Ons Erfdeel. Jaargang 39

Het buitenland en wij

‘Do Beguines Dance? From Cole Porter to Hadewijch and Back’, ‘Love, Batavian / Bavarian / Burgundian Style?’, ‘How to Succeed in Business in Dutch New York: The Practice of Commerce in Seventeenth-Century Manhattan’: het zijn maar een paar titels van lezingen op het rijkgevulde program-

[p. 617]

ma van de achtste Interdisciplinary Conference on Netherlandic Studies, die van 12 tot 15 juni 1996 plaatsvond in New York. Ongeveer 370 jaar na de bouw van Fort Amsterdam door Peter Minuit werd Manhattan voor een paar dagen weer een beetje een stuk van de Lage Landen. Er was dan ook voldoende plaats ingeruimd voor de geschiedenis van New Netherland (twee sessies met elk drie lezingen) en een sessie over de religieuze sporen van ‘the Dutch in America’. Een opvallend verschil met het zevende congres in Bloomington (1994) was het beperkte aantal papers over kunst uit de Gouden Eeuw en de uitgebreide aandacht voor moderne literatuur, waaraan meer dan vijftien lezingen werden gewijd.

Het heeft natuurlijk geen zin om de beide conferenties op inhoudelijk vlak tegen elkaar af te wegen. David Lodge, hoogleraar moderne Engelse literatuur in Birmingham en auteur van verscheidene romans, publiceerde in 1984 het uiterst vermakelijke Small World, waarin een aantal academici op hun tocht van de ene conferentie naar de andere wordt gevolgd. Dit curieuze fenomeen wordt door Lodge vergeleken met een pelgrimstocht: de deelnemers krijgen de kans zich volop over te geven aan de geneugten en het divertissement van het reizen, terwijl ze tegelijkertijd toch doelgericht op een soort geestelijke loutering schijnen af te stevenen. En ook bij de hedendaagse congresganger stelt de auteur een vorm van boetedoening vast: hij of zij moet namelijk een paper verdedigen en - wat nog veel zwaarder weegt - naar ontelbare lezingen van ‘medepelgrims’ luisteren. Echter, zo beweert Lodge, de ware verdienste van de moderne academische conferentie is niet de intellectuele bevrediging, maar de menselijke interactie. En dat geldt zeker voor de tweejaarlijkse conferentie die de American Association for Netherlandic Studies organiseert. Twaalf jaar na het verschijnen van Small World is de wereld nog een stuk kleiner geworden. Het Internet maakt het begrip ‘Global Village’ van dag tot dag aanschouwelijker. Maar toch blijft er behoefte aan rechtstreeks contact. Deze conferentie is eerst en vooral een ontmoetingsplaats voor de neerlandisten en andere academici die zich in de VS met de Lage Landen bezighouden. Daarnaast worden deze bijeenkomsten eveneens druk bezocht door docenten en onderzoekers uit Nederland, Vlaanderen en Zuid-Afrika, waardoor de Amerikaanse neerlandistiek ook het gevaar van isolement kan bezweren. Dat een conferentie meer is dan een serie lezingen bleek trouwens tijdens de AANS-business meeting; daar werd geklaagd over het gebrek aan tijd om van gedachten te wisselen over de uiteenzettingen van de sprekers.

Frits van Oostrom opende de conferentie te New York met zijn ‘Reflections on Literary History and Netherlandic Cultural Identity in the Medieval Period’. Hij testte daarin de ‘Hollandse trend van nivellering’ en de moralistische tendens in de Nederlandse literatuur op hun waarde als ‘hallmarks of Dutchness’ en kwam niet tot een sluitend antwoord. Wel wees hij erop dat de zoektocht naar culturele identiteit geen zweverige queeste hoeft te zijn. Het is van het allergrootste belang dat dit onderwerp, juist door de onverschilligheid van de intellectueel, niet het exclusieve speelterrein van dilettanten wordt. ‘That's where you come in’, zei Van Oostrom tot de aanwezige Amerikanen, want de beschrijving van dergelijke thema's heeft altijd al baat gehad bij de mengeling van betrokkenheid en kritische distantie waartoe de buitenlandse onderzoeker in staat is.

