Ontmoeting. Jaargang 7

[p. 287]

De tiende muze
Aize de Visser

De Tiende Muze is een wispelturige en onevenwichtige jongedame. Geboren op de kermis, temidden van het getjingel van de paardencarroussel, het knallen van de kop van Jut en het geschreeuw der kraamhouders, met aan haar wieg de op vertier en sensatie beluste boeren, burgers en buitenlui, heeft zij haar afkomst, tot welke graad van volwassenheid zij gekomen moge zijn, nooit geheel kunnen verdoezelen.

Nog altijd verkeert een groot aantal mensen in twijfel welke houding zij tegenover haar dienen aan te nemen. Is zij inderdaad een grande dame? Of misschien een juffrouw van de vlakte, die - nu ja, zich wel eens ophoudt in betere kringen, maar louter ambtshalve? Is zij wel een muze? Hoort zij wel thuis in het gezelschap van de dochters van Zeus en Mnemosyne?

Wat al vragen. Welk een onzekerheid. Maar het bijzonder charmante van het geval is, dat juist dank zij deze vragen, dank zij deze onzekerheid de Tiende Muze zulk een boeiende verschijning is. Een verschijning die ons ieder moment voor nieuwe verrassingen en - natuurlijk ook - voor nieuwe teleurstellingen kan plaatsen. Doch die bovendien altijd bereid blijkt te zijn ons ergens te wachten met het wonder...

Er is nog steeds een aantal mensen, die bij het woord film hun stekels opzetten. Waarom? Is het peil der cinematografie zo bedroevend laag? Kom nou... Ik zou niet graag alle nare, vervelende, ongezond sensationele en onfrisse boeken en boekjes willen opsommen, gesteld dat ik op dit terrein wat beter thuis was dan het geval behoort te zijn. Ik denk echter wel dat hun aantal ver boven dat van de geschriften ligt, die iets met literatuur te maken hebben. Hoeveel boeken van waarde verschijnen er in een jaar? Ik bedoel niet boeken-die-je-gelezen-moet-hebben, maar boeken, die je zou willen bezitten?

Ook dit laatste winterseizoen zijn er weer een aantal voortreffelijke filmproducten in de Nederlandse bioscopen gedraaid. Ik noem slechts Come back, little Sheba, So lange du da bist, Statione Termini, Roman Holiday, Le Solaire de la peur (ja ook die), waarop ik straks nog even in het kort terugkom.

Een zeer merkwaardige film is Manon des Sources, een product van Marcel Pagnol, dat ter gelegenheid van het Holland Festival in Nederland in roulatie is gebracht.

Deze film is niet alleen merkwaardig wegens haar uitzonderlijke lengte (en drie uur is lang!) maar nog veel meer vanwege de onorthodoxe wijze, waarop Pagnol haar vervaardigde. Manon des Sources (Manon van de bronnen) spot letterlijk met alles wat in de cinematografie zo'n beetje heilig was verklaard en begaat de zonden, waartegen mensen-die-het-we-

[p. 288]

kunnen zonder moede of mat te worden, waarschuwen: eindeloze gesprekken, opgenomen door een welhaast statische camera, volkomen gebrek aan stilte-die-zo-veelzeggend-is, verwaarlozing van schier alle met zoveel succes toegepaste filmische middelen.

Maar - en ziedaar het wonder - Pagnol bestaat het een film te maken, die niet alleen geestig en onderhoudend is, maar die bovendien een zuivere ontroering in de toeschouwers achterlaat.

Hoe kan dat? Hoe is dat nu toch mogelijk? vraagt de verbaasde bioscoop-bezoeker zich af? Die ellenlange gesprekken waren helemaal niet vervelend, integendeel, ik heb drie uur lang door dat zonbegoten Provençaalse dorpje gedwaald en wat wonen daar een eigenaardige, gewone mensen... Ik heb bij meneer pastoor in de kerk gezeten en hij heeft niet mijn buurlieden de waarheid gezegd, maar mij... Hola, daar hebben we het spoor te pakken. Pagnol-op-toeren maakt van toeschouwers belanghebbenden, deelgenoten.

