Ontwaking. Nieuwe reeks. Jaargang 4

[p. 319]

Staats-schoolvosserij en Kunst

Bij koninklijk besluit van 24 December 1903, wierden tot Jury-leden van den ‘Zestienden Driejaarlijkschen Prijskamp van Nederlandsche Tooneelletterkunde’ de volgende heeren benoemd:

1°: Professor Ad. de Ceuleneer, de sullige hoogleeraar dien we, heel kortelings nog, eventjes priegelen moesten voor zijn dom-kwezelige, pseudo-kunstbeschouwingen, uitgegeven als officieele esthetiek. - Die artistieke doodeter wierd aangesteld tot voorzitter, waarschijnlijk als troost voor de hardhandige roskammingen, die zijn muffe schoolvossenpels verduren moest.

2°: De heer de Potter, - de Heer weze genadig voor zijn arme ziel.

3°: De nooit ontbrekende Coopman, de officieele keurmeester voor de eeuwigheid, - dien we nooit zijn dom-verwaten ezelsstamp aan Gezelle vergeven.

4°: De pietlutterige beeren-vader, de onbenullige pedanten-driller in ruste, de kruisbrave Gustaaf Segers, - door zijn vroede medeleden belast met het opmaken van een verslag over hun hoogstgewichtige beraadslagingen en uitspraken.

Meneer Gustaaf Segers heeft geen afbreuk gedaan, noch aan zijn eigen reputatie, noch aan die van het

[p. 320]

hooggeleerd maar wat anachronistisch lichaam, dat Koninklijke Vlaamsche Academie wordt genoemd. Waarempel, deze verslaggever vond het middel om een proeve te leveren van officieele literatuur - beschouwing, die, als getuigenis van de lammenadige hersenloosheid der openbare recensenten, voor ‘een pereltje van 't zuiverste water’ mag gelden!

Als het waar is, dat de voorzichtigheid het begin is van de wijsheid, dan zijn onze critici van den boemeltrein (in ons landeken wordt niet veel intellectueel ijlgoed verzonden!) bepaald den weg der wijsheid op. Gemakzucht zal toch de drijfveer van officieele personages niet zijn en, zoodus, moeten wij 't wel voor voorzichtigheid nemen, dat er, in dees verslag, heelemaal wierd van afgezien ons het criterium van de Jury duidelijk te maken. - Dat de bonzen van tooneel- en andere letterkunde begrepen, dat het opbouwen van esthetische stellingen, 't zoeken naar een juisten maatstaf voor beoordeeling, 't verwoorden der gemoedsbeweging voortgebracht door een kunststuk, hùn werk niet is - dit mag duiden op een grooter wordende wijsheid der academisten, maar hun ontboezemingen worden er te dommer, te platter en te voozer om.

't Verslag beslaat zoowat drie kolommen - verloren tusschen afkondigingen van allerlei administratieve en commercieele berichten - in het statige, maar onzeggelijk saaie Staatsblad. De groote helft ervan wordt in beslag genomen door de traditoneele inleidings - phrasen en de opsomming der 52 stukken, waarover onze belgische Beckmessers de plak moesten breken. Dan nog eenige zinnetjes van 't gekend allooi: ‘De heer X. mag stellig onder onze goede schrijvers gerangschikt

[p. 321]

worden. Hij bestudeere vlijtig de groote meesters. Ook de heer Z. heeft zijne sporen gewonnen. De handeling is dramatisch en tevens belangrijk. Het laat (al of niet) te wenschen over.’ En andere flauwe praatjes en gemoedelijke gemeenplaatsen meer. - Met dit al blijft er geen gelegenheid om zich eens flink te ergeren of om het deugdelijk uit te proesten over 't malle geklets en den sacristijsmaak van die grijsgeworden zuigelingen. Neen, niets meer, héélemáál niets meer, dan nietszeggend idioten gelul of volslagen onzin: wat academische zoetigheidjes, wat armzalige vingerwijzingskens, wat beschimmelde loftuiterij en dito a[f]keuring: - doodversleten algemeenheden uit de oude mand!

't Is niet de eerste maal dat ik opkom tegen die openbare prijsuitdeelingen - zoogezeid tot bevordering van de kunsten.

Niemand durft nog beweren dat waarachtige kunst eenigzins gebaat wordt door al die keurmeesterij. Het zou dwaas zijn vol te willen houden dat, door welkdanigen prijskamp, ook maar een enkel echt kunstwerk wierd in het leven geroepen. Wat echter welig tiert in die teelaarde, zijn de legioenen ‘geprimeerde’ spotbeelden van tooneelkunst, door kosters en schoolmeesters aaneengeknoeid, ter wille van het gouvernementeel duimkruid. Andere (maar niet minder treurige) staaltjes van speciaal-voor-prijskampen samengeflanste kunst(?) - producten, leveren de zoogezeide ‘Prijzen van Rome’ op. Wie laatst, te Antwerpen, ging kijken naar de uitstalling der bekroonde en niet-bekroonde doeken van de mededingers voor den prijs van schilderwerk, kan het weten wat kunst met zulken rommel heeft te maken.

