Ontmoeting. Jaargang 7

[p. 236]

Theologische kroniek
Okke Jager

Een theologische kroniek in ‘Ontmoeting’, - is dat niet als een zadel bij een koe?

‘Ontmoeting’, - Da's je Reinste Dorp, zo'n Liev-aardig dorp, waar de kinderen al een hele Ris eeuwen met houten Degens op de Stoep Krijgertje spelen.

Wij zijn in ‘Ontmoeting’ zo heerlijk ‘onder ons’, dat wij elkaar over ons stokpaardje tillen.

En was het niet eenmaal - en is het niet steeds weer - een stokpaardje, dat wij ‘de dominees er maar buiten laten’?

Het genoegen is wederzijds. Welke kerkbode van één of andere Ds Vroeg-in-de-Wey zou ooit God-in-de-wei overnemen van Lidy van Eijsselsteyn?

Maar, - al beeft ‘Ontmoeting’ bij zo'n ontmoeting, al steigeren de stokpaardjes, - wij halen de theologen binnen.

Misschien kunnen wij, terwijl wij zo eens met hen proberen te praten, zelf blijven die wij zijn.

Misschien zullen wij ons nog verbazen over het gebaar, waarmee onze gasten - zonder de handen te vouwen - de benen over elkaar slaan.

Een goed begin is de halve kroniek: wat denkt u van een dissertatie? Toen Stalin stierf, is Dr Kraan op hem gepromoveerd, ook voor u. Springlevende kunstenaars, die de droge dorheid van dissertaties bespotten zonder ze te lezen, zijn niet met hun tijd meegegaan. Zelfs proefschriften zijn tegenwoordig veelal ‘existentiëel’. Dr Kraan gebruikt beelden bovendien, zet rustig een ‘aardigheid’ in een voetnoot, spreekt van ‘doodeenvoudig’ en van ‘boven Jan’, en als hij even de stijl van vroegere dissertaties moet overnemen (‘we kunnen het Marxisme typeren als een economischnaturalistische, dialektisch-historische, universalistische, revolutionnairsocialistische beheersingsideologie’) dan verontschuldigt hij zich eerst met ‘het is een hele mond vol’. Voor wie daar gevoel voor heeft, wordt - nog beter dan dat door deze definitie het Marxisme getypeerd wordt - door dit excuus de theoloog van vandaag getypeerd. Wie had nog maar korte tijd geleden kunnen dromen, dat promovendi ooit officiëel zouden zuchten over ‘een mondvol’?

Dr Kraan bewijst zijn bevrijd-zijn van alle wetenschappelijke krampachtigheid door zijn zinnen te besluiten met ‘sic’ en met dubbele vraag- en uitroeptekens, en door zijn ironie (bv.: ‘Het Marxisme kan moeilijk de scheppende betekenis van de grote persoonlijkheid in de wereldhistorie erkennen, en toch - het Bolsjewisme, dat is Lenin...’). Er zit in!! of!!?? een zekere kinderlijke blijdschap, die weldadig aandoet in een wetenschappelijk geschrift. De homo ludens overwint de rabies theologorum;

[p. 237]

dat hij Marx ergens een ‘proleet’ noemt, moet in zijn geschrift beslist een drukfout zijn.

Hij citeert Tollens en Theun de Vries, Roland Holst en De Mérode. Hij staat zo midden in de practijk, dat hij gaat discussiëren over het C.N.V. Hij weet zijn gedachten originele vorm te geven, op het dichterlijke af: ‘Lenin wilde te veel om eerzuchtig te zijn; hij had zich zozeer met de revolutie vereenzelvigd dat ze hem niet eens een nieuw pak opleverde.’

Het zal u interesseren, waarom Lenin, ‘die zonder Centraal Bureau voor Statistiek het ademen hoorde der millioenen’ en ‘die zijn nota's aan de regeringen van wereldrijken afwisselde met briefjes over de schorten van arbeidsters' een toornige verachting had voor al het poëtische en de muziek als een lijfelijk gevaar ervoer.

Kraan zal u boeien als Kravchenko en Gollwitzer, ook wanneer u niet thuis bent in de apologetiek.

Nu de theologen zelfs in hun dissertaties het isolement van een wetenschappelijke geheimtaal verlaten, geeft Van Keulen een reeks geschriften uit, waardoor belangstellenden buiten de keuken van de theologie een blik kunnen slaan onder de pannendeksels van de exegese. Prof. Gispen schrijft over ‘De Christus in het Oude Testament’; hij laat u, die geen weg weet met Leviticus, de zin zien van het spijsoffer, en hij toont aan, hoe de Psalmen een echo zijn op de Pentateuch. Wist u, dat Job zijn dochters Duifje, Kassie en Blanketseldoosje genoemd heeft? Dr Oosterhoff schreef een studie over de Israëlietische persoonsnamen, waaruit u te weten kunt komen, dat Koning Lieveling met prinses Kalf gehuwd was.

Het kan voor u een bevrijding zijn, als u de tucht leert zien als een voorrecht dat Christus speciaal voor de nieuwe bedeling verwierf, en wanneer u weet dat het doel zelfs van het ‘overgeven aan satan’ het behoud van de zondaar is. In de bedoelde reeks schreef Prof. Grosheide over ‘Wat leert het N.T. inzake de tucht?’ Dr Mulder behandelt het Synoptisch vraagstuk. Voor wie er nooit toe komen zou om zich in exegetische studies te verdiepen, biedt de ‘Exegetica’-reeks grijpbare kansen. Theologische werken schrikken vaak af door omvang en prijs; hier krijgt u godgeleerdheid die te betalen is. Wij kunnen dat ù wel zeggen, die immers geen gevaar loopt aansluiting te zoeken bij de vele theoloogjes-in-zakformaat, domineetjes-in-blik en Abraham-Kuypertjes-op-sterk-water, die ons land onveilig maken en onze uitgevers in leven houden.

