Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 6

Maandschrift voor sociologie, kunst en wetenschap

[p. 117]

Boeken en Tijdschriften

Leonid Andréjef - De Roode Lach, vertaald uit het Russisch door J.C. Termaat (H. Prakke te Nijmegen) 127 blz. - Prijs: f1,25.

De stichtende tendenz-literateur, die de boekenmarkt overstroomt, is een onsmakelijk iets. 't Is een metis-onding, dat, onder den vorm van bellettrie, opdischt allerhande gemeenplaatsen, doodversleten door overjaarschen dienst in een massa vulgarisatie-schriften. Tendenz-literatuur in den gewonen zin, laat den geest onbevredigd van hem die een klaar, gestaafd betoog over een groote waarheid zoekt; en 't diep-menschelijke, 't wáárlevende der bezielde kunst is, eveneens, er nimmer in te vinden. - Een waarachtig kunstenaar ondergaat en herschept het leven zonder beleerende bijbedoelingen, maar met den eigen kijk, dien zijn innerlijke aandrang hem geeft. Zóó zullen revolutionaire temperamenten kunst voortbrengen waar een revolutionaire adem doorheen gaat. Maar wil het kunstwerk zuiver en levensvatbaar wezen, dan zal diens revolutionair karakter niet spruiten uit een vooropgestelde strekking, te wier behoeve het werk wierd bedacht, maar het revolutionaire in het werk zal dan 't noodzakelijk gevolg zijn van de wijze waarop het veelzijdig leven ínwerkt op het zien en het voelen van den kunstenaar...

‘De ‘Roode Lach’ is het symbool, het beeld van het bloedige, meedoogenlooze cynisme van den oorlog.’ Onder dit motto verscheen een mooi, eenvoudig-ingekleed boekje, dat al een tijdje op de leestafel te wachten lag en dat, terwille van het motto, eenigzins wantrouwend wierd ter hand genomen. Na de eerste bladzijden reeds, smoorde het wantrouwen in een benauwdheid. 't Is of de lucht verschaarst bij 't lezen van dit boek: men ademt moeilijk en 't schijnt dat

[p. 118]

men aldoor den ontzettenden lach van den waanzin hoort krijschen, den bloed-lach die boven 't slagveld hokt! Hij schreit en grijnst in een vizioen van Rood, een overdaad van bloed en vuur - rood overal: omhoog, omlaag, nabij en in de verte - en hij schatert pijnlijk; wreed lacht hij in de zon, in de oogen en om de monden der menschen, de Roode Lach, de waanzinnige lach van het bloed...

Oorlog en waanzin zijn èèn; in werkelijkheid en in dees verhaal van een jong officier, zooals hij leeft en beweegt, ginds op het oorlogsveld - een slaapwandelaar onder slaapwandelaars, waarrond de waanzin ijselijk spookt - totdat hij naar huis toekeert met verbrijzelde beenen en sterft in waanzin, al schrijvend, schrijvend met droge pen op blankblijvende vellen papier... Steeds nauwer omstrikt de waanzin nu den broer van hem die den ‘Rooden Lach’ had gezien... Overal, in de huizen en op de straten, overal waart hij rond, de waanzin; hij komt meê met de strijders die wederkeeren van het veld; hij hangt reeds over hen die gaan... Hij spookt rond in hoeken en kanten; hij ligt over wezens en dingen... En 't boek eindigt op een ontzettende hallucinatie van moord en dood, van lijken allentwegen...

De Roode Lach is een vreeselijk werk, dat huiveren doet; een kunstwerk is het en dít juist doet het zoo'n geweldige aanklacht tegen den oorlog zijn.

S.R.