Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 9

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 517]

M. Nettlau.

Ik moet bekennen dat ik gedurende Ferrers leven zijn opvoedingswerk niet van dichtbij heb bekeken. De gezag-uitoefenende opvoedkunde onder wier juk wij allen gebukt gaan gedurende onze beste jongelingsjaren en die volhoudt zich van tijd tot tijd aan ons te vertoonen als nachtmerrie onzer droomen, deze droevige herinneringen hebben mij de opvoedkunde doen beschouwen - om het op zijn zachtst uit te drukken - als iets van vervelenden aard. Ook als anarchist, het gezag onder al zijn vormen verafschuwend, is men vol verwijt voor degenen die, zij het dan ook met een nuttig doel, het gezag gebruiken tegenover de zwakken en de weerloozen, de kleine kinderen, en men beeldt zich in, dat deze gedwongen samenwerking door de school aan de kinderen opgelegd, velen voor het overige hunner dagen afkeerig maakt van de solidariteit en hen stuwt naar een antisocialistische zelfzucht, het is integendeel wenschelijk dat het kind, door een individueele opvoeding zich aan alle zijden zijner zelfstandigheid aanpassend, er toe komt een waarlijk vrij man te worden, die alsdan, daar waar de noodwendigheid spreekt, zich bij anderen voegt in vrijwillige, vrije samenwerking, en er al zijn vrij ontwikkelde wilskracht in de richting voert waarheen heel zijn wezen hem drijft. Zulke overwegingen, die misschien van toepassing zullen worden in een toekomstig tijdstip, verwijderden mij wellicht te vèr van het heden en het is de katastrofe der moord op Ferrer die mij opnieuw dichter bij de werkelijkheid brengt. Zooals deze in zoovele andere opzichten vruchtbaar is geweest, moge zij

[p. 518]

ons aldus ook in opvoedkunde een stap voorwaarts brengen.

Zooals ik mij Ferrers inzichten voorstel, stelden zij zich niet tevreden met magere hervormingen in het onderwijs, maar wilden zij in dit onderwijs brengen heel het schitterend licht der moderne wetenschap. Het is niet een karig minimum dat de kinderen noodig hebben, maar het beste van al het beste dat bestaat; hij hechtte aan zijn werk de meest verlichte geesten, om aan het volk rechtstreeks te doen toekomen de rijkdommen der wetenschappen en der kunsten. Zoo handelende, heeft hij een voorbeeld gegeven aan alle landen, ook aan deze waar het onderwijs schijnbaar beter is ingericht dan in Spanje. Hij heeft afgebroken met het noodlottig princiep dat voor de armen, voor het volk, van alle goede dingen slechts een minimum noodig is, eenig surrogaat, zoogezegd van ‘populairen’ prijs, eenig leelijk, goedkoop vulgarisatie-werk. Dit gedacht betreffende den rijkdom, de breedheid in de opvoeding schijnt mij een der vruchtbaarste gedachten toe, waarin men overal volstrekt vertrouwen moet hebben. Men zou zijn werk kunnen voltooien door het verhoogen van het zoo oneindig lage peil van het lager onderwijs, deze magere brokjes die het volk van af zijn jeugd verwijderd houden van alle groote en schoone uitbloeisels der kunsten en der wetenschappen. Hoe wil men dat de menschen veranderen en in mindere mate worden dienstvaardige en lijdzame slaven van degenen die hen betalen, indien de school hun van in hun jeugd slechts een minimum van kleurlooze kennis geeft, zonder een schijn van een edelmoedig gedacht en hen daarbij nog volpropt met alle leugens van den godsdienst en der vaderlandsliefde?

[p. 519]

Deze vereeuwiging der verslaafde en verarmde mentaliteit van het volk door het wegnemen van alle ware opvoeding is het geheim der voortzetting van de onderworpenheid, van de berusting, van de lage opzettelijke spekuleering, van alle ondersteuning van het huidige systeem. Een slecht gevoed lichaam verzwakt den mensch voor gansch zijn leven; een verstand gedurende zijn jeugd onvolledig ontwikkeld, verdort insgelijks en doet ontstaan de men schen-wrakken, de gevoellooze massa's die u in alle klassen en in alle middens omringen.