•

Nationale identiteit was ook het onderwerp van de openingslezing op de vorige conferentie in Bloomington (1994). Daar had Karel Porteman het over ‘The Idea of Being a Dutchman: Normative Self-Reflection in Early 17th-Century Amsterdam’. Hij vestigde daarbij de aandacht op het verschil tussen de term ‘identiteit’ en meer beladen uitdrukkingen als ‘nationaal besef’ en ‘eigen aard’. Identiteit is een neutraal woord; het is een onderzoeksobject binnen de mentaliteitsgeschiedenis. Porteman spitste zijn betoog vooral toe op de Sinnepoppen van Roemer Visscher (1614), een verzameling emblemata die zowel impliciet als expliciet het gevoel van identiteit en de idealen van de toenmalige Nederlandse burgerij weergeven. Deze boeiende uiteenzetting werd opgenomen in de bundel Contemporary Explorations in the Culture of the Low Countries. Het boek verscheen in de reeks ‘Publications of the American Association for Netherlandic Studies’ en bevat een twintigtal papers die in de loop van de zevende ICNS

[p. 618]

werden gepresenteerd. Interessant zijn vooral die artikelen, waarin Amerikanen een persoonlijke en vaak onverwachte visie op hun onderwerp geven. John Ike bijvoorbeeld relativeert in zijn stuk over Romeyn de Hooghes ‘expliciete’ vrijmoedige prenten het cliché van de Hollandse tolerantie. Overigens hebben zowel de historicus Jonathan Israel (over Balthasar Bekker) als de kunsthistoricus Christopher Brown (over de schilder Jan Torrentius) bij andere gelegenheden ook al de zgn. verregaande intellectuele verdraagzaamheid in de Gouden Eeuw in twijfel getrokken.

Contemporary Explorations in the Culture of the Low Countries (red. william z. shetter en inge van der cruysse). PAANS 9, University Press of America, 1996, ISBN 0-8191-9998-2.

•

De Amerikaanse kunsthistorica Amy Golahny, tot voor kort penningmeester van de AANS en eveneens actief binnen de Historians of Netherlandish Art, verzorgde de eindredactie van The Eye of the Poet. Dit boek bestudeert literaire teksten over (al dan niet bestaande) schilderijen en beelden. Drie van de tien essays hebben te maken met beeldende kunst uit de Lage Landen. Golahny zelf schrijft over gedichten van Vondel en Oudaan die schilderijen van Pieter Lastman interpreteren. Uit James V. Mirollo's ‘Bruegel's Fall of Icarus and the poets’ leren we dat het raadselachtige meesterwerk van Pieter Brueghel alleen al in deze eeuw aanleiding gaf tot een veertigtal gedichten, waarvan William Carlos Williams' ‘Landscape with the Fall of Icarus’ en W.H. Audens ‘Musée des Beaux-Arts’ de bekendste zijn. Wilfred Jonckheere, tenslotte, behandelt J.J.A. Mooijs sonnettencyclus uit 1991 over Rembrandts Staalmeesters. Mooij probeert niet via de taal door te dringen tot de essentie van het werk - een bij voorbaat hopeloze opdracht - maar slaagt er volgens Jonckheere wel in een dialoog met het schilderij te creëren. Op die manier ontstaan dan toch weer nieuwe inzichten...

The Eye of the Poet. Studies in the Reciprocity of the Visual and Literary Arts from the Renaissance to the Present (red. amy golahny). Associated University Presses, 1996, ISBN 0-8387-5291-8.

•

In het mei-juninummer 1996 van het Hongaarse literaire tijdschrift Magyar Napló schrijft de neerlandica Dr. Judit Gera in haar stuk



‘Belgák pedig nincsenek’ over o.a. Jules Destrée, de val van Antwerpen, Maurice Maeterlinck en Hugo Claus. Daarna volgen vertalingen van poëzie van Leonard Nolens, Herman de Coninck en Tom Lanoye, en van proza van Claus, Geert van Istendael, Jozef Deleu en Leo Pleysier. Aan deze ‘Vlaanderen-special’ werkten zes vertalers mee.

Magyar Napló. VIII. évfolyam 5-6. szám 1996, Május-Június. Adres: 1062 Budapest VI, Bajza utca 18; postacím: 1406 Bp. Pf. 15.

•

In de eerste helft van 1996 verschenen een paar prachtig uitgevoerde Engelstalige boeken bij twee tentoonstellingen in het buitenland. De handel tussen de Zuidelijke Nederlanden en China in de 18e eeuw, toen de Oostendse Compagnie een bevoorrechte handelspartner was van Hong Kong, was het onderwerp van de tentoonstelling Tea Time in Flanders (Hong Kong, 10 april-15 juli 1996). Gastcurator Jan Parmentier schreef het gelijknamige boek.

