Ontmoeting. Jaargang 5

[p. 126]

Ralph Degens
Muzikale ontmoetingen

In een half seizoen

In Januari, als het gewone leven aan een nieuw jaar begint, heeft het muziekseizoen in Nederland zijn eerste helft achter de rug. Een kort overzicht van wat deze eerste helft van het seizoen 1950/51 aan opmerkelijks heeft gebracht moge de opmaat zijn tot een rubriek die, zo er inderdaad iets belangrijks te signaleren valt, van maand tot maand een posthume beschouwing over het muzikaal gebeuren zal geven. Als ik dan op het ogenblik wat men noemt ‘de balans opmaak’ en probeer vast te stellen wat van het verstreken seizoengedeelte de moeite van het herinneren waard is, dan is de oogst min of meer teleurstellend, althans kwantitatief. Want wanneer van drie maanden avond aan avond muziekhoren slechts drie avonden in het geheugen blijven als evenzovele bijzondere schoonheidservaringen, dan kan men naar ik meen, toch niet van een rijke oogst spreken. Vooral niet wanneer men bedenkt met welke intenties en pretenties de concerten over het algemeen gegeven worden. Maar vooruit, het waren er, wat mij betreft, drie en misschien kunt u er uit eigen ervaring nog een paar bijvoegen, want al wil men bij een schriftelijke verantwoording van zijn ervaringen een zo groot mogelijke objectiviteit betrachten, een persoonlijke keus blijft het, en wie weet of ik niet ergens een muzikale openbaring verzuimd heb te ontmoeten? Zelfs met avond in, avond uit in de concertzalen te zitten, kan men niet alle Philomela's op haar staart trappen.

Eindelijk ter zake, en in omgekeerde tijdsvolgorde: Pierino Gamba, 14 jaar oud en dirigent. Hij gaf een aantal concerten met het Utrechts Stedelijk Orkest. De Nederlandse muziekpers, sceptisch maar nieuwsgierig was bijna voltallig op de eerste repetitie, die voor deze gelegenheid een openbare auditie werd, aanwezig en zij heeft zich reeds daar van de onmiskenbare wonderlijke capaciteiten van dit kind kunnen overtuigen. Een wonderkind dus, verbazingwekkend in zijn feilloze dirigeertechniek, zijn enorm muzikaal geheugen en zijn intuïtief aanvoelen van de essentie der muziek. Als verschijnsel staat hij eigenlijk buiten het gewone muziekleven, waarvan de normale verrichtingen het resultaat van studie, verwerving en rijping plegen te zijn. Men vraagt zich daarom af, hoe en of dit phenomeen ooit in het klimaat van de normale concert-practijk zal gedijen en welke verrassingen (gunstig of ongunstig) een dergelijke ophoping van muzikale energie nog zal brengen.

Groter tegenstelling dan tussen de 14-jarige Pierino en de 73-jarige Alfred Cortot is nauwelijks denkbaar. Cortot, men zou bijna zeggen sinds mensenheugenis, voortreffelijk en in de hele wereld gevierd pianist, draagt uiterlijk zeer sterk de last van zijn talrijke jaren. Het fragiele lichaam met de markante, doorploegde kop, schijnt alleen nog

[p. 127]

te dienen om die uiterst gevoelige handen naar het klavier te leiden. Eenmaal daar beginnen zij hun spel, ogenschijnlijk geheel zelfstandig. Men weigert te geloven dat ze hun bewegingsimpulsen ontvangen van het lichaam waarvan zij physiologisch een deel uitmaken. Want onbewegelijk, en wat apathisch, blijft alles aan Cortot, behalve die handen. Maar via het nuchtere mechaniek van een concertvleugel doen zij u de schoonste gedachten van een Schuman of een Chopin deelachtig worden in een zo aan alle gebruikelijke adjectieven ontsnappende klankgestalte, dat men, bij het geluk dit te horen, de geweldige maar verfijnde emotionaliteit van deze muzikant gewaar wordt die visueel niet meer waarneembaar is. Cortot heeft in zijn vertolkingen soms sterk van het gebruikelijke afwijkende opvattingen, zijn techniek is niet altijd vlekkeloos meer, maar wat hij u uit de rijpheid en de adeldom van zijn muzikaliteit schenkt, blijft u bij als een unieke schoonheidservaring. Hij heeft ons weer in een paar recitals laten horen wat men onder een ‘dichter aan het klavier’ verstaat.

