Ontmoeting. Jaargang 8

[p. 367]

Morgen zie ik je weer, een film over een dominee
Aize de Visser

De zomermalaise in de bioscopen heeft op het ogenblik, dat ik deze regels schrijf, haar dieptepunt zo ongeveer bereikt. De Tiende Muze houdt uitverkoop en tracht een aantal niemandalletjes aan de van warmte en vacantiedrukte soezerige klanten kwijt te raken. De enige, werkelijk belangrijke film, die de aandacht vraagt, is Modern Times van Charlie Chaplin en het is verheugend te constateren, dat deze uiterst boeiende tragicomedie van 's werelds grootste filmkunstenaar nog overal grote belangstelling ondervindt.

Opnieuw is naar aanleiding van deze reprise de vraag opgeworpen of de toepassing van het geluid eigenlijk niet een verraad aan de cinematografie betekent, of het wezen van de film, het beeld, niet is aangetast door die andere grootheid, het geluid.

Het is moeilijk in antwoord op deze vraag een positief ja of nee uit te spreken. Ik ben ervan overtuigd, dat de ‘stomme’ films van Chaplin bij voorbeeld een sprekender getuigenis van de bedoelingen van de maker afleggen, dan zijn latere werken, als Monsieur Verdoux en Limelight, dat de oudere werken ook minder snel verouderen - indien ze dit al doen - dan deze jongere. Het is merkwaardig te constateren hoe bijzonder ‘actueel’ een film als Modern Times nog is, ondanks de toegepaste werkwijze, waarbij van dialoog, van technicolor, van wide screen uiteraard geen sprake is, ondanks de gewijzigde economische en sociale omstandigheden ook. De oorzaak van deze ‘eeuwige jeugd’ is niet ver te zoeken. Want Chaplin moge dan al een type geschapen hebben, in wezen zijn zijn werken films van de mens. In dat beangstigde of overmoedige, vervolgde of in de groteske aanval overgaande mannetje ontdekken wij onszelf.

Ik kan mij niet losmaken van de idee, dat Chaplin, ondanks zijn grootheid, ondanks zijn welhaast verbijsterend vakmanschap er niet in is geslaagd het gebruik van de menselijke stem op de juiste wijze in zijn werk in te passen. Zijn sprekende mimiek, zijn sprekende spel, de sprekende situaties, die hij schept, verdragen eenvoudig niet dat er ook nog in zijn films gesproken wordt.

Anders is het met dat ene zotte liedje in Modern Times. Daarin beweert Chaplin niets en juist omdat hij niets beweert, vertelt hij, beeldend, veel en veel meer dan in welke tekst ook.

Danny Kaye kan dat ook. Die kan de meest kolderieke waanzin brabbelen en het beeld (zijn mimiek en gebaar) laten vertellen.

Ik heb vroeger al eens beweerd, dat de dialoog in de film op de tweede plaats staat, secundair is. En daarbij het voorbeeld aangehaald van het publiek, dat van de Engelse taal niet meer dan de woorden ‘Ai luw joe’ kan thuisbrengen en week-in-week-uit naar films kijkt, afkomstig

[p. 368]

Het moment van Peters roeping.

uit het Anglo-Amerikaanse taalgebied, waarbij het zich volkomen tevreden stelt met (steeds) armetierige en (dikwijls) erbarmelijk slechte dialoogvertalingen, zonder dat dit het genot ook maar in het minst schijnt te storen.

Toch blijkt in de praktijk, dat deze zienswijze ten aanzien van de dialoog niet altijd opgaat. De predikatie van de dorpspastoor in dat meesterwerk van Marcel Pagnol, Manon des Sources, waarop ik in een eerder artikel kon wijzen, was een voorbeeld van een dergelijke uitzondering. Hier ondersteunde de tekst het beeld niet meer, veeleer was het omgekeerde het geval en ondersteunde het beeld het woord.

Het mag diegenen onder ons, die nog steeds in gedachten bezig zijn met het vraagstuk in hoeverre de kerk bij de verbreiding van het Evangelie gebruik kan maken van het medium der cinematografie, met blijdschap vervullen, dat het blijkens de praktijk inderdaad mogelijk is het woord in de film een zeer centrale plaats te geven, zonder dat dit het wezen van de film behoeft aan te tasten.

[p. 369]

Peter Marshall (Richard Todd) en Catherine (Jean Peters).

