Ontmoeting. Jaargang 7

[p. 327]

Het ooievaarsgericht (fragment)
Arjen Miedema

In de loop van de morgen verergerde de toestand van vader dermate, dat ik hem niet langer onverzorgd durfde te laten liggen. Er moest hulp komen. Reeds dacht ik er over naar de boerderij aan de oostelijke oever te varen, toen me opeens in de gedachte schoot dat we veel dichterbij op de noordelijke oever een buurman hadden wonen.

Een maand geleden, toen we daar onder de wal onze fuiken uitzetten in de luwte van het griend, dat tot de waterkant groeide, kwam er opeens uit de struiken een oude man met een volkomen kale schedel en lange grauwe baard. Hij hield in de hand een lange wilgenstok waarvan hij de zilver-groene bladeren afriste. Op het eerste gezicht leek hij ons een romantische verschijning uit een avonturenverhaal, maar bij nadere kennismaking bleek hij een gewone maar zeer vriendelijke mandenmaker te zijn, die als een kluizenaar alleen in het griendbos woonde en om een praatje verlegen was. We hadden beloofd eens gauw een burenvisite te komen maken, maar het was er tot nu bij gebleven. Nu in de nood was de gedachte aan de oude Joachim - zo had hij zich voorgesteld - een uitkomst. Ik sloot de voordeur met de sleutel af om te voorkomen, dat vader in een nieuwe angstdroom het meer in zou springen, en roeide naar de overkant. Een nauwe doorvaart tussen de wilgen gaf toegang tot een bijna cirkelvormige veenplas, die als een groene spiegel tussen het omringende geboomte in het nog zwakke morgenlicht lag te glanzen. Op goed geluk een smal bospaadje volgend bereikte ik de achterkant van de mandenmakershut. Juist toen ik de hoek omsloeg kwam Joachim naar buiten, bezig zijn leren voorschoot met stram gebaar om zijn nek te hangen. Tegelijk met hem schoot een langharige gele hond naar buiten, die in één run door mij te lijf wilde.

Maar de oude riep hem terug voor hij mij bij een been kon grijpen. Zonder inleiding deed ik mijn verhaal van vader, die ziek en alleen op het eiland lag en hulp behoefde.

Alsof ik hem een welkome afleiding bezorgde, zo haastte hij zich om mee te gaan. Met een kracht, die ik achter zo'n oude man niet gezocht zou hebben, roeide hij de boot naar het eiland zodat het water om de boeg bruiste. Ik rende de wal op, ontsloot de deur en vond vader in zijn sjofele ondergoed languit op de vloer liggen, met het gezicht op de uitgestrekte linkerarm, de rechter in machteloos gebaar zijwaarts uitgeslagen. Raspend en snel joeg zijn adem door de rauwe ontstoken keel. Het leek of er moord gepleegd was. Om de mandenmaker het gezicht op vaders armelijke ondergoed te benemen, griste ik de klamme kleren van de spijkers en wierp ze over hem. Joachim stond een poos zwijgend op de drempel, diep onder de indruk van wat hij zag. Daarop greep hij in. Mij gebiedend vaders matras naar de boot te brengen, laadde hij de in dekens gerolde

[p. 328]

patiënt als een willoos pakket op zijn schouder en daalde behoedzaam de steiger af. Toen we voorzichtig afvoeren moest ik aan een begrafenis denken. De boeren in dit waterland vervoerden hun doden ook meestal per boot. Dit begrafenisgevoel werd nog sterker toen ik achter Joachim langs het bospad liep en de hond Pusta zachtjes begon te janken, toen hij aan het pak over de schouders van zijn baas snuffelde, alsof hij de dood reeds rook.

Samen legden we vader op Joachims veldbed in de hoek van de kamer, die veel somberder was dan de onze, door het hoogopgaand geboomte om de hut. De hond besnuffelde vaders blote vloeten en kermde opnieuw.

Joachim voelde vaders pols, pookte met een bezorgd gezicht de kachel op en haalde uit een ronde kast, die in de hoek van het vertrek was gebouwd, een verroeste bus met kruiden. Als met menselijke belangstelling zat de hond op zijn staart toe te zien, de kop meedraaiend met alle bewegingen van zijn baas. Nu de zorg me van de ziel gevallen was, keek ik het vertrek eens rond. De kamer lag er rommelig bij. Houtspaanders, bundels wilgentenen, een doorkerfd hakblok, bijlen, snoeimessen, een zaag, hamers en spijkers; kortom: allerlei mandenmakersgereedschap, lag wanordelijk dooreen op de vloer. Er hing een zurige houtlucht vermengd met een sterke hondengeur en verouderde turfrook. De tafel stond als bij ons tussen de ramen geschoven met enkele rieten stoelen er onder. De wanden waren nagenoeg kaal. Enkele verschoten flarden papier herinnerden aan een bloemetjesbehang uit betere dagen. Tussen de ramen hing een verschoten portret, dat zowel een man als een vrouw kon voorstellen. Boven het veldbed prijkte een koperen sabel met groen uitgeslagen gevest, die me intrigeerde en tal van avonturen rondom Joachim deed vermoeden, voor hij zich hier als kluizenaar vestigde. Joachim was bij vader neergeknield om met zijn oor op diens borst de hartslag te beluisteren. Hij schudde het hoofd en haalde uit de spinde een bruin stenen kruikje.

