Ons Erfdeel. Jaargang 39

Boeken over de Vlaamse Beweging, fragmentarisch

Onder de wat romantische titel Harde Vlaamse koppen. De boeren van Voeren gaat een bescheiden (omvang 112 blz.) maar degelijk boekje schuil. De VUB-hoogleraar Jean Baerten, afkomstig uit Tongeren, drukt daarin een aantal door Franstaligen (van politici tot historici) gehanteerde mythen de kop in.

De bronnen waarop hij zich baseert, zijn de kadastrale documentatie vanaf het midden van de 19de eeuw en de tellingen van landbouw en industrie. Belangrijk is de volkstelling van 1961. Dat was net voor de vastlegging van de taalgrens en de daarmee gepaard gaande wijziging van de provindegrenzen, waarbij de zes dorpen die thans de naam Voeren dragen bij Limburg gevoegd werden.

In een eerste deel concludeert hij dat Voeren geen punten van overeenkomst vertoont met het Waalse Land van Herve, niet inzake agrarisch landschap en evenmin inzake grondbezitsstructuur. Het verschijnsel van de pendel naar Luik dat vrij laat opkwam, was ook niet zo belangrijk. Het begon niet alleen later dan in Vlaams Limburg, maar het ging ook om kleinere percentages (althans in vergelijking met het tegen Luik gelegen arrondissement Tongeren). Frans klinkende familienamen, niet talrijker dan in het zuiden van Nederlands Limburg, hadden geen weerslag op het feitelijke taalgebruik.

In het tweede deel onderzoekt de auteur wat het taalgebruik was in kerk, gerecht en bestuur. Dat was eentalig Nederlands tot omstreeks 1800. Het land van Dalhem en het hertogdom Limburg (niet te verwarren met de huidige provincies Limburg) waren immers Ancien Régime-omschrijvingen die rekening hielden met het feit dat een aantal dorpen - niet alleen de Voerense - Nederlandstalig, andere dan weer

[p. 792]

Franstalig waren. Met de Napoleontische nieuwe administratieve omschrijvingen is de tweetaligheid begonnen.

Baertens ontleding van de krachten pro en contra de volkstaal (pp. 76-77) en zijn algemeen besluit getuigen van een visie op de Voerense situatie. Tussendoor leert de lezer ook nog dat er al een uitvoerige Waalse en Waalsgezinde, maar zwak onderbouwde literatuur over Voeren bestaat. Het boekje bevat ook een Frans- en Duitstalige samenvatting. Het is een aanrader voor wie van Voeren houdt, niet het minst omdat het ver uitstijgt boven het gebruikelijke lokaal-historische niveau.

Herman Todts (1921-1993) staat vooral bekend om zijn kroniek Hoop en wanhoop van de Vlaamse Beweging, waarvan tijdens zijn leven zes delen verschenen. Het eerste zag het licht in 1961 en handelde over de periode 1944-1954. Het zevende deel is verschenen, na het overlijden van de auteur. Marc Platel, hoofdredacteur van de krant Het Belang van Limburg, schreef in een woord vooraf: ‘Een proeve van manuscript was klaar, maar de auteur was gekweld door ziekte en kreeg niet meer de nodige tijd om zijn werk echt persklaar te maken.’ Dat laatste heeft Marc Platel als een daad van piëteit ten overstaan van de overledene verricht.

Herman Todts heeft zijn kroniek laten beginnen bij de val van Martens VII; Martens leidde de rooms-blauwe coalitieregering tot einde 1987. Voortgaande op de verwijzingen naar persartikelen kan men veronderstellen dat Todts nog aan deze kroniek gewerkt heeft tot einde 1992. In hoofdzaak heeft hij zich beperkt tot de periode 1988-1991, de tijd waarin men er maar niet in slaagde of waarin nog te veel onwil bestond om een enigszins aanvaardbare staatshervorming door te voeren. Het was vooral de periode van regering met CVP-PSC-SP-PS-VU waarin de zogenaamde derde fase van de staatshervorming (met o.a. de afschaffing van het dubbelmandaat wat moest resulteren in de rechtstreekse verkiezing van een Vlaams en een Waals Parlement) uitbleef. In het krantenboek van De Standaard met de op deze regering volgende verkiezingsuitslagen schreef Dirk Achten (toen gewoon commentator bij dezelfde krant, nu hoofdredacteur): ‘...zeer veel kiezers baalden van de manier waarop in dit land aan politiek werd gedaan en ze lieten dat merken’.