Flemish Illuminated Manuscripts 1475-1550 werd gepubliceerd naar aanleiding van de tentoonstelling die plaatsvond in het State Hermitage Museum te Sint-Petersburg (7 maart-5 mei 1996) en in het Museo Bardini te Firenze (7 juni-28 juli 1996). De toevoeging ‘1475-1550’ geeft aan dat het hier gaat om de laatste, zgn. laatgotische, periode van de Vlaamse miniatuurkunst. Omstreeks het einde van de 15de eeuw begon de onverbiddelijke opmars van al-

[p. 619]

lerlei nieuwe media, zoals gedrukte boeken, houtsneden en kopergravures. Met de intrede van deze nieuwe technieken kwam het einde van de miniatuurkunst in zicht, maar toch zou het nog drie generaties duren alvorens het doek definitief viel over het tijdperk van de manuele boekverluchting.

Het werd geen periode van verval, maar een waardige doodstrijd. De miniaturisten voerden, gestimuleerd door de concurrentie van de boekdrukkunst, hun bedrijf naar ongekende hoogten. In het inleidende essay, dat aan het catalogusgedeelte voorafgaat, stelt Maurits Smeyers dat ‘the key feature of this period is the original conception of style, which sought deliberately to please the eye’. Alle registers werden opengetrokken in de strijd tegen het mechanisch geproduceerde boek. Vanaf 1520 werd het echter steeds duidelijker dat de miniatuurkunst zou verdwijnen. Er werd nog kwalitatief hoogstaand werk afgeleverd, maar meer en meer ontpopten de miniaturen zich tot autonome schilderijen en het verband tussen tekst en afbeelding werd vager. Uiteindelijk kon de groeiende vraag naar boeken niet meer bijgebeend worden. Er doken zelfs manuscripten op waar (een deel van) de illustraties ingeplakte gedrukte prenten waren. Reeds in 1491 merkte een Italiaanse miniaturist enigszins verbitterd op: ‘Onze kunst is voorbij’. Hij had zich waarschijnlijk niet kunnen voorstellen dat een gedrukt boek - in casu deze schitterende publicatie - ooit eer zou betonen aan zijn met de hand geschreven en verluchte voorgangers.

jan parmentier, Tea Time in Flanders, Ludion, Gent, 1996. ISBN 90-5544-072-8.

Flemish Illuminated Manuscripts 1475-1550 (red. maurits smeyers en jan van der stock), Ludion Press, Gent, 1996; 223 pp. ISBN 0-8109-6318-3.

‘Tobias en de vis’, verluchte pagina uit het Mayer van den Bergh-brevier, ca. 1510, Museum Mayer van den Bergh, Antwerpen, inv. 946 f. 41.

•

Met ingang van het academiejaar 1996-'97 biedt het Dutch Department van University College London een M.A. ‘Literary Translation from Dutch into English’ aan. Volgens de fraaie folder ‘M.A. in Modern Dutch Studies at University College London’ zal de nadruk liggen op de vertaling van modern proza. Er zal voor de praktische kant van de opleiding een beroep worden gedaan op gerenommeerde vertalers. De ‘Writer in Residence’, die ieder jaar een paar weken op UCL doorbrengt, zal - zoals trouwens vroeger al het geval was - actief worden betrokken bij workshops.

Theo Hermans, hoogleraar en zelf ook vertaler, is de belangrijkste drijvende kracht achter deze nieuwe M.A. Hij publiceerde eerder

[p. 620]

dit jaar Nederlandse beschouwingen over vertalen, 1550-1670, met daarin bespiegelingen over het vertaalbedrijf van o.a. Coornhert, Pieter Coecke van Aelst, Huygens en Vondel. Door eenen Engen Hals, de ondertitel van het boek, is trouwens ontleend aan Vondels uitspraak over de problematiek van het vertalen: ‘Yet van de eene Taal in d'ander, door eenen engen hals te gieten gaat zonder plengen niet te werck’. In de chronologisch gerangschikte teksten kan men het Nederlandse vertaaldiscours in de behandelde periode op de voet volgen.

M.A. in Translation: Prof. Theo Hermans, Dept. of Dutch, UCL, Gower Street, London WC1E 6BT, United Kingdom (fax: [phone] / e-mail: [e-mail]).

Nederlandse beschouwingen over vertalen, 1550-1670. Door eenen engen hals (red. theo hermans). Vertaalhistorie, deel 2. Stichting Bibliographia Neerlandica, Den Haag, 1996, ISBN 90-71313-56-5.

Filip Matthijs