Er is een begin gemaakt met de uitgave van de Verzamelde Werken van Schilder. De eerste aflevering van het eerste deel bevat preken, die hij als candidaat of in zijn eerste gemeente gehouden heeft. Vergeef mij: wat hij als candidaat naar voren bracht, was natuurlijk nooit een preek, maar een stichtelijk woord; de titel van deze aflevering is dus misleidend. Het is merkwaardig, zoals Schilder in zijn eerste preken telkens zegt: ‘sta hier even stil’ en ‘laat dit tot u doordringen’. Dit is de taal van iemand, die ermee worstelt, hoe hij de gemeente achter zich aan moet krijgen bij zijn

[p. 238]

afdaling in de diepten van de Schrift, - en die onbewust voelt aankomen, dat hij gepraedestineerd is tot het erbarmelijk lot, alleen door ‘volgelingen’ ‘gevòlgd’ te worden. Men kon hem niet ‘volgen’ - en daarom is men hem ‘gevolgd’. In zijn eerste preken laat hij zich nog niet gaan, zoals hij later de kabels viert van de lift die hem neerlaat in de goudmijn; hij dwingt zich tot een gesprèk door telkens zijn betoog met herhalingen en vragen te onderbreken: ‘weet u, waarom?’ en ‘wilt u weten, wanneer?’ - waarin hij zelf even op zij gaat om plaats te maken voor de gemeente. Zijn stijl doet in deze periode soms nog aan Kuyper denken.

Als candidaat heeft hij al voorliefde voor de gedachten, die hem later beheersen: ‘profeet, priester, koning’, ‘antithese’, ambtelijk bewustzijn’.

De voetnoten in dit geschrift krioelen als hinderlijke Schilderianen om Schilder heen; het is te hopen, dat men hem in de volgende afleveringen niet meer zo storend in de rede valt.

Mede onder invloed van de kunst bevrijdt de theologie zich hier en daar van phrasen en leuzen. Er is nu zelfs over de secten een boek zonder kreten verschenen. Ook de uitdrukking, dat de secten de onbetaalde rekeningen van de kerk zijn, blijft hier niet - zoals tot nu toe - een phrase. Dr Boerwinkel toont aan, dat het bij de secten niet allereerst gaat om bepaalde leerstellingen, maar om een levensgevoel, dat men maar niet uit brochures kan leren kennen, maar door persoonlijke omgang met de ‘sectariërs’ en - uit hun liederen tot en met de melodie. Hij durft nuchter de psychologie en de sociologie hierbij te pas brengen, zonder de waarheidsvraag tot een kwestie van psychische structuur of sociologische factoren te reduceren.

Men kan tegenwoordig wel eens het gevoel krijgen, dat ‘Rome niet meer in Rome ligt’, dat de Kerk van Christus niet samenvalt met wat zich als Kerk van Christus aandient. Vooral een groeiende groep kunstenaars raken steeds verder van de Kerk verwijderd en komen intussen toch almaar dichter bij Christus. Dr B. heeft blijkbaar dat gevaar gezien: ‘dat wij onze meest actieve leden aan de secten of buitenkerkelijke groeperingen verliezen’. Hij ziet als remedie, dat ook de Protestantse Kerken binnen hun ruimte de mogelijkheid openen van een zeker orde-leven. (Denk aan de Iona-community en de Communauté de Taizé). Het is te hopen, dat deze suggestie weerklank vindt in het verbrokkelend Protestantisme van ons land.

‘Calvinisten’, zegt Dr Praamsma, ‘zijn geen mensen die zweren bij Calvijn’. Deze optimistische visie op de Calvinisten vindt u in zijn biografie van Calvijn, waardoor ook uw visie op Calvijn wellicht optimistischer kan worden. Wist u dat de vader van Calvijn trouwde ‘met één van de mooiste meisjes van de stad’ en dat Lefranc heeft bewezen, dat Calvijn op het gymnasium ‘wist te glimlachen’? 't Is wel treurig, dat Praamsma een hoofdstuk moet beginnen met: ‘Ook Calvijn is een jongeman geweest’, maar 't is goed dat hij het aandurft dit te poneren. Als u geen tijd hebt om u in de

[p. 239]

Opera Omnia van Calvijn te verdiepen, kunt u een bloemlezing uit zijn werk kopen, in een vertrouwenwekkend zakformaat, waarin ook 4 preken en 3 brieven zijn opgenomen. En als u wilt weten, of alle jaartallen en plaatsnamen in Calvijns biografie wel precies kloppen, willen Prof. Nauta en Prof. van Genderen u in hun recensies het nog precieser zeggen dan Dr Praamsma.

Het komt ons voor, dat wij in deze eerste kroniek nog wat voorzichtig moeten benaderen en dat wij - ook al is dit een theologische kroniek - ons Amen moeten zeggen nog vóór dat de gemeente haar Amen zegt.

In deze kroniek werden besproken:

Dr K.J. Kraan, Een christelijke confrontatie met Marx, Lenin en Stalin (Kok, Kampen).

‘Exegetica’-reeks onder red. v. Prof. Dr W.H. Gispen e.a. (v. Keulen, Delft).

Prof. Dr K. Schilder, Preken, Aflevering 1 (Oosterbaan & Le Cointre, Goes).

Dr F. Boerwinkel, Kerk en Secte (Boekencentrum, 's-Gravenhage).

Dr L. Praamsma, Calvijn (Zomer & Keuning, Wageningen).

Dr D.J. de Groot, Joh. Calvijn, Bloemlezing (Erven J. Bijleveld, Utrecht).