Ons Erfdeel. Jaargang 44

De kunst van het weglaten. Michael Dudok de Wit

De in Londen werkende Nederlandse animator Michael Dudok de Wit (^o1953) won in 2001 niet alleen een ‘oscar’ voor zijn korte tekenfilm Father and Daughter. Hij won aansluitend ook nog de prijs voor de kortste Oscarspeech. Kernachtiger dan door deze twee gebeurtenissen is de Nederlandse animatie niet samen te vatten.

Want Nederlandse animatiefilmers staan de laatste tien, twintig jaar bijzonder in de belangstelling. Dudok de Wits ‘Academy award’ is daarvan slechts het topje van de ijsberg - niet alleen kreeg hij zelf eerder al een nominatie voor The Monk and the Fish, ook tekenfilmer Paul Driessen mocht al eens naar de Oscaruitreiking afreizen. En wie dan nog moppert dat op de oscars als keurmerk van artisticiteit wel wat af te dingen valt, kan een karrenvracht aan Beren, Palmen, Zilveren FIPA's, Genies, BAFTA's en andere prijzen voor animerende Nederlanders over zich uitgestort krijgen.

Als je werk als dat van Dudok de Wit bekijkt, kun je je zelfs afvragen waarom de Nederlandse animatie niet al langer dan twee decennia succesvol is. Want Nederland en animatie lijken voor elkaar gemaakt. Een gedachte die reliëf krijgt, wanneer je de Nederlandse tekenfilm met het Grote Referentiekader vergelijkt: de Amerikaanse cartoons. Bijna vanaf het begin overheerst door Disney, heeft de tekenfilm in de Verenigde Staten altijd gestreefd naar een soort realisme. De verregaande soepelheid van de bewegingen, de driedimensionaliteit van de tekeningen, de volmaakte uitwerking van de achtergronden - het lijkt erop alsof de Amerikaanse animatie een eeuw lang bezig is om het verschil met gewone films zo klein mogelijk maken. Een streven waarin ze zich, met de komst van de computer, nog eens extra kunnen uitleven. Als de Amerikaanse tekenfilm niet zo wijd verbreid was geweest, was waarschijnlijk iederéén opgevallen dat deze realismedrift indruist tegen de natuur van het medium. Want juist omdat je in een tekenfilm alles van de grond af tekent, en omdat je door al die tekeningen achter elkaar te

[p. 614]

Een beeld uit ‘Father and Daughter’, de bekroonde animatiefilm van M. Dudok de Wit © Ciné Té Filmproductie BV, Amsterdam.

zetten ook nog eens elk beweginkje tot op de 25e van een seconde nauwkeurig kunt timen, is animatie niet het medium van realisme, maar van de stilering.

En precies daarin heeft Nederland - het zal wel weer aan dat platte, aangeharkte, keurig gereguleerde landschap liggen - een stevige traditie, van Mondriaan tot illustrator Dick Bruna tot cineast Alex van Warmerdam.

En - we denken even terug aan zijn beknopte Oscarspeech - Michael Dudok de Wit past naadloos in deze traditie. Hij beheerst de kunst van het weglaten, wat alleen al te zien is aan de eenvoud van de verhaaltjes van zijn films: monnik raakt erdoor geobsedeerd een vis te vangen (The Monk and the Fish, 1994), straatveger wordt boos als mensen zijn straat bevuilen (Tom Sweep, 1992), vader neemt afscheid maar dochter blijft naar vader verlangen (Father and Daughter, 2000).

Maar ook in zijn tekenstijl geldt: less is more. Pen en inkt vormen de ruggengraat van die stijl: krachtig aangezette, van dik naar dun en weer teruglopende lijnen. Met diepzwarte vlekken soms, die als uitvloeiende druppels aan die lijnen hangen.

Deze stevige streken worden subtiel ingevuld door accenten van houtskool en, tot aan Father and Daughter, wolkige, diepgekleurde waterverf. Bij Father and Daughter werd die vervangen door computerkleuring, met ongeveer hetzelfde effect, maar een nog grotere mogelijkheid tot precisie (en, uiteraard, enige werkverlichting).

Opmerkelijk genoeg lijkt binnen deze losjes, in enkele lijnen opgezette wereld zelfs de derde dimensie te veel. Opvallend vaak zien we de personages en de landschappen van de zijkant - een watertje met bomen erlangs, waarlangs fietsers van rechts naar links door het beeld trappen. Het speelt zich grotendeels af in het platte vlak, wat de actie terugbrengt tot de essentie, tot een soort grafisch genot.

En dat zet zich voort in zijn manier van animeren, die door die inkterige manier van tekenen lijkt te zijn ingegeven. Die inkt is zo vlak, zo flinterdun, en zo fijn gedetailleerd dat het - en nu worden we even zo lyrisch als Dudok de Wits tekenstijl zelf - aan vlindervleugeltjes doet denken, en die soms rustige, soms fladderende, en altijd subtiele manier van bewegen kenschetst Dudok de Wits stijl van animeren.

Die rust, die fijnzinnigheid, die verwaaide leegte van zijn landschappen hebben een uitwerking als een fietstocht door de polder in de lente: de onrust in je hoofd daalt neer en maakt plaats voor melancholieke overpeinzingen, voor onbestemde verlangens. En laat Father and Daughter daar nu precies over gaan. Dan weet je ineens wat de kunst van het weglaten inhoudt. Dudok de Wit geeft doeltreffend de aanzet en nodigt je daarmee uit: bekijk de film en kleur de plaatjes.

Chris Buur