilanden en bouwland, dichter bij het stadje plaats makend voor de gebruikelijke loodsen en opslagplaatsen. Bepaald geen entourage voor een Midsummernights Dream. Het stationnetje ziet er uit als alle andere Engelse stationnetjes, zo futloos lelijk dat er zelfs geen inspiratie tot schelden vanuit gaat, stijlloos vervuild en uniform volgesmeerd met een doodgeslagen bruin, dat geen kleur meer mag heten.

Maar eenmaal buiten het station begint men toch wel wat vriendelijker trekken te ontwaren, de onvermijdelijke Shakespeare-souvenirwinkels, de Shakespeare Inns en Tea Houses dragen er het hunne toe bij om de juiste stemming te kweken. Wanneer men nu maar gewoon achter de andere mensen met foto-toestellen aanloopt, komt men vanzelf in de Henley-Road, een brede geasfalteerde weg, waarin een flink aantal auto's en bussen geparkeerd staan.

En - om met de radio-reporter te spreken - daar zijn we dan bij Shakespeare's Birthplace, een klein complex oud-Engelse huisjes, midden in de straat. Een groot gezelschap Amerikanen stapt juist uit een autobus en de eerste fotoschoten worden onverwijld gelost. Maar alles gaat rustig in zijn werk, we betalen onze anderhalve shilling en staan even later in het huiskamertje, waar een gids op tamelijk onderhoudende manier iets over het huis vertelt. Hij maakt er niet veel tam-tam over, maar er klinkt in zijn stem toch wel een lichte graad van heilige eerbied door. Gemeten naar Engelse maatstaven moet zijn toewijding dus tot een delirische hoogte gestegen zijn. Hij legt precies uit welke balken wel en welke niet origineel zijn en we nemen welwillend aan, dat die zekerheid bestaat omtrent een huis anno circa 1500. Hij vertelt dat de hele straat oorspronkelijk aan weerskanten met een aaneengesloten rij van zulke huisjes bebouwd was, maar, zegt hij: ‘we broke down the other ones on both sides of the street, to lessen the fire danger.’ We broke down, dat klinkt nogal zelfbewust. Gezien zijn leeftijd en het uiterlijk van de omliggende bebouwing zal hij er heus niet veel deel aan gehad hebben. Daarna geeft hij aan, hoe het huis in elkaar zit, huiskamer, keuken en slaapkamertjes. Van de laatste ligt er één juist boven de ruimte waar wij staan. Het is met zekerheid komen vast te staan, zegt hij - en wij geloven het alweer - ‘that this was the bedroom in which Shakespeare actually was born’. Actually is een woord met een sterk sfeerbepalende werking, het is werkelijk en actueel tegelijk en geeft me even het indecente gevoel, of we met zijn allen om het kraambed gezet worden om getuige te zijn. Ik vind dat tegenover mevrouw Shakespeare niet fijngevoelig. Wat later staan

[p. 25]

we dan in de slaapkamer, maar het bed is niet hetzelfde als dat waarin Shakespeare ‘actually was born’, wat natuurlijk wel jammer is.

In een naastliggende ruimte is een kleine verzameling ingericht van voorwerpen, die op Shakespeare en op het huis betrekking hebben: oude tekeningen, wat handschriften en eerste drukken van Shakespeare's werken. De verzameling is nogal reliquie-achtig en draagt niet zoveel bij tot beeldvorming van Shakespeare, minder zelfs dan de simpele wetenschap, dat de man hier tot zijn 22ste jaar woonde. In een vitrine ligt wat rommel, een paar stukken glas, een paar kiezelstenen, brokken van een oude aardewerk pijp en nog wat doodgewoon vuil. Een bijschrift vermeldt, dat dit alles gevonden is achter een weggebroken schoorsteenmantel en dat het van de oorspronkelijke woning afkomstig moet zijn. Voor de liefhebbers om van te smullen, maar ik ‘ruik’ Shakespeare liever ‘uit zijn werken’.

In de tuin zijn alle struikjes netjes van naambordjes voorzien. Ook van hier uit is Shakespeare's Birthplace zeer fotogeniek en een aaneengesloten rij van schutters wisselt elkaar op het ideale punt af. Begrijpelijk overigens, want het oude huisje van metselwerk tussen zware balken ziet er tussen de bomen heel romantisch uit. Hierna komen we in een lokaliteit, waarin Shakespeariana worden verkocht, handzame uitgaven van zijn spelen, bloemlezingen met citaten en ansichtkaarten. Koppeling tussen cultuur en commerce. Of tussen religie en commerce misschien wel. Maar op dat gebied ben ik wel wat gewend. Wordt niet, dicht bij mijn woonplaats, de geboortestulp van de plaatselijke heilige Peerke Donders aan één zijde geflankeerd door een Kruisweg en aan de andere zijde door een kapel èn een café met een levensgroot reclamebord: Bier, Limonade, Tabak, Cigaretten en PETRUS DONDERS-artikelen?