Derde memorabel feit: het Festival-Ravel, ter herdenking van Ravels geboortedag, 75 jaar geleden, voorzover dit door het Concertgebouworkest onder leiding van Jean Fournet werd gepresenteerd. Fournet, een dirigent van de jongere Franse generatie, tot voor kort hier te lande volslagen onbekend, bleek een Ravel-interpretator van de eerste grootte te zijn, dat wil zeggen dat hij, naar het woord van Ravel zelf, zo weinig mogelijk interpreteerde en zoveel mogelijk speelde wat er in de partituur staat. Het werd voor de meeste toehoorders een openbaring, deze Ravel zonder zwoelheid, klaar en helder als kristal. Men heeft zich met verbazing afgevraagd hoe Fournet erin geslaagd was met het gewone aantal repetities een zo exact en brillant spelend ensemble van het Concertgebouworkest te maken. Deze verwondering kon tevens als compliment voor het Amsterdamse orkest gelden dat zo snel en volmaakt de bedoelingen van de dirigent opnam en verwerkte.

Drie muzikale gebeurtenissen, elk van andere aard en ander gehalte, die in de herinnering blijven hangen. Het is niet veel op een half seizoen, maar daar mag toch niet uit geconcludeerd worden dat er verder niets goeds te horen is geweest. Het is misschien juist wel door de hoogte van het kwaliteitsgemiddelde van de uitvoeringen dat er minder uit stekende prestaties vallen te melden. Het uitvoeringspeil is de laatste decennia tot zo grote hoogte gestegen, dat de reeds lang bestaande discrepantie tussen muziekproductie en muziekreproductie nog groter, in het nadeel van de eerste, is geworden. Er is in het besproken tijdvak nog niet één nieuwe compositie in het openbaar uitgevoerd die enigermate tot herstel van de verhoudingen zou kunnen bijdragen. We hebben Poulencs nieuwe pianoconcert door hem zelf in het Concertgebouw te Amsterdam horen spelen, een grappige pastiche die door de componist zelf ook ternauwernood au serieux genomen wordt. Leon Orthels vierde symphonie, die in Den Haag door het Residentie orkest voor het eerst werd gespeeld, heeft ook geen al te sterke indruk kunnen achterlaten. En hoe graag had ik over Otto

[p. 128]

Glastra van Loons toonzetting van de Klaagliederen van Jeremia of over Franz Schmitts ‘Das Buch mit den sieben Siegeln’ de loftrompet gestoken, omdat het beide ernstige pogingen zijn het Bijbelwoord in oratorium of muzikaal declamatorium als basis te gebruiken. De uitvoeringen resp. in Eindhoven en Den Bosch lieten slechts constateren dat de goede bedoelingen groot maar de capaciteiten om ze te verwezenlijken te klein waren. En dan te bedenken dat Bach voor alle kerkelijke feestdagen cantates schreef die wij nu meesterwerken noemen, hoewel we ze (zelfs in het zo juist verstreken Bach-jaar) niet (of niet op de juiste wijze en plaats) uitvoeren. Natuurlijk wel de cantates die tezamen tot het Weihnachtsoratorium zijn gevoegd. We hebben er aan het eind van deze seizoenhelft weer van gelust! De koorverenigingen schijnen ook het uitvoeren van dit Weihnachtsoratorium tot een prestigekwestie te gaan maken, gelijk dat met de Matthaeus Passion reeds gebeurde. Jammer, want volkomen misplaatst en strijdig met karakter en bestemming van deze muziek. Misschien dat het tijdschrift voor Kerkmuziek ‘Musica Sacra’ licht gaat verschaffen inzake de terugkeer van de muziek naar de kerk. Globaal aangeduid is dat wel het doel van dit Tweemaandelijkse blad, dat aan het begin van dit seizoen onder redactie van Willem Mudde is opgericht, met de signalering waarvan ik dit overzicht wil besluiten.