Ik heb dat citaat over de teleurstellingen van de kiezer nog eens aangehaald, omdat Todts laatste boek daar ook een uitdrukking van is. In een laatste hoofdstukje schrijft hij: ‘Er kan alleen maar gehoopt worden dat de scheiding op een vreedzame manier zal verlopen.’ De laatste zin van Todts laatste boek.

Zoals vroeger maakt Todts uitvoerig gebruik van krantenstukken. Dat verlevendigt vaak zijn verhaal, vooral als de citaten pittig en onverwacht zijn. Maar men moet erbij bedenken dat ze eenmalig kunnen zijn (vooral uit de mond van een politicus) en hun waarde of belang van korte duur. Todts gaat niet diep spitten naar onderliggende bedoelingen en berekeningen. Zo'n kroniek heeft echter ook die bedoeling niet. Een inkadering in de sociale, monetaire en financieel-economische situatie is er dus evenmin bij. Todts besteedt, in korte en vlot leesbare hoofdstukjes, veel aandacht aan deelaspecten van de Vlaamse Beweging, aan de traditionele Vlaamse regeringen en aan het reilen en zeilen van de politieke partijen.

Hans Brockmans is de redacteur en belangrijkste auteur van het boek 200 jaar filiaal. De Franse greep op de Vlaamse economie, waarvan ook nog Kris Barrezeele, Erik Bruyland, Karel Cambien, Frans Crols, Mark Grammens, Jan van Doren, Piet Depuydt en Jan de Schepper meewerkten. Ze zijn haast allen medewerkers aan het Vlaamse magazine voor economie en financiën Trends. Robert Senelle zorgde voor een pittig woord vooraf. Het boek is een actualisering van een twee jaar eerder verschenen werk van dezelfde auteurs, Vlaanderen: een Franse kolonie. De titel en de thematiek kunnen de indruk wekken dat de auteurs dapper inspelen op wat men een aloud anti-Frans ressentiment tegen Frankrijk in de Vlaamse Beweging pleegt te noemen. Meer dan één medewerker geeft daar een antwoord op en ondervangt die vrees.

Uitgangspunten zijn de Franse greep op de Belgische economie en de noodzaak van een Vlaamse verankering. Van dat laatste heeft de Vlaamse minister-president, Luc van den Brande, een van zijn belangrijkste programmapunten gemaakt.

De invloed van buitenlandse ondernemingen is gevoelig belangrijker in België dan in andere Europese landen. Vroeger waren het Amerikanen en Duitsers die hier vooral in-

[p. 793]

vesteerden. Sedert 1985 gaat het meer om overnames, en op dat terrein zijn vooral de Fransen actief. Hun aandacht gaat naar financiële ondernemingen, holdings, energiebedrijven, de transport- en de bouwsector. Maar ook de voedingsnijverheid en de farmaceutische industrie ontsnappen er niet aan.

Het pro en het contra van de buitenlandse invloed wordt afgewogen.

De auteurs citeren uitvoerig uit hun eigen blad, Trends, maar ook uit andere publicaties en buitenlandse gespecialiseerde bladen, en uit studies van Leuvense hoogleraren zoals Aviel Verbrugge en Herman Daems. Om de zwakke Vlaamse positie te demonstreren doen ze een beroep op de methode van de ‘thuishavenindex’ die ze overnamen van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken: de verhouding tussen de waarde van de eigen ondernemingen en het Bruto Nationaal Product. Voor België gaat het om 14%, voor Vlaanderen over slechts 4,5%. Nederland en Denemarken halen respectievelijk 38% en 16%.

Kris Barrezeele formuleert zelf de vraag: ‘Waarom roepen investeringen van niet-Franse financiële groepen zelden enige reactie op, terwijl gelijkaardige Franse acties wel wrevel opwekken?’ (p. 86). Hij geeft daar een antwoord op waar je moeilijk omheen kunt.