Het verhaal is vrij simpel.

Even buiten een dorpje in de Franse Provence woont Manon, de dochter van een gebochelde vreemdeling, die de dorpelingen links hebhebben laten liggen.

Manon des Sources

Deze Manon haat de dorpsbewoners, niet omdat haar overlast wordt aangedaan, maar omdat zij hen de dood van haar vader en haar broer en de toestand van waanzin, waarin haar moeder verkeert, aanrekent. Terecht overigens, want hoewel zij het wisten, hebben de dorpelingen gezwegen over de misdaad, die een van hen Le Bossu en diens gezin heeft aangedaan. Uit begeerte de boerderij van Manons vader te verkrijgen,

[p. 289]

Er ontstaat grote beroering onder de dorpelingen als bekend wordt dat de watervoorziening gestaakt is... (Mamon des Sources)

heeft een van zijn buren namelijk vlak voor diens komst de nabijgelegen bron dichtgemetseld.

Zelfs in de uiterste nood, waarin Le Bossu en zijn gezin komen te verkeren door gebrek aan water, zwijgt het dorp.

Manon is nu te weten gekomen, waar het water, dat uitmondt in de fontein midden in het dorp, vandaan komt, en zij besluit als wraak deze fontein droog te leggen. Zij slaagt in haar opzet en het dorp wordt met directe ondergang bedreigd.

Denk nu niet, dat wij deze geschiedenis te zien krijgen. Tot op het ogenblik dat de catastrophe een aanvang neemt, wordt de gehele geschiedenis verteld door de dorpsbewoners. Dat moge dan filmzonde no 1 zijn, Pagnol speelt het klaar de aandacht volledig vast te houden, niet in het minst door de prachtige types, die hij heeft gekozen om de rollen van bakker, slager, timmerman, smid, burgemeester, gepensionneerd notarisklerk en noem maar op, te spelen.

[p. 290]

... Genadeloos wordt deze mens gedetermineerd... (Le Salaire de la Peur)

Slechts een is er in het dorp, die vermoedt waar de oorzaak van de ramp is gelegen, de onderwijzer. Maar eerst langzamerhand leert hij de waarheid van het tegenover Manon, haar ouders en broer, begane onrecht kennen.

Ondertussen is er een ingenieur van waterstaat gekomen, die niets kan uitrichten en het dorp zijn vermoedelijke ondergang aanzegt.

Minder pessimistisch is de pastoor. In de dienst die des Zondags wordt gehouden zegt hij zijn parochianen de waarheid, zonder deze te noemen, roept op tot schuldbelijdenis en tot deelname aan de te houden processie.

Deze bijkans een half uur durende donderpreek is niet alleen een prachtige episode uit de film, het is ook een der beste predikaties die ik ooit hoorde.

Des middags komt het onder leiding van de onderwijzer tot een soort volksgericht, waarbij niet alleen Ugolin, de hoofdschuldige, aan de kaak wordt gesteld, maar waarin ook het besluit der dorpelingen valt Manon te

[p. 291]

Een beeld uit de film ‘So lange du da bist’, waarmee de Duitse cinematografie zich van haar beste zijde liet zien

verzoeken deel te nemen aan de processie. Want God zal zich slechts met het dorp verzoenen, als zij, jegens wie het onrecht is begaan, Hem om genade voor haar schuldenaren smeekt.

Manon weigert echter.

Eerst als Ugolin, de man die niet alleen Manon haar bezit ontnam, doch ook verliefd werd op de geitenhoedster, zichzelf van het leven heeft beroofd en de boerderij aan Manon nalaat, als ook de dorpelingen in optocht naar de grot, waar het meisje met haar moeder woont, zijn getrokken om haar van dit nieuws op de hoogte te stellen en haar hun hulp aan te bieden, besluit Manon van haar wraak af te zien, en het dorp zijn water te hergeven.