[p. 322]

Slechts zelden was zóóveel bucht te gaar en alleen andere officieele prijskampen (van Rome of niet) kunnen er méér bijeenbrengen. Niet één doek met afdoende weerde: pruts- en knoeiwerk op de heele lijn; en dit, alhoewel sommigen onder de mededingers, bij andere gelegenheden, blijk gaven van aanleg en van kunde... Hier ontbrak maar een gemotiveerd verslag van de Jury, om het toppunt van 't tragisch-boertige te bereiken.

Ik weet wel dat prijskampen min of meer ronde sommetjes opbrengen aan de gelukkige laureaten. Maar - zonder te onderzoeken of het leggen van zoo'n fooi in de handen van iemand die voor kunstenaar doorgaat, noodzakelijk ten goede komt aan de kunst - toch zal niemand meenen dat die enkele duizend franken (soms enkele honderd, zooals voor de literatuur) voldoende zijn tot verwerving van een materieele ona[f]hankelijkheid, noodig om zich geheel te wijden aan de kunst.

Men kome hier met praten over moreelen steun. Een moreele steun kán uitgaan van het gunstig oordeel van als betrouwbaar aanziene kunstkenners; maar niet van officieele Jurys, samengesteld door de bende phylisters die de kern uitmaken van een academie, - een academie die heur bij-uitzondering-verdienstelijke leden miskent; die, zorgvuldig, buitengewone krachten uit heur midden tracht te weren en die de opengevallen zetels toekent aan volslagen nulliteiten en onbekenden - zooals nog maar kortelings de Koninklijke Vlaamsche Academie deed met de benoeming van den WelEdelen Heer de Bethune, die zeker geen andere titels kan doen gelden dan die van graaf, van gouverneur en van een eerbiedweerdige brandkast. Wat of dit echter heeft uit

[p. 323]

te staan met kunst en letteren, mag de drommel me leeren!

Het publiek, wijzer gemaakt door de ondervinding, wantrouwt terdege de prijskampen. Het weet best wat het heeft aan al die ‘eerste prijzen’ zoowel van literatuur als muziek of beeldende kunsten. - Tel ze maar op de duimen, wie onder hen tot scheppend genie gedijde!...

Loop eens door 't antwerpsch Oud-Museum, waar al de prijzen van Rome te zien zijn. Lees de namen en zeg me dan, met de hand op het hart, of er veel zijn die niet met hun drager in de vergetelheid gingen? - Al die glorieuse primussen (of omtrent) zijn onbekende beroemdheden geworden en kwalijk is daar een onder te vinden die, in een latere geschiedenis der vlaamsche kunst, van groote beteekenis zal zijn. Maar hoevelen, daarentegen, die nooit prijs noch diploma verkregen, houden de faam en glorie der vlaamsche schilders en beeldhouwers hoog!?

Maak ook een lijst van al de bekroonde literaire werken (de ontelbare tooneelwerken - die vooral! - de romans, de dicht- en proza bundels van allen aard) en visch me daar eens een half - dozijntje boeken uit, die den literairen schat van ons volk in waarheid met een werk van blijvende weerde verrijken! Maar vooral: zeg me wat al degelijk werk níet in aanmerking kwam en nooit in aanmerking zál komen, en wat al prullaria officieel tot meesterwerk gestempeld wierd!!!

Prijskampen en kunst kunnen niet samenrijmen.

Kunst is vrijheid en heeft niets te maken met het colegeaansch gehaspel van jongens die werken ‘om ter best.’

[p. 324]

Staats - jury's zullen altijd en overal het kenmerk dragen van hun phylistijnschen oorsprong. En de Staat die, bij slot van rekening, de koordjes van 't poppenspel houdt, is een behoudend tuig van nature, vijandig aan al wat hoeft voor de eeuwig herscheppende, immer betrachtende en vernieuwende kunst.

Neen, geen academies en andere fossiele instellingen, geen drie- of vijfjaarlijksche prijskampen voor omhet-even-wat, kunnen den ontbrekenden en onontbeerlijken, moreelen en stoffelijken steun aan de kunstenaars geven.

De moreele steun kan maar komen van de natuurlijk best- en rijkstbegaafden, de fijnst voelenden en scherpst denkenden uit het volk - dit woord in zijn breedste en algemeenste beteekenis -; en de stoffelijke steun kan alleen verkregen worden door een hechter, harmonischer maatschappelijk verband, zonder meesters en knechten, waarin alle gaven kunnen ontwikkelen, waarin elk normaal mensch zal kunstenaar zijn (al zij het ook niet scheppend) en waarin niemand, voor een bete broods, zijn aanleg en zijn kunde moet verhoeren.

Segher Rabauw