De Rooms-Katholieke kerk heeft het in dezen oneindig veel gemakkelijker: zij kan het kerkelijke en niet kerkelijke publiek in de bioscoop iets laten zien. Daarenboven heeft zij in dramatisch opzicht het grote voordeel dat een priester-figuur voor de massa zoveel boeiender en interessanter is dan een dominee. De oorzaak hiervan ligt voor de hand, ik noem slechts het celibaat met zijn in veler ogen sterk romantische conflicten, de ‘in het oog lopende’ kledij der priesters, enzovoorts. Dat deze kerk er niet in is geslaagd vele van haar getuigende rolprenten aan de verwachtingen van waarachtigheid en vakmanschap te laten voldoen, men zie bij voorbeeld Het wonder van Fatima, doet daar niet aan af.

Natuurlijk kan ook van protestantse zijde wel gewezen worden op enige films van formaat. Ik denk aan Ordet en Himlaspelet, doch hoewel dankbaar voor deze prachtige werken, twijfel ik toch aan de betekenis van deze films in de zin als hierboven bedoeld, dus voor niet-kerkelijke kringen. Maarten Luther, om een recent voorbeeld te noemen, kwam dichter bij dit doel, maar het was dan ook niet om niet dat men het nuttig heeft

[p. 370]

In Washington staat Dr Marshall al spoedig midden in de belangstelling.

geoordeeld dit ‘drama van het Woord’ in het Duits nagesynchroniseerd in Nederland te vertonen.

Uiteraard bestaat er geen enkele reden in de gedachtengang wanproducten als The Robe, Demetrius en de Gladiatoren en andere dergelijke het christendom prostituerende films te betrekken.

Een nog duidelijker voorbeeld van de centrale betekenis van het woord in de film vinden we in de door 20th Century Fox naar het gelijknamige boek van Catherine Marshall vervaardigde film A Man called Peter, die dit najaar onder de titel Morgen zie ik je weer in de Nederlandse theaters zal worden uitgebracht.

Laat ik direct zeggen, dat deze film over het leven van een dominee door Henry Koster met veel vakmanschap is gemaakt en uitermate boeiend is. Dat allemaal nogal vreemd, want het moge dan waar zijn dat Peter Marshall, een Schot die naar de Verenigde Staten emigreerde en daar predikant werd, een bijzonder prediker is geweest, zijn leven is toch te weinig bijzonder, te weinig romantisch en avontuurlijk, om dit alleen als gege-

[p. 371]

Een hartverwarmende scène uit ‘Morgen zie ik je weer’.

ven voor een boeiende rolprent te kunnen laten dienen.

Het mag dan waar zijn, dat het maar aan enkelen is gegeven het ambt van Senate Chaplain in de Verenigde Staten te vervullen, ook dit is op zichzelf te weinig sprekend om stof te leveren voor een film, die twee uur duurt.

De kracht van Morgen zie ik je weer is echter de kracht van Peter Marshall zelf, zijn uiterst suggestieve prediking. En men heeft het dan ook bestaan in deze film een groot aantal preken op te nemen, die stuk voor stuk niet alleen hoogtepunten zijn van het werk, maar de peilers waarop dit drama is gebouwd. Ik heb met een aantal jonge Amerikaanse piloten en hun vrouwen gesproken, die allen zonder uitzondering deze film hadden gezien en zich sommige gedeelten van Peters preken letterlijk wisten te herinneren. Dat is mede te danken aan het uiterst suggestieve spel van Richard Todd, laatstelijk nog te zien in de eerste van de vier vertellingen uit de Franse film Het bed, waarin hij de rol van de jonge militair op uiterst levendige en subtiele wijze vervulde.

[p. 372]

Men kan zich hierbij de vraag stellen, en zij zal zonder twijfel gesteld worden, of de prediking en het gebed ‘gespeeld’ mogen worden. Ik moge, daar een uitvoerige bespreking van dit vraagstuk ons te ver zou voeren, verwijzen naar wat ik eerder schreef over ‘Spel en Werkelijkheid’.

Waaraan nu ontleent A Man called Peter haar betekenis in de evangeliserende zin, als hierboven bedoeld? Aan het woord, dat zulk een centrale plaats inneemt. Het protestantse geloof is niet in beelden of situaties te vangen. Beelden dienen alleen om het woord zichtbaar te maken, te onderstrepen. Ik denk hierbij aan die prachtige scène waarin van een zeer reële gebedsgenezing sprake is.

Het is zonder twijfel, dat Morgen zie ik je weer sterk de aandacht zal trekken. Het is een de toeschouwer met blijdschap vervullende gebeurtenis dat deze film, waarin Jean Peters de rol van Peter Marshalls echtgenote Catherine vervult, wordt uitgebracht.