Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 8

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 196]

De predikers van het individueel anarchisme in Rusland.

Het rapport onder bovenstaanden titel in dit tijdschrift afgedrukt en ingeleverd op het Libertair-Kommunistisch Kongres te Amsterdam gehouden van 24-31 Augustus 1904 door Wladimir Zobrenew, lid van de eerste Kommunistisch-anarchistische groep te Moskou, werd door ons wegens den belangrijken en zakelijken inhoud in zijn geheel vertaald. Het kan een zeer geschikt punt van uitgang zijn ter bespreking tusschen kommunistische en individualistische anarchisten. Als zoodanig is het dan ook op zijn plaats in een tijdschrift, als dit en voegen wij er eenige opmerkingen aan toe, die ons bij de lezing troffen.

Als het waar is, dat de kommunistische anarchisten strijden tegen alle voorrechten, tegen alle verdrukking in naam der vrije ontwikkeling, harmonisch en sociabel (in de maatschappij) ontwikkeld, dan gelooven wij dat geen enkel anarchistisch individualist daar iets op tegen zal hebben.

Immers dan staat de vrije persoonlijkheid, dat is het Ik, op den voorgrond als basis en wij kunnen ons ook geen ander anarchisme dan dit voorstellen. Willen niet alle anarchisten, hoe zij zich noemen, uitgaan van het individu? Niet een abstrakt individu, dat alleen in de gedachten wordt gekonstrueerd, dus een ‘gedachtending’, maar een werkelijk wezen, dat niet afgescheiden kan worden van het milieu waarin het geplaatst is. Wie ter wereld

[p. 197]

wil dit ook? Is het wel waar, wat hier beweerd wordt, dat men den mensch willekeurig wil ontrukken aan zijn milieu, dat men alle banden wil verbreken die het individu verbinden aan het leven van het heelal? Wij hebben dit nog nergens aangetroffen, want elkeen begrijpt dat dit zou voeren tot een nieuwe Robinsonnade. Allen weten twee dingen: 1^e dat gegeven is het individu en 2^e dat gegeven is het milieu, waarin dit individu is geplaatst.

Het individu tracht zich geheel vrij en harmonisch, ongestoord en onbelemmerd te ontwikkelen.

Het milieu tracht hem aan alle kanten vast te hechten en met zwakkere of sterkere banden te knevelen.

Nu zal de vraag natuurlijk wezen: wat kan en moet de plaats zijn van het individu, om niet door dat milieu te worden opgeslokt maar zich zoo vrij en onbelemmerd mogelijk te ontwikkelen? Is die vraag opgelost door het kommunistisch anarchisme? Het antwoord hier gegeven kan niet bevredigen.

Het luidt: wij voeren den onophoudelijken en onvermoeibaren strijd tegen elke machtsuiting, onverschillig door welken persoon of door welke instelling ook geopenbaard. Wij ontkennen elke macht in 't algemeen, welke oorsprong zij ook hebben mogen en wij weigeren daarvan gebruik te maken of daarvan voordeel te trekken.

Goed, maar komt niet alles neer op de wijze waarop men dit wil en doet?

Als de individualist zegt: ik neem alle macht die ik krijgen kan en als elkeen dat gelijkelijk doet, dan verdwijnt de macht, want deze ontstaat juist doordat er menschen gevonden worden die zich onderwerpen aan door anderen toegeëigende macht, doet hij dan niet hetzelfde als de kommunistische anarchist, die zegt: ik

[p. 198]

wil niet het minste gebruik maken van de macht en er geen voordeel van trekken?

De wegen zijn alleen verschillend maar beiden willen zij algeheele opruiming van alle macht.

Allen genieten van de voorrechten of niemand, dat blijft in den grond der zaak hetzelfde.

Ontkennen van alle gezag en van allen eigendom, niet alleen in de theorie, maar ook in de praktijk, daar zal het toch op neer moeten komen.

Is die vraag opgelost door het anarchistisch individualisme?

Wij durven dit evenmin bevestigend beantwoorden. Maar uit de fout van Tucker, om de macht, die den Staat ontnomen is, toe te kennen aan een vereeniging van vrije kontraktanten, mag men nog geenszins de gevolgtrekking maken dat dus het individualistisch anarchisme geen konsekwent en logisch anarchisme is. Ik geloof altijd dat vele kwesties, die nu zoo moeilijk schijnen, opgelost zullen worden als we maar ruimte en daardoor bewegingsvrijheid hebben.

Hindert elkander niet - dat is dan de grootste zaak en dit is mogelijk als er voldoende ruimte is, zoodat elkeen zich vrijelijk kan ontwikkelen op de manier die hem het beste voorkomt, zonder dat anderen hem in den weg loopen.

De vraag die zich aan ons opdringt, wordt meer en meer deze, of niet in elke organisatie de kiem van overheersching schuilt en wie zal hierop een ontkennend antwoord durven geven?

Dus geen organisatie?

Dat antwoord is weer wat heel spoedig gegeven.

Als de nood ons wordt opgelegd, dan organiseert men zich vanzelf.

[p. 199]

Onderstelt dat een dijk dreigt door te breken, waardoor honderden woningen gevaar loopen en ook vele menschenlevens, dan zal men niet redeneeren over de beste middelen tot afwending van het gevaar, maar allen zullen als één man opkomen om den dijk te versterken en te verhoogen, ten einde dit ongeval voor allen te ontkomen.

En zoo zal men van geval tot geval handelen telkens zichzelf afvragende wat het grootste is van twee kwade dingen en men zal telkens het minste van de twee kiezen.

Wie meent dat er meer gewerkt zal worden, als er een organisatie bestaat, zoodat het niet-werken toegeschreven kan worden aan het niet-bestaan eener vaste organisatie, die geeft zich over aan een soort van wondergeloof, daar hij meent dat niet-werkende menschen, aangeraakt door den tooverstaf der organisatie, plotseling zullen omgetooverd worden tot werkers. Men zoekt blijkbaar het kwaad waar het niet schuilt en baart daardoor zichzelf en anderen teleurstelling.

Het individu blijft den grondslag der maatschappij, want deze is toch opgebouwd uit individuën. En nu kunnen wij ons niet voorstellen dat een groot aantal zwakke individuën een sterke maatschappij kan vormen, maar wel dat vele sterke individuën de beste waarborg zijn voor een sterke maatschappij.

Maar niemand, ook Stirner niet, ook Tucker niet, stellen het individu buiten zijn milieu, eenvoudig omdat het onmogelijk is en dus men geeft scheeve en verkeerde voorstellingen door anderen dingen toe te dichten, die zij zelven verre van zich werpen. En hieraan maakt dit rapport zich vooral in het laatste gedeelte schuldig.

[p. 200]

Geheel konsekwent en geheel logisch zal wel niemand zijn, want dan was de eenige uitkomst om zich op te hangen, maar dit mag ons niet weerhouden om te trachten zoo konsekwent en zoo logisch mogelijk te zijn in het milieu, waarin men een plaats inneemt.

F. Domela Nieuwenhuis.