Ontmoeting. Jaargang 7

[p. 36]

De telaatkomer
J. van Doorne

Ik hoorde de klok van de wacht slaan en begreep, dat ik telaat was. Vol schrik liet ik de spijlen van het grenshek los. De avond viel, maar aan de andere zijde van het hek scheen de zon over het park van de vrijgelatenen. Mannen, vrouwen en kinderen speelden er rondom de vijvers, waarin hoge bomen en bloeiende struiken zich weerspiegelden. Mijn God, kinderen!

Over mijn hele lichaam bevend, begon ik de tocht naar huis. Bitterheid en wanhoop leefden in mijn hart, dat zich niet wilde gewonnen geven aan de machten van het enige ware leven: aan de machten die heersten in het huis. De ware vrijheid kon slechts bestaan binnen zijn muren. Hoe dwaas is het mensenhart: macht is immers almacht? Waarom dan verzet?

De duisternis viel; een kille mist kwam op en sloop de straten in.

Ik was alleen, ik was te laat. Niemand van mijn medearbeiders was nog op straat; nog nooit had ik de straten verlaten gezien. De wachters zouden mij vinden en mij doorsteken: niemand ontkwam aan het oordeel. Niemand? En de vrijgelatenen dan? Waarom werden sommigen vrijgelaten? Moest men oud geworden zijn? Maar de kinderen dan? De meisjes en de jonge mannen die elkander aan de vijveroevers omarmden? Waarom moest ik en moesten zovele anderen eenzaam oud worden in het huis, het hart vervuld van dromen en verlangen? O God, altijd dezelfde vragen.

De wachters zouden mij vinden, het kon niet anders! Maar ik wilde niet sterven. Zonder hoop liep ik hijgend door de lege straten, de stilte schreeuwde, de mist verstikte me. Zag ik daar al niet een donkere gestalte? Neen, het was slechts een schaduw, een bewegende schaduw. Ik dacht: dit kan toch niet, sterven als was men een nietswaardig schepsel. De macht moet toch weten hoe ik ben, ik heb mijzelf niet verwekt, en ik ben onschuldig. Lust en verlangen zijn toch geen ziekten, zij zijn het beste, het liefste dat de mens heeft. Neen, de deur moet nog open zijn, ik zal leven en eenmaal zal de macht mij vrijlaten, eenmaal zal ik sluimeren tussen bloesem en wakker gekust worden door een jonge vrouw.

Als bladeren op de herfstwind, zo waren mijn gedachten. En door alles heen het fluiten van de angst.

Ik kwam aan het Plein der Zekerheden. De nacht was gevallen. In het midden van het plein brandde de grote luchter. Zes verblindend witte bollen rondom het grote verterende licht van het geheim: niets is helderder dan het geheim, maar welke ogen zouden het kunnen zien en niet blind worden?

Ik besloot, vlak langs de luchter te gaan, ik zou dan immers niet de kans lopen, een wachter bij een straathoek tegen te komen en mijn leven te verliezen zonder te hebben geschreeuwd. Toen ik vlak bij de luchter was, sloot ik mijn ogen en liep onder het geweld van het licht door. Toen

[p. 37]

ik ze weer open deed, was er nog altijd geen wachter. Hoe kon dat? Zou ik dan werkelijk ontkomen? Want reeds zag ik het huis.

Naderbij gekomen, zag ik dat de deur nog open stond.

Na enkele ogenblikken stond ik in de gang; wankelend greep ik de leuning van de middentrap en hijgde uit. Er brandde een enkele, kleine, naakte bol, die een rossig licht verspreidde. Zoals gewoonlijk, was het aangenaam warm in het huis. Maar er was geen enkel geluid dan het stoten van mijn adem. En waar was de poortwachteres? Schichtig keek ik naar het kleine raam, waarachter zij placht te zitten, de donkere ogen onder de grauwe wenkbrauwen waakzaam op de gang gericht.

Ik strompelde de trap op.