Hans Brockmans stelt die vraag in feite nog eens in het hoofdstuk ‘De Franse strategie: invasie of alliantie?’ (pp. 165-190). Zijn stellingen zet hij uiteen in dertien kleine onderdelen, die hij ondertitels meegeeft zoals ‘Vlaamse autonomie tegen Franse belangen’ of ‘Kapitaal-imperialisme’. De lezer aarzelt toch even als hij zich baseert op ‘een overzichtsrapport van een buitenlands diplomaat’ dat ‘het opinietijdschrift Journaal ... ooit ... mocht ... inkijken’. Maar voor het overige is zijn betoog toch overtuigend.

Jan van Doren heeft het over de milieusector en biedt daarbij de lezer de gelegenheid een blik te werpen achter de coulissen van het Vlaams verankeringsbeleid - of spreken we voorlopig beter over verankeringsretoriek? We hebben al genoeg aangereikt om duidelijk te maken dat dit boek erg actueel blijft (in vergelijking met de eerste editie is deze gevoelig uitgebreid) en explosieve stof bevat (ook nog de bouwsector, de mediagroepen, Telenet Vlaanderen, Sabena enz.).

Hans Brockmans' besluit (pp. 279-282), dat met een typisch Vlaams-Belgische anekdote begint, is een pleidooi voor Vlaamse natievorming.

In 1994 vierde de Volksunie haar 40ste verjaardag, net na enkele wel erg moeilijke jaren. Bij haar 20ste verjaardag schreef stichtervoorzitter Frans van der Elst zijn Twintig jaar volksunie en tien jaar later zorgde Toon van Overstraeten voor het boek Op de barrikaden. Het verhaal van de Vlaamse natie in wording. Het huidige verjaardagsgeschenk heet Hersens op zijn Vlaams. VU-voorzitter Bert Anciaux vroeg aan 50 bekende Vlamingen hun visie, reactie of polemiek naar aanleiding van 40 jaar VU en hun kijk op de toekomst. Alles is opgenomen: het interessante en het onbelangrijke, het echt kritische en ook dat wat het niveau van toogpraat evenaart.

Buiten het overigens lezenswaardige nawoord van de partijvoorzitter komen geen teksten voor uit eigen kring. Het publiek voor wie dit boekje bestemd is en de andere geïnteresseerden zullen dit missen. Bijdragen die mij het meest aangesproken hebben, zijn die van Herman-Emiel Mertens (Een nieuwe ethiek voor de 21ste eeuw), Jos Bouveroux (Een goed bestuur), Manu Ruys (Partnerkeuze), Mark Elchardus (politieke breuklijnen op zoek naar een synthese), Frans-Jos Verdoodt (Het Daen-sisime als onderdeel van ons collectief geheugen), Mieke van Haegendoren (Vrouwenemancipatie in Vlaanderen) en Eric Defoort (Progressieve kreten). Deze laatste trekt vlijmscherp en sarcastisch van leer tegen de gewoonte van de meeste intellectuelen om natie en nationalisme als taboe te beschouwen.

Een synthetische visie op de Vlaamse Beweging, nu en in de toekomst - iets zoals wijlen Maurits van Haegendorens De Vlaamse Beweging. Nu en morgen - ontbreekt heden ten dage. En dat gemis wordt met de dag voelbaarder. Dat de nieuwe Van Haegendoren maar spoedig moge opstaan.

Erik Vandewalle

prof dr. jean baeten, Harde Vlaamse koppen. De boeren van Voeren, in eigen beheer (adres: Mezenlaan 11, 1640 Sint-Genesius-Rode), 1995, 112 p.

herman todts, Federalisme, het einde?, Davidsfonds, Leuven, 1995, 183 p.

hans brockmans, 200 jaar filiaal. De Franse greep op de Vlaamse economie, Davidsfonds, Leuven, 1995, 296 p.

Hersens op z'n Vlaams. Bekende Vlamingen over het Vlaanderen van morgen, Icarus, Antwerpen, 1995, 200 p.