Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 9

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 429]

Kronieken

Letterkunde.

Anna van Gogh-Kaulbach. - Moeder. - Amsterdam, M^ij voor Goede en Goedkoope lectuur. 1909.

Voor velen zal - zooals het voor mij was - dit boek een aangename verrassing wezen. Want, als de vroegere romans van deze wel veel begaafde schrijfster ons door ik weet niet goed welke slapperige weekheid en sentimenteel-doende lieverigheid, vermengd met een altijd zeer te onpas komende nijging naar ongelukkige realistiek, steeds onbevredigd lieten, nu is dit werk ons een bewijs dat de kunst van Mevr. van Gogh gedijde tot een meer gepondereerde sterkte; ze heeft aan breedheid gewonnen, en is dieper geworden en meer menschelijk.

Want Moeder is een mooi-menschelijk boek.

De hoofdfiguur Jo, een teeder vrouwtje, is na den dood van haar man genoodzaakt een pension te beginnen, om voor hare drie kinderen, Gerard, Ab en Lucie te kunnen zorgen. De al haar tijd innemende beslommeringen van dit nieuwe drukke leven trekken haar meer en meer van de kinderen af, die, in afzondering, en veel aan zichzelven overgelaten, opgroeien naar vrijen wil, zonder den zedelijken steun van moeder die er niet in lukt hunne zielen te doorgronden en met hen mede te leven als zachte vertrouwelinge. De materieele zorgen alleen blijven haar over. De kinderen vervreemden aan

[p. 430]

haar. Gerard gaat als praktisch aangelegde jongen zijn eigen weg. Maar Ab de fijne, dweepende, impulsieve natuur gaat als een jammerlijk wrak ten gronde. Hij zelfmoordt zich na een avontuur met een der pensionaires, een perverse getrouwde vrouw. Lucie, het zenuwachtigoverspannen meisje, zoekt te vergeefs vertrouwen bij vreemden.

Mooi is dan het einde van het boek waar Jo, in verstarde smart bij het lijk van haar kind staat:

‘...Ab was weggegaan, alleen, zonder dat ze zelfs begreep waarom; eenzaam had hij zich gevoeld, en bij haar had hij geen troost gezocht en geen begrijpen gevonden.
Gerard was boven haar uitgegroeid, zag op haar neer met iets als goedige superioriteit.
Lucie leefde in haar eigen wereldje, gaf anderen haar vertrouwen.
En toch wist Jo, dat ze geprezen werd, om wat ze voor de kinderen gedaan had.
Maar niemand wist, dat ze in 't werken voor hen, hare mooiste illusies geofferd had.’

Uitstekend geslaagd zijn ook de passages o.a. de stille, onuitgesproken liefde van Jo voor een harer gasten, de goede Ollberg, die met zijn schuwe natuur haar liefde niet beantwoordt. Prachtig ook de gebroken eerste liefde van Lucie. En prachtig ook vele andere bladzijden van deze heel pakkende roman.

Een fout is er, die wij echter graag over 't hoofd zien wegens de vele uitstekende kwaliteiten van het boek, nl. dat de auteur geen doorloopende lijn wist vast te houden bij het ontspinnen van haar verhaal. Terwijl de Moeder in de dertien eerste hoofdstukken de voor-

[p. 431]

naamste figuur blijft, wordt van dan af plots onze aandacht meer getrokken op Ab en zijn rampzalig einde, waarna weer Jo hare vorige belangrijkheid terugkrijgt. Ab's geschiedenis krijgt ongewettigd te veel ruimte en de eenheid lijdt er door.

Maar deze, en nog een paar andere onzuiverheden van al te luttel belang opdat wij ze hier zouden aanhalen, zullen niet beletten dat het werk van Anna van Gogh-Kaulbach tot een der meest sympathieke Nederlandsche romans van den laatsten tijd zal blijven.

J.F.E. Celliers. - Liefde en Plig. Afrikaans tooneelspel. - Nederlandsche Bibliotheek. Uitgegeven door de M^ij voor Goede en Goedkoope lectuur, Amsterdam.

Het heeft ons hartelijk verblijd dat ook de Zuid-Afrikaners, dit machtig, niet uit de delgen gedeelte van den Nederlandschen stam, door hunne literatuur een krachtig teeken geven van levenstaaiheid. Want het ontstaan van zulke letterkunde is een treffend bewijs dat zij spijts alle hinderpalen die hunne nationale ontwikkeling in den weg staan, zich ontbolsteren tot een individueel volk, dank hun rotsvaste energie.

Dr. F.V. Engelenburg zegt in zijn inleiding dat ‘Jan F.V. Celliers in Liefde en Plig 'n verschijnsel heeft getekend, dat van overwegende betekenis is geweest op de uitslag van de laatste oorlog in Zuid-Afrika. 'n Gedeelte der tot zelfverdediging uitgetarte nasie heeft met de uiterste heldhaftigheid en geestkracht de strijd aanvaard en volgehouden, maar 'n ander deel heeft òf dadelik in arrenmoede afstand gedaan van gewapend verzet, òf zelfs daadwerkelik de vijand gesteund. Voor zodanige gedragslijn zijn in de geschiedenis

[p. 432]

van andere volken precedenten te vinden - men denke slechts aan de aanvangs-periode van de tachtigjarige oorlog; bovendien tierden wankelmoedigheid en trouweloosheid gemakkelik in 'n samenleving als de Zuid-Afrikaanse waar enerzijds de individuéle faktor zich nog krachtig laat gelden in 't maatschappelik verband, en anderzijds burgerlike discipline al even onbeoefend was gebleven als krijgstucht.

Celliers toneelspel is 'n protest tegen 't in allerhande vorm en hevigheid te voorschijn gekomen verraad jegens 't nasionale streven.’

Een tendenz-stuk dus, in zeker mate. Maar van zulken degelijken aard dat het in letterkundig opzicht behoort tot de zeer verdienstelijke tooneelwerken van de laatste jaren.

Er ligt een wijdsche frischheid in, sterkend en bekoorlijk altemets door fijnheid van gevoel en breede humaniteit.

Het is een verheugend verschijnsel!

A.D.