Er brandde nog licht op de bovengang, maar alle kamerdeuren waren gesloten. Reeds dacht ik, ongemerkt mijn kamer te kunnen bereiken, toen ik in een donkere hoek mijn buurman zag staan. Hij was hoogleraar, hij mocht vrijelijk boeken lenen uit de staatsboekerijen, maar men had hem zijn manbaarheid ontnomen. Treurig keek hij mij aan; zijn kale, gele schedel blonk mat, zijn grote, magere handen hield hij omhoog geheven.

‘Waar wilt u naar toe?’ vroeg hij met zijn dode stem.

‘Naar mijn kamer.’

‘U bent te laat. Helaas, helaas. Er is al een ander, u bent kamerloos. Ongelukkige, hoe kon u zo dom zijn?’

‘Hoe kan dat nu?’ schreeuwde ik vertwijfeld. ‘Ik ben maar heel even te laat, de wachters hebben mij niet opgemerkt, de poortwachteres heeft mij niet gezien.... U liegt.... Zelfs de macht kan het nog niet weten.’

Hij glimlachte. ‘U onderschat de macht. En u overschat de macht, die u schiep en u de vrijheid van het huis gaf, doch niet weet hoedanig u bent.’

Plotseling sloeg de hoogleraar zijn ogen naar de grond en sloop zijn kamer in. Achter mij waren zachte voetstappen. Trillend keerde ik mij om en zag de poortwachteres.

‘Wat doet u hier?’ vroeg ze. Haar ogen blonken kwaadaardig in haar dik, gerimpeld gezicht. Ze sprak heel zacht.

‘Ik wil naar mijn kamer.’

‘Maar u woont hier niet.... Hèbt u hier gewoond? Maar dat is heel iets anders. Waarom hebt u niet beter opgelet. Ga weg. Of moet ik de wachters binnen roepen?’

Ik begon van angst te huilen. Vele malen had ik, in de morgen uit mijn raam ziende, de gedode telaatkomers op de straten zien liggen. Doch voor men op straat mocht, werden ze weggesleept. Zo zou ik in het komend morgenlicht zijn: een dood dier, een levenloos ding. Ik bad vergeefs begeerd, vergeefs gedroomd, vergeefs gehoopt. Ik zou niet meer zijn.

‘Sterf toch waardig.’ voegde de wachteres mij toe. ‘Het doet geen pijn, de zwaarden zijn scherp gewet. En daarna is er de eeuwige vergetelheid. De buitenste duisternis. Naast de macht kan men slechts zijn door niet te zijn. En is het licht van het huis iets anders dan duisternis?’

Haar stem klonk troostend; ik had een zo grote tederheid niet bij haar

[p. 38]

gezocht. Zij liet mij staan in de gang en ging de kamer van de hoogleraar binnen, waar zij luid begon te spreken.

Langzaam ging ik naar beneden. Ik was vol angst, mijn hart bonsde of het uit mij wegspringen wilde. Ik was radeloos en bad onophoudelijk, alhoewel dit door de macht verboden was. De macht was in de plaats van God getreden, de omwenteling in het heelal was immers gelukt? Misschien was God wel al dood. Maar wat kon ik anders? Toen kwam een dwaze gedachte in mij op. Misschien was ook God wel in de buitenste duisternis, misschien hunkerde Hij daar naar de zielen die Hij liefhad. Hete tranen welden uit mijn ogen. O God, bad ik, indien dit zo was.... Ik ben al zo lang alleen.

Ik strompelde de deur uit. Het plein lag leeg voor mij. Geen enkel geluid verstoorde de stilte. Het geheim schitterde en verdreef de nevel die echter telkens weer terugkeerde en met trage tongen naderkroop.

Nu gaat de dood beginnen, dacht ik. Er is geen terug. Eindelijk zal ik weten. Maar ik zal mij verzetten, ik zal de wachters naar de keel vliegen, ik zal zó luid schreeuwen, dat in alle huizen het bloed in de aderen der bewoners stollen zal. En ik wil sterven aan de poort van het hek, dat het paradijs omsluit.