Dat spruit hieruit voort dat wij, zooals voor zoovele instellingen, de regeering, den staat, enz., nog altijd de traditie der primitieve tijden voortzetten; nimmer heeft men in werkelijkheid de overblijfselen van het verleden weggeruimd. De tooveraar die het geheim zijner trukken of primitieve uitvindingen bewaarde en in de massa deed groeien het gevoel van godsdienstig geloof, hèm zoo voordeelig - de monnik der middeleeuwen die het monopool van een weinig wetenschap bezat en daarvan zorgvuldig alle leeken verwijderd hield - deze geest die de heerschende kasten deed voordeel trekken uit het monopool der kennis, beheerscht heden nog de regeeringspolitiek, daar waar het betreft het onderwijs van het volk. Zooals ten tijde der tooveraars en der monniken, moet het volk van de ware wetenschap blijven afgesneden; het heeft slechts noodig den katechismus, de vaderlandsliefde en eenige alledaagsche kennis welke het bij zijn werk kan gebruiken - dit is alles. Op dit terrein dus, zoo gelukkig gevonden door Ferrer, moet men zijn werk voortzetten - men moet de opvoeding verrijken, haar schoon, aantrekkelijk maken, haar onttrekken aan de opvolgers der monniken en getrouwe dienaars der kapitalistische en

[p. 520]

staatkundige wetten, de gezag-uitoefenende en slenterminnende pedagogen. Het werk is ontzaglijk, maar uit dit werk zullen geslachten geboren worden die niet meer opgevoed, afgericht zijn voor de slavernij, zooals dit gebeurt met het volk in al de landen van onzen tijd. Dàar ligt de ware voortzetting van het werk van Ferrer, de scheppende wraakneming die zijn werk zoo internationaal zal maken als de kreten van verontwaardiging geweest zijn die bij zijn dood zijn opgegaan.

Deze prachtige manifestatie heeft ons getoond dat overal mannen met een hart ontwaken, die willen handelen, maar die niet de macht bezitten om hun wilskracht dadelijk te doen gelden, zooals wij allen beklemd zitten in het oneindig groote reaktionnaire raderwerk dat ons omringt en ons langs alle zijden verlamt. De volkeren willen met elkander spreken, overeenkomen, elkander beminnen, maar heel een kunstmatig werktuig verzet zich daartegen, geschapen om de volkeren gescheiden, van elkander verwijderd, in wederkeerig wantrouwen en in wederzijdschen haat te houden. Laat ons hopen dat de huidige ondervinding, gekocht ten prijze van het leven van een braaf man er toe zal bijdragen om deze hinderpalen uit den weg te ruimen. De diplomatie is een dier hinderpalen - deze valsche en trouwelooze instelling die de betrekkingen der volkeren onder elkander juist toevertrouwt aan de handen van degenen, die in ieder volk het meest gescheiden zijn van het werkelijke leven, aan houten mannen, zonder hart noch ingewand, wier doel is hun bevoordeeligde instelling te doen voortleven door de bestendiging der scheiding en der wederzijdsche vijandschap der volkeren. Dezen keer hebben de volkeren

[p. 521]

deze poppen over het hoofd gezien en door het straatlawaai, door de algemeene werkstaking, door het boycott der koopwaren, door den aanval op de kerken (priesters en paus werden als gijselaars genomen voor het leven der gevangenen van Montjuich) - door al deze stemmen en door nog vele andere hebben de volkeren gesproken, - in afwachting dat het Spaansche volk op meer rechtstreeksche wijze spreke met de moordenaars van Ferrer en de gevangenbewaarders van Montjuich, die reeds in verwarring loopen, bescherming zoekend achter een zoo genaamd liberaal ministerie, in werkelijkheid achter den ‘held’ van Cuba, generaal Weyler, hun laatste troef.

Deze wereld-ontwaking en nog verscheiden anderen toonen ons het eenige middel om voorwaarts te gaan naar een vrijë toekomst; het is: te handelen, te handelen op duizend wijzen in de richting der vrijheid: bij iedere worsteling zal men vervoegd worden door de latente krachten die slechts hoeven te ontwaken, wakker geschud te worden. Laat ons werken voor het ware onderwijs, den toegang verleend tot wetenschappen en kunsten, tegen de opsluiting door de godsdienstige leugen, voor de rechtstreeksche betrekkingen tusschen de volkeren; laat ons het staatkundig werktuig voorbijgaan dat ten slotte slechts bestaat door onze ‘vrijwillige knechtschap’ evenals de goede God slechts bestaat voor hen die dom genoeg zijn in hem te gelooven. Laat ons immer handelen en wij zullen Ferrer gewroken hebben.