En dan komt dat korte, prachtige gesprek tussen Manon en de pastoor, waarbij zij haar daad biecht, maar waarbij de dorpspastoor, die de ware toedracht van zaken zeer wel vermoedde, toch bij zijn besluit blijft de processie te houden, omdat ‘het niet het grootste wonder is, als Onze

[p. 292]

Lieve Heer blinden het gezicht hergeeft of kreupelen laat huppelen, maar als Hij in Zijn genade de harde harten der mensen wil breken...’

Manon des Sources is niet alleen een voortreffelijk filmwerk, het is naar mijn mening bovenal een christelijk getuigenis.

Men mag bewondering hebben voor de regie, men mag genieten van de flitsende dialogen, van de fotografie, van het prachtige Provençaalse landschap, men mag verbaasd staan over de rolbezetting... Ontroerd wordt men door de film als geheel.

Ach die Tiende Muze, die wonderlijke dame, die niet te begrijpen is en steeds weer anders zich voordoet. Is zij wel een Muze? Is zij niet veeleer een kermiskind?

A la bonheur, een kermiskind - maar met rozen in het haar.

In 't kort

Julius Caesar: De discussie over de vraag of Shakespeare's werken voor verfilming vatbaar zijn, wordt nog altijd in volle hevigheid gevoerd. Zonder in deze discussie te treden, meen ik toch met volle zekerheid te mogen constateren, dat Mankiewicz’ Julius Caesar een buitengewoon goed werk geworden is. Niet alleen doet het werk volkomen recht aan Shakespeare himself, ook als film voldoet het in bijna alle opzichten. Een tot in de perfectie doorgevoerde rolbezetting, met een creatie van Marlon Brando als Marcus Antonius, een sobere en zeer strakke regie doen het drama in alle kracht leven op het witte doek.

Roman Holiday is eveneens een Amerikaans werk. Een voorbeeld van goede entertainment, ja een hartveroverende film. Een gezonde dosis humor en romantiek, benevens een vleugje sentiment. Voilà.

The Robe: Ik noem deze film even, niet omdat ik er iets goeds van weet te zeggen. Maar er schijnen nog altijd simpele zielen te zijn (en u moogt het weten, ik houd wel een klein beetje van simpele zielen) die menen dat deze film enige kwaliteiten heeft met het oog op de evangelisatie. Wat het gesol met een stuk textiel en een aantal lieve meisjes-met-sex-appeal respectievelijk met het evangelie en met de leden der eerste christelijke gemeente te maken heeft is mij echter niet duidelijk geworden.

Quo Vadis: Nog een super-wanproduct, dat bovendien door zijn lengte vervelend en irriterend is.

De verovering van de Mount Everest: Een voorbeeld van de goede documentaire, waarin de Engelsen uitblinken. Bovendien in prachtige kleuren door een fotograaf van professie vastgelegd.

[p. 293]

Statione termini: Een werk van De Sica, met in de hoofdrollen twee Amerikaanse spelers. Een drama van twee mensen, die afscheid nemen van elkaar, en het niet kunnen. De Sica heeft zijn hele kunnen op dit onderwerp uitgeleefd en hij is er in geslaagd dit liefdesdrama in alle verbijsterende hulpeloosheid der ‘slachtoffers’ vast te leggen.

So lange du da bist. Een prachtig Duits werk, dat allerwege de belangstelling heeft getrokken. Een film met een volkomen aanvaardbare strekking en een nobele wijze van behandeling.

Le Salaire de la Peur. Tot slot de ongetwijfeld meest verbijsterende film van het seizoen, Clouzots Le Salaire de la Peur. Deze wildernis-odyssee, deze moordende tocht van vier mannen met een lading zeer gevaarlijke springstof door een noodweer van hitte en angst, zou men een voortreffelijke thriller kunnen noemen, ware het niet dat deze benaming het kunstwerk al te eenzijdig karakteriseert. Het is meer nog het drama van de moderne mens, die leven wil, maar wie de mogelijkheden daartoe ontnomen werden. Genadeloos wordt deze mens gedetermineerd. Hetgeen Clouzot (en de toeschouwer) tenslotte overhoudt is niet veel anders dan hetgeen (het eerste deel van) de Heidelberger ons vertelt.