Ontwaking & Nieuw Leven. Nieuwe reeks. Jaargang 10

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

Sociologie

Ernest Coeurderoy, Oeuvres, tomes I. II.; édit. P.V. Stock Paris. fr. 3.50.

Bij veel lezers van ‘Ontwaking’ is Dr. Max Nettlau een goede bekende. Deze Oostenrijker - eigenlijk is hij kosmopoliet - is een grondig kenner van de revolutionaire literatuur en ik geloof niet dat er een betere verzameling bestaat dan de zijne. Reeds een twintigtal jaren heeft hij zich met de studie van de revolutionaire beweging bezig gehouden en het verzamelde materiaal zal eenmaal hoog op prijs worden

[p. 326]

gesteld door den toekomstigen geschiedschrijver van den maatschappelijken strijd onzer dagen. Het is te hopen dat al die onschatbare dokumenten bijeen blijven en goed bewaard worden.

In 1894 begon Nettlau de Werken van Bakoenine te verzamelen en uit te geven. Vier deelen zijn daarvan verschenen, de laatste deelen werden bezorgd door James Guillaume, een oud strijder der Internationale uit de dagen van den beroemden Rus, wiens optreden zulk een grooten invloed had op de socialistische beweging. Tegelijk ving Nettlan aan, bouwstoffen te vergaderen voor een uitgebreid werk over het Leven van Bakoenine. Brokstukken dezer Levenschets verschenen in door de wereld verspreide tijdschriften, onder anderen in ‘Ontwaking’. Het geheele werk, in het Duitsch geschreven, en vergezeld van zeer uitgebreide noten vol bijzonderheden en dokumenten, is nooit gedrukt. Het bevat de hoeveelheid van zes boekdeelen, en het kon geen uitgever vinden, tenzij het bekort werd. Dit laatste achtte de schrijver schadelijk voor het goed begrip der belangrijke episoden uit de 19^e eeuw, die hij in zijn boek schetste. We moeten het geduld en het volhardingsvermogen bewonderen van Nettlau, wanneer wij bedenken dat hij niet opzag tegen den reuzenarbeid zijn omvangrijke werk zelf in vijftig exemplaren af te drukken op een ‘autocopist’. Dit gebeurde tusschen 1895 en 1901. Het handschrift bevindt zich nu in de groote Europeesche bibliotheken, waar ieder belangstellende het lezen kan, terwijl een zeker aantal exemplaren door den schrijver aan anarchistische schrijvers gegeven werden.

[p. 327]

Sedert heeft Nettlan een nieuwen arbeid aangevangen; hij heeft een bijna vergeten revolutionair schrijver van 1849 ontdekt, en dien laten herleven. Nu is het meer den arbeid van een dichter, dien wij te genieten krijgen, dan de uitspraken en polemieken van een propagandist. In geen enkel opzicht kan men Coeurderoy vergelijken met Bakoenine, al is het waar dat beider denkbeelden zich bewegen in eenzelfde sfeer.

Coeurderoy stierf in 1862, 37 jaren oud. In dit korte leven schreef hij verschillende boeken waarvan weinig exemplaren bewaard bleven Dit is niet te verwonderen, als we vernemen. dat de moeder van dezen schrijver, die hem tot in 1882 overleefde, een aantal exemplaren der geschriften van haar zoon bijeen verzamelde en vernietigde.

Het boek dat door de zorgen van Nettlau thans herdrukt wordt, de ‘Dagen van Ballingschap’ is het voornaamste werk van Coeurderoy. Er komen drie deelen van, en in een korte levenschets die aan het eerste deel voorafgaat, belooft Nettlau een groot werk over het leven van den man, voor wiens nagedachtenis hij zich terecht zoo interesseert.

Dit dichtwerk bezingt het bittere brood der ballingschap en het geeft recht aan den schrijver op een plaats in de geschiedenis der Fransche letteren in de 19^e eeuw. Er straalt uit deze bladzijden een grooten drang tot vrijheid, een warme menschenliefde, een omwrikbare hoop op een betere maatschappij. Deze gedichten in proza, mogen worden gerangschikt onder de fierste en krachtigste zangen van vrijheid en ideaal.

[p. 328]

De refreinen die in sommige hoofdstukken telkens herhaald worden, zijn vaak strijdkreten: Waar de toon wat erg op deklamatie gelijkt, moet men bedenken in welken tijd het boek geschreven werd.

Het gedicht in tien zangen over ‘De Zwitsersche stad Freiburg’ bijvoorbeeld, zou geheel verdienen te worden aangehaald; maar hoe zou het lijden onder een vertaling! Het refrein luidt:

‘Wee het land waar nooit een vrij mensch zijn stem deed hooren’.

In het laatste hoofdstuk ‘Wie ben ik?’ verklaart Coeurderoy, dat hij tot geen enkele nationaliteit behoort, tot geen enkel beroep, geen enkele partij - hij is evenmin dichter als wijsgeer of staatsman. Hij sprak een woord uit, dat later door Ibsen zou worden herhaald: ‘De sterke is alléén nog sterker’. Hij is er trotsch op zich wereldburger en vagebond te kunnen noemen. Hij verklaart zich één met alle verschoppelingen, met joden en zigeuners, met zwervers en haveloozen, met allen die vervolgd worden, met allen die tegenzin inboezemen aan de leden der beschaafde en geordende maatschappij, met allen die buiten de wet staan en die uiteraard als opstandelingen kunnen worden beschouwd.

Deze banneling is zelf door de maatschappij in de ban gedaan, en hij is logisch wanneer hij zijn solidariteit betuigt met allen die door de beschaving worden uitgeworpen.

Aan het slot om dit eerste deel, ontplooit de schrijver over zijn boek ‘De Roode Vlag, het vaandel van Toekomst en Menschheid’ en hij verklaart dat het bloed het eenige kenmerk,

[p. 329]

het eenige zinnebeeld der vrijheid is, dat ons nog uit den natuurstaat is overgebleven.

De eerste uitgave van dit boek verscheen in 1854-55. Nettlau kent er 7 exemplaren van, meest alle in handen van verzamelaars. De Nationale Boekerij te Parijs bezit slechts het eerste deel.

Ongetwijfeld verdient de arbeid van Coeurderoy een plaats onder de klassieken der revolutionaire letteren. Het boek is niet verouderd, en deze frischheid is wel het kenmerk van een geschrift dat ook door latere geslachten kan worden gelezen.

Nettlau heeft dus met deze uitgave een verdienstelijk werk gedaan, en ik zie met verlangen het nog komende deel tegemoet. In afwachting daarvan, spreek ik den wensch uit, dat velen zich aan deze bron van gezonde en eenvoudig maar sierlijk geschreven wijsheid laven zullen.

B.P. VAN DER VOO.