Ons Erfdeel. Jaargang 42

Theater

Als in barnsteen
‘Weg’ van Josse de Pauw

Het charisma van Josse de Pauw is overweldigend. Als de zanger van een popband heerst hij over het toneel, ook al heeft hij zichzelf maar weinig ruimte op het speelvlak toebedeeld. Aan beide kanten wordt hij geflankeerd door de twee muzikanten die hem begeleiden. De swing zit in zijn lijf en dat komt hem goed van pas in de voorstelling die hij met componist Peter Vermeersch bij het Brusselse Kaaitheater maakte.

De Pauw en Vermeersch werkten al eerder samen voor theaterprojecten als Usurpation en Ward Comblez. In weg, die dit najaar nog te zien is op het Theaterfestival in Amsterdam en Brussel, zijn teksten en muziek samengesmolten tot een perfecte symbiose. Geen van beide kunstvormen is ondergeschikt aan elkaar; acteurs en muzikanten geven elkaar volledig de ruimte. De Pauw schreef een prachtige monoloog die hij vol overgave voor het voetlicht brengt. Maar als de muziek Peter Vermeersch en Pierre Vervloesem daarom vraagt, doet Josse de Pauw een paar stappen achteruit en geniet zichtbaar van de muziek.

De Pauw begint zijn intieme, poëtische vertelling hoog boven de mensen. Twee kleine goden zagen voor het eerst een mens: ‘Kijk daar. / Waar? / Daar! / Waar?! / Kijk dan. Dààr! / Ik kijk. Ik zie niks. Wààr?! / Dààr! / Ik zie niks! / 't Is weg. / Wat was het? / Moeilijk te zeggen.’ ‘Ik ben een God in het diepst van mijn gedachten,’ dichtte Willem Kloos en De Pauw zegt het hem na. Als een kleine god richt hij de blik op de mens door introspectie. Hij kiest hiertoe het perspectief van een aandoenlijke grijsaard, waarschijnlijk De Pauws vader, die op zijn leven terugkijkt. Zijn kunstgebit was tijdens een middagdutje uit zijn mond gevallen. En terwijl de man zijn tanden voor zich ziet liggen, bedenkt hij dat hij op die manier langzaam uiteen zou willen vallen. ‘Hij had er zijn neus bij willen leggen, of zijn oor. Elke dag een stuk. Tot hij op was. Weg.’ Maar voordat deze oude man aan het einde van de voorstelling zijn laatste adem uitblaast, haalt hij herinneringen op aan vroeger. Zulke associatieve gedachteflarden gaan naadloos over in fantasieën van de oude man en zijn verteller.

Een voor één passeren de kinderen de revue die zijn echtgenote gebaard heeft. ‘Ze zaten in zijn hoofd als een oude foto’ zegt hij, en dat hoofd loopt nu langzaam leeg. Dus brengt hij elk van hen in memorie. Vanuit het perspectief van zijn vrouw vertelt hij onder welke omstandigheden ze geboren waren en wat voor ongelukjes ze hebben gehad.

Hier laat De Pauw haarscherp zien hoe ouders tegen hun kinderen aankijken als ze die al vanaf hun geboorte kennen. Wat die kinderen later ook worden, Josse blijft in de ogen van zijn ouders waarschijnlijk nog altijd de zevende baby in die enorme kinderschaar, die ter wereld kwam toen het zo erg regende, en pa met zijn regenjas het moederhuis binnenkwam. Met het hele gezin ging hij 's zomers naar het strand. Zijn herinneringen hieraan lopen over in een dagdroom waarin de hoofdpersoon de zee instapt en over het water blijkt te kunnen lopen.

Hierin komt opnieuw zijn behoefte naar voren om weg te zijn. Maar tegelijk komt hij eigenlijk ook weer thuis. Want in de zee ontmoet hij de ‘dochter van Neptunus’. Met deze vrouw daalt hij af naar de zeebodem, trouwt hij en maakt hij drie kinderen: Bjorn, Sven en Aïsha. Over hen vertelt hij vervolgens dezelfde anekdotes als over de kinderen die hij eerder noemde. Zo draait het verhaal in kringetjes rond, zoals dat vaker in deze monoloog gebeurt. Inderdaad, de geschiedenis herhaalt zich. ‘Hij kwam het leven dagelijks tegen en het was alsof hij het al eeuwen kende.’ Maar die herhalingen zijn er eveneens een ontroerende illustratie van dat het geheugen de man soms in de steek laat.

[p. 602]

Bovendien dragen die herhalingen bij aan de muzikaliteit van de voorstelling. Zoals bij een concert wisselen motief en variatie elkaar af. Eenmaal wordt de stem van Josse de Pauw door de muziek overstemd als hij een anekdote voor de tweede maal vertelt. Pierre Vervloesem en Peter Vermeersch nemen het roer dan eventjes over, alsof de begeleidende muzikanten de ruimte krijgen voor een solo.

Componist Peter Vermeersch en medemuzikant Pierre Vervloesem gebruiken een scala aan instrumenten, opnames en samples, en spelen hiermee een muziek die als een toverbal verandert van jazz via cha-cha-cha naar opera en ambient. Met deze muziek leggen ze de voedingsbodem waar tekst en spel van De Pauw in tot bloei kan komen.

Op sommige momenten is de begeleidende muziek niet vrij van effectbejag. De vrouw van de zee zong een aria toen de man haar ontmoette, vertelt De Pauw. Vervolgens haalt hij een cassettebandje te voorschijn waarop Casta Diva van Bellini te horen is. Als deze muziek klinkt, gaat er een discobol boven het toneel draaien die de hele ruimte vult met rondcirkelende lichtvlekken. Hoe suikerzoet ook, het is een betoverend moment waarop je zelf ook direct verliefd raakt op deze vrouw.

Gedurende deze scène lichten de foto's op die aan de zijmuren van het toneel zijn opgehangen: verschoten vakantiefoto's, een plaatje van een dode oude man, een kunstgebit. Al deze afbeeldingen vertellen op hun eigen manier eveneens het verhaal van weg. Ook is er een foto te zien van een vlieg die is vastgeklonken in een brok barnsteen. Het is de illustratie van een citaat dat kan gelden als het motto van de voorstelling ‘Weg, maar weg als in barnsteen. Omhelsd door stollend hars. Het gloeiend amber. Zo vurig was het leven nooit geweest. Weg. En nooit voorheen zo zichtbaar. Als in barnsteen.’ Waar de godjes uit het begin niet in geslaagd zijn, is het De Pauw wel gelukt. Hij geeft een ontroerend beeld van een mens die met zijn herinneringen leeft en daarop door fantaseert. De geschiedenis mag zich dan wel herhalen. Maar als het werkelijk geleefde leven

Josse de Pauw in ‘Weg’, met rechts Peter Vermeersch - Foto Lies Willaert.

niet zo vurig is, dan kunnen nog altijd de dagdromen het leven doen opvlammen.

Pieter Bots

Weg, een voorstelling van Josse de Pauw, Peter Vermeersch en Pierre Vervloesem. Productie: Kaaitheater. Nog te zien op het Theaterfestival in Amsterdam en Brussel. De tekst van Weg is verschenen in een bibliofiele editie bij Literarte (P. Nollekensstraat 76, B-3070 Kessel-Lo) met 33 tekeningen van Koenraad Tinel.