Alsof het een toverdrank was, zo voorzichtig schonk hij een scheutje helder vocht in een glas en likte met zijn tong een bij de kruik neerbiggelende druppel op. Als een volleerd verpleger goot hij vader iets van het vocht op de ontblote tanden om de levensgeesten weer op te wekken. De mond vertrok, de lippen bewogen, de adamsappel maakte de slikbeweging. Gewillig dronk de mond een volgend teugje, daarna gingen de ogen open, die onwezenlijk rondstaarden.

Vader moest zich in deze onbekende kamer nog wel in de droom wanen, doch toen zijn blik mij ontmoette, glimlachte hij flauw en sloot de ogen weer. Die glimlach liep me warm over het hart. In één ogenblik was de oude verstandhouding er weer. Getroost liet ik hem nu over aan de zorgen van Joachim, die hem de inmiddels getrokken kruidenthee te drinken gaf en hem toen rustig aan de uitputtingsslaap overliet.

Alsof de oude man het levensverhaal van vaders smartelijk vertrokken gezicht kon aflezen, zo stond hij nog lang naar zijn beschermeling te staren. Toen, mij mee naar buiten nemend, vroeg hij: ‘Vertel me eens wat van je vader.’ Die vraag ontroerde me. Nog nooit had iemand belangstelling

[p. 329]

voor ons getoond. We hadden altijd alleen tegen de moeilijkheden op moeten tornen. En nu vader daar door de omstandigheden verslagen neer lag, ging daar opeens een hart voor ons open, dat helpen wilde. Ik biechtte daarom eerlijk onze hele geschiedenis op, tot en met de eendenjacht en de achtervolging door de politie. Met diep-ernstig gezicht luisterde de oude toe. Toen ik zweeg legde hij een hand op mijn hoofd en zei bewogen, dat hij ons helpen wilde zoveel hij kon. We gingen nog even naar de patiënt kijken, maar deze had voorlopig onze zorg niet meer nodig. Hij sliep rustig en zeer diep. Twee snoeimessen nemend voerde Joachim me tot in het hart van de wildernis, waar hij beginnen wilde rijshout te snijden voor zijn wintervoorraad vlechtmateriaal, zoals hij zei. Maar opeens bedacht hij zich en nam me mee het smalle groene laantje in, tot we opeens na een kromming voor een open plek in het bos stonden, een weiland aan vier zijden door hoog geboomte omgeven. Onder Joachims wijzend gestrekte arm door zag ik een kolonie wilde hazen en konijnen, die zich op deze beschutte speelweide tegoed deden aan het reeds taaie herfstgras. Opeens klapte de oude in de handen, in een ommezien was de hele troep met lichtende achterlijfjes verdwenen in het griend.

‘Nu heb je mijn hazenwei gezien,’ sprak Joachim, ‘eigenlijk is het de ooievaarswei. Ik heb je met opzet hierheen gebracht, omdat ik onder het verhaal van je vader aan een oude ooievaarsgeschiedenis moest denken. Ieder jaar, precies op de 29e Augustus, verzamelen alle ooievaars uit de omgeving zich hier op het weiland. Volgens het verhaal houden ze dan een ooievaarsgericht. Een oudgediende, die de reis naar Egypte al meerdere malen heeft gemaakt, monstert de nieuwelingen. Wie te zwak van vleugel is wordt uit de rijen gepikt en de gemeenschap uitgestoten. Dit lijkt erg wreed, maar in werkelijkheid is net zeer barmhartig. Onvolwaardige ooievaren zouden de reis nooit halen en in de Middellandse zee jammerlijk verdrinken. Na het gericht houden ze klepperend een gesprek over het geluksland, waar het wemelt van de kikkers aan de oevers van de Nijl. Totdat de leider plotseling zijn vleugels uitslaat, hals en poten strekt en het sein geeft tot de aftocht. Voor het laatst beschrijven ze een ererondje boven de nu ledige nesten en dan leggen ze zich met van verlangen gestrekt halzen in de koers naar het zonnige zuiden.

Ieder jaar maak ik de ooievaarstrek mee, maar iets van een gericht heb ik nog nooit gezien, misschien is dat maar een verhaal, en blijven de zwakke dieren uit eigen beweging achter. Als ik dan eenzaam met de naderende winter in het vooruitzicht achterblijf, krijg ik heimwee naar de hemel en zou ook wel mee willen gaan op de grote trek. Je vader is ook zo'n vleugelzwakke ooievaar. Telkens wordt hij uitgestoten omdat hij nog niet sterk genoeg is om het geluksland te bereiken. Maar weet je wat er weleens met zo'n achterblijver gebeurt? Hij overwintert in de schuur, waarop hij geboren is. Daar wordt hij gevoed en voor de bevriezingsdood en de honger warm bewaard. In die tijd groeien zijn slagpennen en het volgende seizoen kan hij mee. Jouw vader heeft in mijn hut nu die veilige schuur gevonden. We zullen hem deze winter goed verzorgen en als er weer een

[p. 330]

voorjaar komt vliegt hij uit, dan kan hij er tegen, let eens op. Voor mij is het ook een buitenkansje. Ik word ouder, en zie ieder jaar meer tegen de eenzame winter op. Ik ben blij, dat alles zo bestuurd is. Ik heb zelf nooit een zoon gehad... Maar laten we nu aan het werk gaan. Vanavond zal ik je míjn levensgeschiedenis wel vertellen.’