Ons Erfdeel. Jaargang 48

[p. 163]

Populair zonder canon?
Bij de uitvaart van Keizer Karel

De drie opstellen die dit nummer openen, leggen getuigenis af van een nieuwe historische koorts. Die lijkt zich intussen al te hebben verspreid in alle hoeken van de cultuur. In historische jeugdboeken leert en enthousiasmeert de geschiedenis op een dusdanige manier dat zij plots de lang vergeten negentiende-eeuwse historische jeugdroman in herinnering roept. In de historische onderzoeksjournalistiek viert zij triomfen die de professionele historici met verbazing aanzien: de verkoopcijfers van Geert Maks In Europa doen hen duizelen. En nog onwaarschijnlijker: ook op de televisie is de geschiedenis teruggekeerd, niet als een dief in de nacht, op het late uur, maar door de grote poort, met veel toeters en bellen, in prime time. Het zijn niet de enige tekenen van het hervonden verleden; de erfgoedindustrie getuigt er evenzeer van.

Maar in al dat historisch geweld wordt het verleden op verschillende manieren tegemoetgetreden. In een aantal historische jeugdboeken wordt het een didactisch en moreel instrument, dat wordt ingezet in de hoop van de jonge lezer een beter mens te maken. In andere jeugdboeken wordt minder beleerd: hun auteurs trachten de geschiedenis eenvoudigweg ‘tastbaar’ te maken. Mak combineert beide: hij toont de lezer onbeschroomd hoe hij de geschiedenis achternaging, maar geneert zich evenmin om de brokstukken die hij heeft gevonden als bouwstenen voor een Groot Verhaal met een boodschap te presenteren. Op het scherm liggen de zaken anders: in prime time is het verleden niet meer dan een mengelmoes van weetjes, even betekenis- als pretentieloos. De omgang met de geschiedenis, zo blijkt, is niet eenduidig.

Is de inhoud van het verhaal dat dan wél? Wélke geschiedenis wordt er eigenlijk verteld in deze populaire historische cultuur? Lang is dit een eenvoudige vraag geweest. Ik herinner mij hoe ik op de lagere school, in de jaren zestig van de vorige eeuw, de vaderlandse geschiedenis leerde kennen met behulp van een ‘Collectie 121 beelden Belgische geschiedenis’. Nummer 25 presenteerde ‘Godfried van Bouillon - 1e Kruistocht (1096)’, nummer 38 ‘Pieter de Coninck verzamelt de Bruggelingen om den koning van Frankrijk te verjagen (1302)’, nummer 69 ‘De Beeldstormers of Calvinisten verwoesten de Kerken (1566)’. Het prentje daarvóór was mijn favoriet: nummer 68 toonde het huiveringwekkende ‘Keizer Karel woont zijn eigen uitvaart bij (1558)’. De reeks leerde mij op onbetwijfelbare wijze hoe de voorouders

[p. 164]

voor de vrijheid hadden gestreden en hoe grote vorsten rijkdom hadden gebracht. Haar honderdeenentwintig beelden brachten de belangrijkste figuren en episodes van het vaderlandse verleden samen. Zij vormden de canon van de geschiedenis. Die moest ik kennen.

Die canon is sinds lang verdwenen: toen het nationale (en verzuilde) kader - dat door de vaderlandse geschiedenis werd gerechtvaardigd - afbrokkelde, vervluchtigde ook de maatschappelijke consensus rond de kennis van dat verleden. Wat van belang was en wat niet, was niet langer vanzelfsprekend, maar werd de inzet van debat. Althans tot voor kort: met name in Nederland zijn de voorbije maanden steeds meer stemmen opgegaan ten voordele van een hernieuwde consensus rond de vaderlandse geschiedenis. Wat is daarvan de reden? Maken de beleidsmakers, politici en historici zich opnieuw zorgen over een vermeend historisch analfabetisme bij de jongeren, zoals ze dat eerder - in allerlei vormen van cultuurkritiek - hebben gedaan? Dat is niet het geval. De groeiende aandacht voor een geijkt historiebeeld hangt veeleer samen met het besef dat de etnisch-maatschappelijke diversiteit in Nederland een onomkeerbaar gegeven is geworden en met de vrees dat die diversiteit de sociale cohesie (verder) uitholt. Om die cohesie te versterken, wordt gepleit voor de redactie van een culturele en dus ook historische canon: wie de rangen sluit rond een vast historisch patrimonium, zo luidt de redenering, draagt immers bij tot de vorming van een hechte gemeenschap. Aan een multiculturele historische cultuur wordt dat vertrouwen onthouden: dreigt een dergelijke ‘geesteskermis’ het sociaal kapitaal niet eerder af te breken?

Wat hiervan te denken? Moeten Mohammed en Coralie net als Kevin voortaan huiveren bij de uitvaart van Keizer Karel? Moet wie hier wil wonen niet alleen onze taal, maar ook onze geschiedenis kennen? De Leidse emeritus hoogleraar Peter W. Klein heeft er onlangs in NRC Handelsblad op gewezen dat historische kennis niet zo gemakkelijk als maatschappelijk bindmiddel functioneert en dat een nationale historische canon misschien eerder discriminatie dan integratie in de hand werkt: ‘Wie de canon niet kent hoort niet bij “ons”.’ Klein heeft gelijk. ‘De’ vaderlandse geschiedenis bestaat net zomin als ‘de’ vaderlandse identiteit. Zij is een constructie, die altijd opnieuw ter discussie staat, ook al suggereert de verkiezing van De Grootste Nederlander Aller Tijden - in prime time - iets veel eenvoudigers.

Jo Tollebeek

Redacteur