Toen zag ik de wachters. Het waren er velen. Nauwelijks bewogen zij zich, het scheen zelfs, dat zij zich terugtrokken, dat zij terugweken achter mij, want na enige tijd zag ik ze niet meer. Bij een straathoek waagde ik het, achterom te kijken. Ik verstijfde: zij waren vlak achter mij. Zij waren veel dichterbij dan ik vermoed had en zij maakten geen geluid.

Ik liep niet hard. Waarom zou ik? Ik zou het vonnis slechts verhaasten.

Na een poos kon ik links en rechts van mij een wachter onderscheiden, zij trokken dus een kring om mij heen. Het zou spoedig voorbij zijn.

Toen ontzonk mij de moed en ik bleef staan. Kalm, geruisloos, kwamen de wachters op mij af. Ze droegen maskers en hun zwaarden blonken.

Zwijgend keek ik hen aan. Wel was ik verschrikkelijk bang, maar ik beefde niet meer. Een grote woede steeg in mij op. Ongetwijfeld volvoerden zij de bevelen van de macht. Maar waren zij daarom te verontschuldigen?

Een van hen vroeg: ‘Waarom bent u hier? U mag hier niet zijn, niemand mag in de nacht buiten zijn. De nacht is het voorportaal der buitenste duisternis. De macht schiep het huis.... Het huis beschut.’

‘Het huis heeft mij uitgeworpen. En ik vervloek de macht die het huis schiep. Heb ik mijzelf dan geschapen? En heeft de macht mij dan geschapen? Ik leef doch ben dood. Slechts de vrijgelatenen leven.’

‘U hebt uzelf uitgeworpen, u was te laat. Er is slechts de werkelijkheid. Al het andere is bedrog.’

De wachter die dit tegen mij zei, richtte zijn zwaard. De andere wachters traden eerbiedig terug, doch zij schenen bezorgd.

‘Stoot nu,’ gilde ik.

Maar hij deed het niet. Ten slotte liet hij het zwaard weer zakken en zei: ‘U vervloekt uzelf?’

[p. 39]

Dat is niet waar ik vervloek de macht.’

Toen vroeg hij verwonderd: ‘Maar bent u dan de macht niet? Weet u dan niet, dat ù de macht bent? Het geheim schiep de macht en wie zal het geheim doorgronden? Maar men kan een weinig weten, hoe zou men anders gehoorzamen? U hebt ons dag aan dag geregeerd en weet u dat niet?’

Ik verstijfde van schrik. Waren zij krankzinnig? Of was ik het dan? En plotseling scheen het mij toe, dat er iets waar was in wat zij zeiden. Het was echter te moeilijk dan dat ik kon weten wèlk woord het was.

Toen deed een verschrikkelijke gedachte mijn zwakke hoop teniet. Waren er dan niet velen zoals ik? Waren die dan óók de macht? En hoe kon dat....

‘En de anderen dan? De mensen die zijn als ik?’

De wachter werd treurig. Hij antwoordde: ‘Er zijn geen anderen. Alles is waan. Niemand is er buiten u in het verblindend geheim.’

De wachters lieten mij daarna gaan. Zij vervluchtigden in de duisternis.

Bevend over mijn hele lichaam ging ik verder. Ik was ontkomen.... ik was ontkomen. Maar waardoor? En waarom doorstroomde mij nu geen blijdschap?

Het geheim brandde in de duisternis van de stad. Ik keerde het de rug toe en sloeg de weg in naar het paradijs. Maar aan het einde van de straat waar ik het nog diezelfde dag gezien had, was het niet meer. Slechts grauwe dode huizen stonden waar ik het zonlicht in de vijvers had zien vonken. Toen dacht ik ontzet: dit is de buitenste duisternis. Zelfs de dood is hier niet, zelfs het niet is tot niet geworden. Wie zal het geheim doorgronden? O God waartoe ben ik geboren?

October 1953