Ontmoeting. Jaargang 7

[p. 52]

Muzikale ontmoetingen
Ralph Degens

Hendrik Andriessen is behalve een knap componist en een uitstekend paedagoog ook een boeiend causeur. Een causeur bovendien die zijn gedachten in een natuurlijke gemoedelijke maar tevens uiterst verzorgde stijl op papier weet te zetten. In zijn jeugd heeft hij zijn schrijversgaven in de journalistiek gestoken maar sinds de muziekpractijk hem geheel opeiste bleven zijn beschouwingen over muziek tot incidentele opstellen in het Haarlems Dagblad beperkt. In de bundel ‘Muziek en Muzikaliteit’ (uitg. Het Spectrum, Utrecht) vindt men een groot aantal van deze opstellen enigszins gerubriceerd terug. Het zijn heel eenvoudige en heldere babbeltjes over allerlei onderwerpen de muziek en het muziekmaken bebetreffende. De ter zake niet geheel ondeskundige lezer weet echter welk een enorme eruditie, welk een vormbeheersing en welk een humor ook, de schrijver moet bezitten om tot een dergelijke klaarheid van uitdrukking te komen.

Het lezen van deze opstellen betekent telkens weer een ontmoeting met een rijp en ervaren man, wiens uitspraken de moeite van het overwegen waard zijn, ook al is men het er niet altijd volledig mee eens. Een van zijn vele voortreffelijke opstellen geef ik hier gaarne ter kennismaking in extenso, zonder commentaar, weer. Het heeft ‘De jeugd’ tot onderwerp.

Of men te rade gaat bij Plato of bij Karel de Grote, bij St. Augustinus of bij Luther - aldus Andriessen - men zal altijd bemerken dat grote mannen een voorname betekenis hebben gehecht aan de muzikale ontwikkeling der kinderen. Het feit dat deze waardeschatting gold in zeer verschillende tijden, bij de antieken, in de middeleeuwen en in onze dagen, bewijst de geestelijke kracht van deze mening. Achter de grote verschillen van practische toepassing dezer opvoedingsovertuiging staat de onverwoestbare zekerheid dat het aangeboren muzikale element waarborgen bevat voor de ontwikkeling en het behoud van werkelijk levensgeluk. De wenselijkheid van muziekbeoefening reeds in de vroege jeugd is een evenzeer klassieke als moderne idee. Ik geloof echter dat voor het doordringen dezer idee in onze tijd op andere wijze moet gestreden worden dan in alle vroegere tijdperken.

Nooit werd de jeugd zo beklemmend overbelast met leerstof als in onze scholen; de lagere school is een opleiding voor de middelbare scholen, en deze zijn weer de zwaargevulde voorbereiding voor het hoger onderwijs. Aldus zijn de tijden van het zesde tot het zes en twintigste jaar (om niet al te ruim te rekenen) met studie gevuld. Daartussen huppelt de gebruikelijke ontspanning.

Laat ik de noodzakelijke sportbeoefening onbesproken, dan springt het verschijnsel van het musiceren in het oog. Het is verschrikkelijk zoals de jazzband de jeugd terroriseert. Alle nog enigszins goed bedoelde aanraking

[p. 53]

met de muziek gedurende de lagere schooltijd wordt in de jaren van de middelbare opleiding grondig bedorven door de jazz. En naast deze smakeloosheid ontwikkelt zich gedurende het onderwijs de beoordelingszucht, een der ernstigste intellectuele ziekten die welig tieren in de geest der Nederlanders. De onbevangenheid ten opzichte der schoonheid en het natuurlijke respect voor de kunst worden gedurende de jaren van het middelbaar onderwijs veronachtzaamd; wat er van deze innerlijke zaken in aanleg aanwezig was, wordt verdrongen door de verstandelijke groei naar oordeelkundigheid en zelfbewustheid.

Nu het muziekonderwijs op de middelbare scholen een onderdeel van het onderwijs wordt, zullen de nieuwe vakleraren ondervinden voor welke moeilijkheden zij staan. Zij zullen jongelieden ontmoeten die inzake muziek van niets weten en zich nochtans een algemeen oordeel aanmatigen. Zij zullen aan leerlingen van zestien jaar een zangles moeten geven waarvoor een kind in de middeleeuwen op zijn zevende jaar ‘zijn hand niet omdraaide’. En zij zullen van deze zangloze jonge mensen een quasi-intellectueel oordeel moeten aanhoren. Zij zullen al blij mogen wezen als vele leerlingen niet helemaal onverschillig zijn of niet geheel en al door valse schaamte inzake het musiceren onbruikbaar zijn. Zij zullen ondervinden dat bij deze jongelieden de primitieve levenskunst van het zingen niet bestaat. Ik behoef niet te zeggen dat ik de goede uitzonderingen niet te na wil spreken.

De schuld van deze verwijdering van de werkelijke muziek ligt aan de behandeling der jeugd gedurende de jaren van de lagere school. Een der eerste dingen welke een kind moet leren is zingen; niet als rekenen, maar als genot. Niet als theorie, maar als practijk. Niet om persoonlijke eer, maar tot behoud van de beste gevoelens die een kind eigen zijn. De kinderen behoeven van de beweegredenen niets te weten, maar als zij volwassen zijn moeten zij kunnen zeggen dat zingen levensbehoud betekent. Zij moeten al vroeg in koor zingen met volwassenen. Als scholen en kerken hun deze levenskracht schenken, zullen zij later deze instellingen hun hele leven dankbaar zijn. Zij zullen in de loop der jaren een levenswaarde erkennen welke door geen enkel leervak kan worden vervangen en zij zullen in de onmiddellijke en gestadige aanraking met de schoonheid een wapen vinden tegen eigenwijsheid. Want het respect voor de kunst zal als een natuurlijke ontwikkeling een vast besef worden en zij zullen ontvankelijk zijn voor allerlei nieuwe verschijnselen. En onbevangenheid zal als een positieve levenseigenschap niet door oordeelzucht vernietigd worden. Het zingen is voor het kind van nog grotere levensbetekenis dan het hoger onderwijs voor de volwassene. Is het verwaarloosd of verloren gegaan dan is het later niet meer in de werkelijk-ideële zin te herstellen, want zelfs het meestbewuste intellectuele onderricht kan een verloren paradijs niet herwinnen.