En dus - noem het banaal als u wilt - loop ik wat later weer door Stratford-upon-Avon, met een bij Shakespeare's geboortehuisje gekocht en van een dienovereenkomstige aantekening voorzien exemplaar van zijn Sonnetten in mijn zak.

Het riviertje de Avon ziet er volgens de folders heel aantrekkelijk uit. Aan dat riviertje is het Shakespeare Memorial Theatre gebouwd, waar de gehele zomer voorstellingen van zijn werken worden gegeven. Verbonden aan dit theater is een kleine verzameling voorwerpen en schilderijen, die op Shakespeare en zijn plays betrekking hebben. Als ik binnenga wekt een bewaker - met zoveel warmte als ik in een Engelse stem niet voor mogelijk gehouden had - mij op, om speciaal mijn aandacht te wijden aan catalogusnummer 5. Zijn motivering kan ik niet helemaal volgen, maar de climax is weer helemaal duidelijk:... so the painter has actually seen him in his life. Alweer die verheviging met actually. Overigens verliezen de andere schilderijen door de beklemtoning nogal wat van hun waarde. Wanneer ik de trap opga hoor ik de man de volgende bezoekers dezelfde raad meegeven met dezelfde warme toewijding, die ik voor mij persoonlijk bestemd had gedacht. Zo heeft men zijn teleurstellingen. Daarna blijkt het

[p. 26]

beroemde schilderij zo opgehangen te zijn, in een hoek naast een zijwand met een raam, dat men ongeveer een meter buiten dat raam in de vrije lucht zou moeten zweven om de peinture zonder hinderlijke reflexen te zien.

Ook hier liggen in vitrines allerlei bezienswaardigheden, snuisterijen en herinneringen aan acteurs en actrices. Het meest wordt mijn aandacht getrokken door twee doodskoppen. Het kaartje bij de ene vermeldt, dat dit is: Yorick's Skull, used by Sir Henry Irving at the Lyceum Theatre in October 1874 enzovoorts... Yorick's Skull? Ach so..., zou ik willen zeggen. De schedel van de een of andere onbekende dunkt me, een eens levende man, die nu zo nietig geworden is, dat zijn doodskop niet eens meer van hemzelf is. Tot nul gereduceerd en in tweede afgeleide beroemd omdat Irvings beroemd was omdat Shakespeare beroemd was. Zo weinig kan er van een mens overblijven. En zo groot kan een ander mens worden.

Nog treffender is het bijschrift bij de tweede schedel, die gebruikt werd door een andere grootheid, John Kemble en later in handen kwam van de heer Kean en - dan komt het - ‘after Kean's death, it passed into the possession of his factotum Mac Kintosh who, falling upon hard times, sold it for £ 10.-. to Mr Carter of the Lyceum Theatre...’ Het zou humoristisch zijn, wanneer het hier ging om de doodskop van een beroemdheid, maar nu net de restanten betreft van een naamloze arme drommel vind ik het nogal schrijnend. Wanneer ik ooit nog eens de Hamlet zou moeten spelen - waarschijnlijk is dat niet - dan zou ik als Prins van Denemarken het gebeente van Kean of Kemble in de hand willen hebben om daarbij te filosoferen over de vergankelijkheid van al het aardse.

Maar buiten het theater stroomt de Avon, een vriendelijk, mooi riviertje, dat voor de folders niet onderdoet. Er is een kerktorentje dat boven de bomen uitsteekt in de verte. Het is een mooie, zachte najaarsmiddag, de eerste herfstbladeren hebben zich al losgemaakt en in het water drijven zwanen. Engelse zwanen, die van Engelse kindertjes stukjes brood krijgen. Dat maakt nog verschil. Het is allemaal zo rustig en verkwikkend, dat ik er lang naar kan blijven kijken.

En Shakespeare zelf? ‘Well, I said to him, it could be done, but I didn't think he would stand it.’ Dat was wat ik opving, toen ik op de terugweg naar het station drie Engelse dames passeerde, die zich beijverden om met klemtonen goed te maken, wat ze aan uitdrukkingsvermogen tekort schoten.

Misschien, dacht ik, is het niet zo'n wonder, wanneer men trots is op iemand, die zoveel kleurrijk schoons geschapen heeft in een taal, die van to en do aan elkaar hangt, waarin met duizend woorden alles gezegd kan worden en die gemáákt schijnt te zijn speciaal voor dat soort dames van een zekere leeftijd en wat ouder, dat we bij Agathe Christie al eens ontmoet hadden.